Арив азар – къылыкъ озар 2

   

Пятница, 27.04.2018г. — «ЁЛДАШ».



Лап бырынгъы заманлардан берли гьар адам таза ва гьалал къылыкълы болма, яманлыкъны гери урма, яхшылыкъланы байракъ этип алма чакъырагъан ата-бабаларыбызны тарихинде оьзден къылыкълар, адилли ва инсаплы тарбия инг аслу ерни тута гелген. Артдагъы йыллар болгъан алышынывлар яшавну янгыз экономика аралыкъларын бузуп къоймай, ругь-къылыкъ тарбия аралыкъларын да бузма ва дагъытма бажара. Инсанланы ругьу сёне, рагьму, тазалыкъ, эдеп, намус унутула. Натижада, озокъда, оьчлюк, рагьмусузлукъ яш наслуну арасында кёп ёлугъагъан бола.


 


Къылыкъ ожакъдан башлана, ананы къакъакъ йырларындан тувулуна, гьар ожакъны яшав-турушуна асаслана. Яш эсли болгъанча, айрокъда сабий вакътисинден башлап, гёз алдында тувагъан алмашынывланы ва янгылышланы тез ала. Адилликни, эдепликни, сююв гьислени яшны юрегине гиччиден тутуп сингдирме тюше. Яшда яхшы къылыкъланы тарбиялама, ону ругь байлыгъын артдырма имканлыкъ береген умпагьатлы зат ону дюньягъа къаравудур.



Шону учун гьалиги девюрде шо намус муаллимлени башына тюшген. Гьар яшда, сабий вакътисинден башлап, къылыкъ да, эдеп де, ягь да, намус да бар. Амма биз, уллулар бусакъ, шо имканлыкъланы яшавгъа чыгъарма яшгъа кёмек этме герекбиз. Муаллимлер мактапларда охувчулагъа илмудан къайры да, маданиятда, инчесаниятда ва башгъа тармакъларда инсанлыкъ яратгъан оьр даражадагъы уьлгюлеге уьйретме тарыкъ бола.



Къумукълар гьар даим де намус-ягьны оьр гёре гелген миллетдир. Гьали телевизордан гёрсетмейген зат ёкъ. Шоланы гёрюп, биздегилер де бузулуп бара. Зиналыкъны, оьлтюрювлени, эрши ишлени гёре. Яшлар шолагъа уьйрене, бузула. Яшланы къылыкъ якъдан тарбиялап болмайгъан ата-ана кёп затлагъа айыплы деп эсиме геле. Эдеп деген зат да арабыздан гетип бара.



Яшланы гьакъында сёз чыкъгъанда, яшлар – бизин гележегибиз, яшавну гюллери деген сёзлени де аз эшитмейбиз. Тек гьакъыкъатда буса, яшланы тарбиялавгъа тергев берегенлер аз.



Охувчуланы оьрдеги класларда янгыз бир билимин гьисапгъа алып къойса, азлыкъ эте. Яшланы наслудан-наслугъа берилип, оьсе гелген оьзден тарбия къылыкъгъа да уьйретме тюше.



Къумукъ тил ва адабият дарсларда гечилеген асарларда алдын йимик халкъны ата-бабаларындан гелген адатланы, мердешлени, багьалы къылыкъ хасият байлыкъны, бир наслудан бир наслугъа не йимик ругь байлыкъланы сакълама ва берме герекни белгилей, оьтген яшавгъа нечик янашма герекни, наслуну шо варисликге разилигин яда къаршылыгъын гёрсетме, жамият низам къайдаларын сайлап алма кёмек эте.



Сёз деген затгъа гьар заманда дюньяда уллу тергев бериле гелген. Сёз дослукъну тувдуруп да, душманлыкъ гелтирип де бола. Шону учун асарланы кёмеклиги булан яшлагъа халкъ арада оьз ерин табып болмакъ, халкъны къыйынлыкъларына къыйналмакъ, къуванчларындан сююнмек, уьстюнлюклеринден къуванмакъ йимик хасиятланы тувдурма тюше.



Шолай, халкъыбызны бютюн тарихин суратлайгъан асарларда Октябр инкъылапны вакътисинде, дос- ювукъну йылатып, болсун деген уланларыбызны сюргюн этип, халкъыбызны оьксюз этген, аз этген масъаласы тувгъанда, охувчулар къылыкъ якъдан, ругь якъдан тарбияланмай болмай. ­Дюньяда инг эрте уянгъан бизин асил къумукъ халкъыбыз оьзюню яшав ёлунда биревге де душманлыкъ этмегени, хоншу миллетлер булан барышып, татывлу яшагъаны, нечакъы къы­йыкъсытывлагъа тарыса да, халкъ оьзюню тарихин, Ватанын биревге де сатмагъаны охувчуланы сююндюре, ругь байлыгъын артдыра, къумукълугъун оьр эте.



Мисал учун, 9-нчу, 10-нчу класларда Нугьай Батырмурзаевни «Языкъ Гьабибат», «Насипсиз Жанбике» деген асарларын гечегенде, яшлар халкъны алдынгъы къаравларын, мердешлерин гьис эте. Охув-билим янгыз уланлар саялы тюгюл, къатын-къызгъа да бек тарыкълы экенине мюкюр бола.Охувгъа арт береген, ата-бабаларыбызны хасиятларын писсиремейген Гьабибат ва Жанбике йимик къызлагъа асарда охувгъа муштарлы, халкъ арада абурлу, ругь-къылыгъы булан тарбиялангъан Абидат ва Зубайдат йимик къызлар къаршы салына. Охувчулар шу асарланы бек сююп охуйлар, бир-бир игитлени терс гьакъылларына багьа берелер, асарны игитлерини къыйын, пашман яшавуна къайгъыралар, тюзелип-онгуп къалгъан къызланы къысматына къуваналар.



Дагъы да, элине, ата юртуна, къумукъ халкъыны тарихи яшаву, оланы бугюню, тюнегюню ва тангаласы кёп шаирлени ва язывчуланы юрек бавларыны баш макъамлары болуп токътай. Мисал учун, Бадрутдин Магьамматовну ата юртуна багъышлангъан шиъруларында юртун-ерин, халкъын сюймейген, ич къарынлары булан огъар байланмагъан, ата-бабаларыны къылыкъларын, мердешлерин, оланы сабанын, топурагъын сююп билмейген адам дюньяны сююп де билмес деп айтыла:


 

Абат алсам, ата юртум айланып,


Аягъымны сыйпай ана


сокъмакълар.


Авзум ачсам, агъып гете йыр


болуп


Азиз халкъым гёнгюреген


такъмакълар.


 


Мен ойлашагъан кюйде, бизин тарихибизге кёпюр болуп токътайгъан, аталарыбызны турушун, яшавун, культурасын унутма къоймайгъан, ата- бабаларыбызны адатларына элтеген сокъмакъланы от басма къоймайгъан – бизин язывчуларыбыз ва шаирлерибиз. Оланы асарлары бар туруп, ана тилинден дарс береген муаллимлер, макъалалар язагъан алимлерибиз бар туруп, къумукъ тилибиз, адатларыбыз, мердешлерибиз бир де тас болмажакъгъа гьакъ юрекден инанаман.



 

Абидат Абулашова,

Къоркъмаскъала орта


школаны муаллими.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля