Бадрутдин йимик пагьмуну оьсдюрген къумукъ халкъ – насипли халкъ


Шаирни эсделик ахшамындан репортаж


Сентябр айны уьчюнде Магьачкъаладагъы Поэзияны театрына зал толуп халкъ жыйылды. Мунда къумукъ интеллигенцияны ва оьзге миллетлени вакиллери, алимлер, язывчулар, шаирлер, Къакъашура юртну школасыны охувчулары ва муаллимлери, печат къуралланы къуллукъчулары жыйылгъан. Машгьюр шаирибиз Бадрутдин Магьамматовну эсделик ахшамы оьтгериле. Дагъыстанны язывчуларыны союзуну къумукъ секциясыны ёлбашчысы, Дагъыстанны халкъ шаири Шейит-Ханум Алишева жыйынны ачды ва юрютдю.



–Биз бугюн Бадрутдинни эсделигин, 75 йыллыгъын оьтгермек учун жыйылгъанбыз. Ол сизин арагъызда яшады, ону яхшы таныдыгъыз. Гьаригиз оьзюгюз билеген кюйде ону гьакъында айтыгъыз, шиъруларын охугъуз. Бугюн – Бирлешивню гюню, террорчулукъгъа къаршы турувну гюню. Биз барыбыз да шогъар къаршыбыз ва ону къурбанларын эретуруп бир минутлукъ шыплыкъда эсге алсакъ яхшы болур.



Сонг белгили алимибиз, профессор Абдулкъадир Абдуллатиповгъа сёз берилди.



–Бадрутдин бек тамаша адам эди. Менде 1963-нчю йыл студент заманында язылгъан ону ахтарыв иши сакълангъан. Шону ол о заман яш шаирлер Магьаммат Атабаевге, Абдулкерим Залимхановгъа ва оьзге шаирлеге багъышлагъан эди. Оьр къыйматгъа ес болду. Горький Есенинни гьакъында булай айтгъан: «Ол шаир тюгюл, шиърулар язмакъ учун тувгъан адам», – деп. Бадрутдинге де шу сёзлер бек къыйыша. Ону поэзиясында тенглешдиривлер, метафоралар кёп ерни тута. Къумукъ поэзияны, дагъыстан поэзияны, халкъ поэзияны, дюнья поэзияны вакили. Ол къайда да болгъан, ким булан да барышып, къурдаш болуп юрюген. Кёкдеги юлдузлар булан ердеги яшав гьалланы тенглешдирип язгъан шаир. Ол дав темагъа кёп язгъан. Атасы давда къалып, ата бетин гёрмеген, «Гетемен» деген шиърусу кёплени авзунда эди, гьали де йырлана. Оьзюню пагьмусу булан ол къумукъ ва дагъыстан адабиятда гёрмекли ерни тутду. «Женнетни азабы» – дагъыстан поэзия гьали болгъанча булай гючлю асарны гёрмеген. Ону аты унутулмажакъ, энниден сонггъу наслулар да ону охужакъгъа инанаман. Жаны женнетде болсун!



Россияны ат къазангъан ва Да­гъыстанны халкъ артисткасы Бурлият Элмурзаева «Гетемен» деген йырны кёп йырлай. Ону бир тойда жагьил улан йырлайгъанны эшитип, йыр оьзюне бек таъсир этгенни, огъар сёзлерин яздырып алгъанны гьакъында хабарлады. Макъам согъулмаса да, шо йырны йырлады.



Къакъашура юрт школаны муаллими Бурлият Абсайитовна охувчулары булан сагьнада.





–Бадрутдинни 2017-нчи йыл бизин школагъа чакъыргъан эдик. Савгъатгъа китапларын да алып гелди. Къолъязыв этип магъа да шу китапны берди. Мен бу китапны бек аявлап сакълайман. Шулай язывлары бар:


Юзюнге чыгъып тура


Юрекдеги бюлбюлюнг.


Сёнмесгюллер сёнсе де,


Сёнмесин сени гюлюнг.



