Охувчулар мекенли тергевлерден чыгъа
Язны башындан берли школаларда гьар тюрлю класланы охувчулары экзаменлер, 11-нчи класны охуп битдиреген яшлар буса бирлешген пачалыкъ экзаменлени бермеге башлай. Муна нече йылдыр, школаны тамамлама чагъы етишген яшлары булангъы агьлюлени яшы да, ата-анасы да айрокъда охувун узатып оьр билимге ес болмакъны гьайында , алданокъ ЕГЭ-ге гьазирлик гёрмекни къастын эте.
Озокъда, ЕГЭ-ни якълайгъанлар да, огъар къаршы охувчу яшлар да, ата-аналар да, гьатта пачалыкъ къуллукъчулар да бар.
Охувчулар ЕГЭ бермеге башлагъандан сонг, олагъа бир тюрлю имканлыкълар яратылагъанны, яхшы охуп, билимлеге ес болуп, гьаракат этгенлер бизин пачалыкъдагъы инг яхшы ва къыйматлы оьр охув ожакълагъа тынч кюйде тюшмеге болагъанын эсгермекни тийишли гёремен. Тек ЕГЭ-ни барышында охувчуланы ругь гьалына, гьатта савлугъуна зарал гелтиреген гезиклер айрокъда артдагъы йылларда кёп бола бара. Охувчулар ЕГЭ оьтгерилеген бинагъа гиргинче, мекенли тергевден чыгъа. ЕГЭ-ге гьатта полицияны къуллукъчулары къуршала. Булай да нечик оьтер экен деп талчыгъып турагъан яшланы артыкъ къаныгъып тергев этегени ругьун буза. Ондан оьтюп, экзамен юрюлюп турагъан вакътиде, охувчуланы уьстюнде жаллатлар йимик ари-бери бурлукъмагъа, тербенмеге къоймайгъан гезиклер кёп керенлер болгъанын охувчулардан да эшитебиз.
Гьар абатын тергей
Гьатта охувчу экзамен юрюлеген аудиториядан аз замангъа къуллугъуна изну алып чыкъгъанда, оланы арты булан юрюп, гьар абатын тергейлер. Булай да, бирлешген пачалыкъ экзамен юрюлеген ерлерде видео камералар салынгъан. Бары да юрюшю, турушу дегенлей видеогъа алынып тура. Ерлердеги къаравчулар да экзамен береген яшлагъа дагъы да гьатдан оздуруп тергевлю болмакъны гереклиги бармы? Бир-бир ерлерде нормадан оьтюп, экзаменни къурувчулар оьзлени низамын салмагъа къарайлар. Оьзлер ойлашып янгы къайдалар чыгъаралар.
Бу йыл бирлешген пачалыкъ экзаменлер Россияда майны 28-нде башланды. Ахырынчы экзамен буса июль айны 2-синде тамамланды. Янгыз Дагъыстанда экзамен юрюлеген ерлер 68 бар эди. Рособрнадзорну маълуматларына гёре, 2018 -нчи йылда бютюн Россияда 670 минг яш бирлешген пачалыкъ экзамен берген. Оланы арасында 645 минг яш–школаны бу йыл тамамлайгъан яшлар. Дагъыстанда буса бу йыл ЕГЭ береген яшланы санаву 14 мингден артыкъ болгъан. Гетген йыл булан тенглешдиргенде ЕГЭ-ни натижалары осал тюгюл, бир йимик деп айтмагъа ярай.
950 яш экзаменден къувалангъан
6 минг охувчу экзаменлени 100 балгъа бермеге бажаргъан. Гьатта москвалы бир охувчу 4 экзаменни 100-ер балгъа берген. Гетген йыл булан тенглешдиргенде бу йыл охувчулар орус тил дарсдан орта гьисапда экзаменни 70, 93 балгъа бермеге болгъан. Гетген 2017-нчи йыл буса орус тилден экзаменни натижасы 69 балгъа тенг гелген. География дарсдан буса 56 бал, информатикадан 58,5 бал болгъан. Обществознание деген дарсдан экзамен береген яшланы санаву инг де кёп болгъан. Экинчи ерде буса физика дарс экени ачыкъ болгъан. Рособрнадзорну ёлбашчысы С. Кравцов берген маълуматлагъа гёре, экзаменде шпаргалканы ва телефонланы къоллагъаны учун 950 яш экзаменден къувалангъан.
Оьзлени гючюне, билимине таянма герек
Мисал учун, мен июн айны 28-нде ЕГЭ юрюлеген бир школагъа бардым. Сагьат сегизге ярымдан башлап, школаны абзарына ата-аналары булан бирче охувчу яшлар жыйылмагъа башлады.
Шо гюн мунда биология, химия, история ва ингилис тил дарслардан экзаменлер юрюле эди. Узакъ къалмай гьар яш экзамен бережек аудиторияланы номерлери булангъы маълуматлар школаны тамына илинди. Сагьат 10 бите туруп, гьар яшны фамилиясын охуп, экзаменге бирерлетип чакъырды. Яшланы арасындан бирлери тергевден чыкъмай, бир нече керен гери къайтды. Ону себеби де, кисесинде бар яда опурагъына тигилген темирден этилген къуралны тергевден чыгъарагъан аппарат гери ура. Нечик алай да, тергевден оьтюп, бары да яш экзаменге гирди. Сагьат он битген сонг, яшлары учун «аврума» гелген ата-аналагъа школаны абзарындан чыгъыгъыз деп буйрукъ да болду.
Гюнню тюбюнде токътагъан ата-ана гьариси оьзлени яшлары экзамен береген кюйлени, барышында болагъан кемчиликлени, шолай да яшлар тарыйгъан тюрлю-тюрлю гьалланы гьакъында хабарлай. Муна бирисини сёзлерине гёре, уланы орус тилден экзаменни вакътисинде Е гьарп къол язывда нечик язылагъанны унутуп, китапда язылагъан кюйде язгъан. Шолай да «вьюга» деген орус сёзню йымышакъ белги яда къатты белги булан языламы деп ойлаша туруп, кёп заман къалып, артда да тюз кюйде йымышакъ белги булан язгъан. Гертилей де, охувчулар талчыгъып, экзаменге гирген сонг билегенлерин де унутуп къалалар. Озокъда, яхшы гьазирленген яшлар унутмажакъ, охувчулар оьзлени гючюне, билимине таянма, инанма герек.
Тек, ЕГЭ-ЕГЭ деп йылны башындан къоркъута туруп, билеген яшлар да экзаменге гирген сонг бары затны унутуп, натижада баллары да аз болуп, гёнгюлден тюшеген гезиклер бола. Бу йыл экзамен береген бир нече школада гьар тюрлю экзаменлени барышында охувчуланы къан ташыву гётерилип, эсден тайып, «скорый» чакъыргъан гезиклер де болду. Булай гезиклерден сонг охувчулар шо экзаменни бермеге экинчи гезик гире эди.
Экзаменлени натижалары ачыкъ болгъан сонг бу йыл айрокъда экзамен берген яшланы натижалары макътардай тюгюл экени де аян болду. Экзамен берилеген гьар дарсдан оьзлер къаравуллайгъан натижалар чыкъмай, балланы санаву аз болуп, оьзлер танглагъан оьр охув ожакълагъа тюшмеге имканлыкъ болмай къалагъан гезиклер кёп бола. Шо себепден бу йыл бирлешген пачалыкъ экзамен береген школаларда гетген йыл баллар етишмей охумагъа тюшмей къалгъан яшлар да экзаменде ортакъчылыкъ эте эди.
Медицина тармакъны сайлай
Бизин республикабызда ЕГЭ береген яшланы кёбюсю оьр билим алывда медицина тармакъны сайлай. Амма докторну касбусуна ес болмакъ учун орус тил, биология ва химия дарслардан ЕГЭ-ден оьр натижалагъа ес болмагъа герек. Аз баллар алгъан яшлар медицина тармакъда билим береген оьр охув ожакъны коммерция бёлюгюне тюшмеге умут эте эди. Амма не хайыр, коммерция бёлюгюне тюшмек учун салынгъан нормагъа чакъы да эсгерилген дарсланы экзаменлеринден баллар алмагъанлар да охумагъа тюшюп болмай, гелеген йылгъа къала яда башгъа оьр охув ожакълагъа тюше.