Бадрутдин къумукъ халкъын да кёп сюе эди. Ол Дагъыстангъа, Россиягъа, савлай дюньягъа белгили шаир. Мен ону булан оьктем боламан. Охувчу къызлар Бадрутдинни шиъруларын чебер кюйде охуду.



«Гетеменни» макъамын язгъан, оьзбашына чалышагъан композитор Гьажимурат Абдуллаев Бадрутдин булангъы ювукъ аралыкъларыны гьакъында, бу шиъруну шаир армия къуллукъгъа баргъанча алдындагъы гюн язгъанны, ма­къам буса ол къайтгъан сонг язылгъанны гьакъында хабарлады. Йыравубуз Патимат Гьюсейнова Бадрутдинни «Сариял» деген йырын йырлады.



ДГУ-да дагъыстан адабиятны кафедрасыны ёлбашчысы Агъарагьим 
Солтанмуратовгъа сёз берилди.



– Оьзюню асарларында Бадрутдин кёп масъалалагъа тергев берген. Тек лап да ону гёрмекли иши – бизин къумукъ халкъны милли гьисин айыкъдырмагъа чалышгъаны. «Къумукъну къумукъгъа чечген сыры», «Муратовланы орамы», «Сокъур айгъыр» ва шолай оьзге асарларында шаир миллетчилик деген ойгъа чыкъмагъан кююнде, патриот гьисапда къалып, бизин халкъны тарихин, бугюнюн ва гележегин гёрсетме бажаргъан. Бадрутдин пагьмулу ва уллу шаир экенге бирев де шеклик этмей. Гьар шаирни бир оьзтёречелиги бола. Бадрутдинникин айтсакъ, къумукъ миллетни тарихи гьакъында, яшаву гьакъында дюньяны оьлчевюнде гёрсетип бажаргъан. Ону асарларында Шекспир де бар, Галилей де, Бруно да, башгъалар да бар. Олар бири де къумукъ милли маданиятгъа ят тюгюл. Шаир шонча да олар булан оьзюню асарларында тыгъыс байлавлукъ болдуруп бажаргъан. Ону булан бек ювукъ аралыкъларыбыз бар эди. Бизин къумукъ адабият учун, милли маданият учун ону гетмеклиги бир уллу тас этив болду. Амма ону язгъанлары яшай ва энниден сонг да яшажакъгъа шагьатлыкъ этемен. Ону эсделигин абурлап гелгенигиз учун баракалла.



Йыравубуз Иса Багьавов шаир Адил Бийтемиров Бадрутдинге багъышлап язгъан шиъруну йыр этип йырлады. Журналист Далгьат Алкъылычев, шаирлер Супуяханым Бийболатова, Зарият Умаева. Къарабудагъгентден гелген Гюлжанат Темирова шаирибизге багъышлагъан шиъруланы охуду. Шаир, адабиятчы Марат Гьажиев Бадрутдин булан Гюржюстанда болгъанын, оьзлени нечик къаршылагъанын, ондагъы ёлу­гъувланы гьакъында хабарлады.



«Золотое перо России» деген оьр журналист савгъатны еси Миясат Муслимова да сёйледи.



– Артдагъы йылларда Бадрутдин оьзюн Дагъыстанны язывчуларыны союзундан тайдыргъан сонг гёнгюлсюз де болуп турду. Тек шаирлер союзлар учун ишлемей, халкъ учун асарлар ярата. Мени айтма сюегеним, Бадрутдинни поэзиясы – дюнья оьлчевдеги поэзия. Биз ону гьакъында гьали де шо оьлчевде айтма уьйренмегенбиз. Неге тюгюл де, ол бек саламат, сабур адам эди. Тек заман гьар кимни оьз ерине сала. Ол оьзюню асарлары булан дагъыстан адабиятны дюнья оьлчевге, Шекспирни даражасына етишдирди. Дюньягъа аты белгили шаирлени таржума этип къумукъ халкъына етишдирди. Дюнья адабиятын Дагъыстангъа танытды, Дагъыстанны дюньягъа танытды. Шулай пагьмуну оьс­дюрген къумукъ халкъ – насипли халкъ. Сизге гьакъ юрекден баракалла. «Благая весть» деген китабыны аты да негьакъ тюгюл. Сав яшавун ол юрегине рагьмулукъ, сабурлукъ, саламатлыкъ синген кюйде яшады, яш къаламлагъа кёмек этип юрюдю. Ол язгъан «Женнетни азабын» , ону терен маънасын, агьамиятын биз гьали де англап битмегенбиз. Бадрутдин да­гъыстан адабиятны оьз асарлары булан оьр этди, дюньягъа малим этди.