Гертисин айтсакъ, айрокъда бизин республикада яшлары саялы касбусун ата-анасы сайламагъа амракъ. Не гьаракат этип де яшы доктор болгъанны къаны-жаны булан дегенлей къаст этип айланажакъ. Озокъда, яшны оьзюню къасты, хыялы бар буса, докторну касбусуна ес болмакъ, инсанланы сав этмек, бакъмакъ–яхшы иш. Гьар яшны юреги алагъан касбугъа ес болмагъа ата-анасы къошулмаса артыкъ пайдалы болур эди.
Билегенлерин де язып болмайгъан гьалгъа тарый
Оьрде эсгергеним йимик, бир-бир гезиклерде охувчулар экзаменде артыкъ рагьатсызлана. Тек бир-бирде талчыгъагъанына оьзлер гюнагьлы. Неге тюгюл де, гьар йыл этилеген буварывлагъа да къарамайлы, чыгъагъан тергевлерден де къоркъмайлы, оланы бирлери экзаменге яда шпаргалка, яда телефон алып гирмеге къарайлар. Алып гиреген гезиклер де бар. Озокъда, олайлар башы булан ойлашып экзаменни соравларына жаваплар язагъанны яда тапшурувланы кютегенни орнуна, шпаргалка булан нечик пайдаланайым, телефонну жаваплар тапмакъ учун нечик къоллайым деп ойлаша. Къоллап болмагъанда, талчыгъа. Билегенлерин де язып болмайгъан гьалгъа тарый. Гери урулагъан затланы этип тутулгъандан сонг буса, уьстевюне, экзаменден де къувалана.
Нечакъы англатыв этилсе де, бир-бир яшлар оьзлени билимине таянмай, тыш къураллагъа умут этегенлигинден оьзлер оьзлеге чатакъ сала. Экзаменге сабур кюйде гирип билегенин, уьйренгенин язып чыкъмагъа охувчуланы ким къоймай? Сыйыр савуп билмейген къатынгъа абзар къынгыр деп айтагъан йимик, бир-бир охувчулар оьзлени билими ёкълугъуна, къаст этип охумагъанына башгъа себеплер, айыплар излеп де айлана.
Гьилла булан ЕГЭ де берип, яхшы натижалар да алып, оьр охув ожакъгъа тюшюп, оьзлени де, ата-анасын да ва башгъаланы да башын алдатмай, гьар йыл ара бёлмей дарсларыны заманын бош йибермей билим алмагъа къаст этмеге тарыкъ. Гертилей де, яхшы билимлеге ес болуп, ЕГЭ-лерден де яхшы баллар алып, оьзлени юреги алагъан касбугъа уьйренмеге къаст этмеге герек.
2022-нчи йылдан башлап, тыш тилден ЕГЭ болажакъ
Гьар охув ожакъны студентлени къабул этеген оьзлени талаплары бар. Экзаменлени лап да оьр баллары 100 буса, кёп оьр охув ожакълар орта гьисапда бир экзаменден 70-80 балы барланы да къабул эте. Алда оьр охув ожакъларда гьатдан озуп коррупция, урушбатчылыкъ юрюле эди. Харжы ёкъ ата-аналаны яшлары охумагъа тюшюп болмай эди. Гьали ЕГЭ-ни яхшылыгъындан яхшы охуйгъан яшлагъа да ЕГЭ-ни натижаларына гёре Россияда ерлешген къайсы оьр охув ожакъгъа да охумагъа тюшмеге имканлыкълар яратылгъан.
2022-нчи йылдан башлап, охувчулагъа тыш тилден де ЕГЭ бермеге борч салынажакъ. Йыл сайын яшав алгъа барса тюгюл, янгы технологиялар чыкъса тюгюл, артгъа бармай. Шону себебинден бизин пачалыкъгъа да яхшы терен билимли касбучулар, алимлер герек. Гьар яш оьзюню башы булан гележегин ойлашып, школада охуйгъан йылларын зая этмей билим алмагъа къаст этсе, бирлешген пачалыкъ экзаменлерден хайыр гёрсе тюгюл, зарал гёрмежек.