Башгъа жыйында ортакъчылыкъ этип сонг гелген Дагъыстанны язывчуларыны союзуну председатели Магьаммат Агьматовгъа сёз берилди.



– Бугюн биз белгили шаирибиз Бадрутдин Магьамматовну эсделик ахшамына жыйылгъанбыз. Яшав шулай, бу дюньяда къалагъан бирев де ёкъ. Тек пагьмулу шаирни оьзюнден сонг язгъанлары къала. Шолар авторну унутулма къоймай, бизин арабызда яшата. Бадрутдинни де бугюн, оьзю болмаса да, ругьу бизин булан, язгъанлары бизин булан. Ол ана тилини шаири, къумукъ халкъыны шаири, Дагъыс­танны шаири эди. Шаирни гьакъында не айта юрюсе де, ол гетген сонг ону яратывчулугъу къала. Бадрутдин буса оьзюню яратывчулугъу булан халкъны арасында. Шаир гетген сонг, заман да гете туруп, ол халкъына бирден-бир ювукъ бола, аявлу бола, тарыкъ бола. Бадрутдин де оьзю гетген сонг да халкъына тарыкълы да, пайдалы да, аявлу да болуп туражакъгъа шеклик этмеймен. Бугюн башланагъан ону «янгы китабын», эсделикге къойгъан асарларын янгы наслу ачсын, ачсын ва охуй туруп, илгьам ала яшасын. Баракалла бугюн ону эсделигине жыйылгъанлагъа.



Жыйынны ахырында Шейит-Ханум Алишева Бадрутдин Магьамматовну эсделик ахшамын оьтгермек учун гелгенлеге баракалла билдирди.



Автордан: Бадрутдинни «Ёлдаш» газет булан да тыгъыс яратывчу байлавлукълары бар эди. Ону кёп макъалалары, шиърулары, ол къайда сапар чыкъса да, бизге берген баянлыкълары газетибизде чыгъып турду. Оьтген йыл больницагъа ятгъанча бир жума алда да ол редакциягъа гелди.



«Ишге барагъанда, къайтагъанда маршруткада куплетлер агъылып геле. Шуну бугюн ишге гелегенде язгъанман. Столну артында олтургъанда кагъызгъа салдым. Оьзюнг къарарсан», – деди ол.



Къарама заман да къоймады. Уьч жумадан гетди. Ону «къарарсан» дегени де юрекде тююн болуп тура. Муна шо шиъру:


Гьашыкъ тереклер


Ел-янгурну гёзлей туруп бетге-бет,


Къышгъа чыдап, чумал ташлап язларда,


Бирин-бири къучакълама гьасирет,


Эки терек бой салгъан бир абзарда.


Яллыкъ берип япрагъына, бюрюне,


Татли чыгъын себелеп бир-бирине;


Бутакълары бири-бирин къучакълап,


Емишлерин бир-бирине минчакълап;


Арив гёрюп къынгырлыгъын, тюзлюгюн,


Оьсген булар бири-бирин иситип.


Къар учгъунлар гёрюнеген гюз гюнде


Уьй есини балта чарлай эс этип,


Огъар тилеп сёйлеген дей бир терек:


–Жаны баргъа исив берме чер герек,


Изну сенде – бу абзаргъа сенсен ес.


Тенгиримни атын айтып тилейим–


Гесе бусанг, ону гесме – мени гес.


Аяз гече тютюнден тон гийдирип,


Иссилик бер огъар, мени гюйдюрюп.


Бу дюньяда къалмас йимик гьёкюнчюм,


Дослагъа къош болсун ону салкъыны.


Гьашыкълагъа гьайлек болсун тюнгючюм,


Мен болайым той арбаны ялкъыны.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля