Ана тилни уьлгюлю муаллими


Пятница, 08.06.2018г. - "ЁЛДАШ".


«Тюрк тиллени лап да асили бизде», – деген ярыкъландырывчубуз ва тенгсиз алимибиз – Абусупьян Акаев. Буса да, артдагъы 20 йылланы боюнда халкъыбызны ругь байлыгъы – ана тилибизге этилеген тергев де, ону булан бирге тилибизге янашыв да осал болуп барагъангъа талчыкъмай болмайсан. Арагъа билим беривню янгы стандартларыны ва бирлешген пачалыкъ экзаменни (ЕГЭ) чыкъмакълыгъы тил бар кююнде сакъланып тургъан гиччи юртларыбызда да къумукъ тилибиз экинчи даражалы тилге айланып барагъаны саялыдыр.


 


Ата-аналар авлетлери учун ана тил дарслар болмаса да ярайгъан дарсгъа йимик къарайлар. Амалгъа геле туруп, бирлери оланы къумукъ тилден эркин этмеге де къасткъылалар. Себеби де, шо баягъы – ЕГЭ. Яни, ана тилибизни орнунда орус тил, математика яда оьзге ЕГЭ-де болажакъ бережек дарслар юрюлсе, яшлагъа пачалыкъ экзаменлерден чыкъмагъа енгил болажакъ. Гьалны шо ерлери гьакъда теренден ойлашып къараса, школаларда ана тиллерден дарс береген муаллимлерден бары да зат гьасил болмаса да, олар кёп затны ёлгъа йиберип болагъаны англашыла.



Мен алда да ана тилден дарс береген муаллим башлап ана тилни оьтесиз бек сюймеге борчлу экенни айтып язгъан эдим. Гьали де шо сёзлени такрарламагъа сюймеймен. Амма бугюн муаллимге охувчулагъа янгыз ана тилни теориясын уьйретип къойса бажарылмай. Олар яшланы юреклеринде ана тилибизге, халкъыбызгъа бакъгъан сюювню оьртенин гене уллу гюч булан якъмагъа гьаракат этмеге де герек. Яшлар белгили язывчуларыбыз ва шаирлерибиз, алимлерибиз ва игитлерибиз гьакъда башлап къумукъ адабият дарсда муаллимден билмеге герек. Охувчусуну пагьмусун ачывда ва ону оьсдюрювде башлап муаллим ортакъчылыкъ этмеге де борчлу.



Озокъда, оьзюню гьар дарсын шо меселде юрютмеге къаст этеген муаллимлер къайсы юртда да бардыр. Мен оьзю­ню гьакъында язмагъа сюеген Хамамат­юртдагъы Рашит Бекишевни атындагъы 1 номерли орта школада къумукъ тилден ва адабиятдан дарс береген Райиса Ногъа­ева –шолай муаллимлени бириси. Ол оьзюню гьар дарсын ачыкъ дарс гьисапда юрютмеге къаст эте ва ону дарсларында охувчу яшлар янгыз белгиленген темагъа гёре билимин толумлашдырып къоймай, къумукъ халкъны тарихини ва белгили адамларыны гьакъында да бай маълуматлар алалар.



Райиса Ногъаева 1978-нчи йыл Хамаматюртда тувгъан. Ата юртундагъы орта школаны битдирген сонг, Хасавюртдагъы педагогика коллежине охума тюше. Коллежни ол оьр къыйматлагъа тамамлап, 1998-нчи йылда ата юртундагъы 1 номерли орта школада ана тил ва адабият дарсланы муаллими гьисапда загьмат ёлун башлай.



–Мени муаллим болмагъа яшдан тутуп иштагьлыгъым бар эди, – деп хабарлай Райиса Ногъаева. – Школадан къайтгъан сонг, къурчакъларым булан школа ойнай эдим. Гьар гезик муаллим де оьзюм бола эдим. Школаны битген сонг да, кёп ойлашмай, Хасавюртдагъы Зайналабит Батырмурзаевни атындагъы муаллимлени гьазирлейген коллежге охумагъа тюшдюм.



Ана тилибизге бакъгъан сююв Райиса Ногъаеваны юрегинде яшлай уяна. Школада охуйгъан йылларында ана тилден дарс береген Ибрайыл Гьажимуратов ёлбашчылыкъ этеген «Яш къаламлар» деген кружокгъа юрюмеге башлай. Кружокну ёлбашчысыны къастлыгъы булан Райиса Ногъаева къумукъ халкъыбызны белгили вакиллерини гьакъында кёп зат биле, оьзю де биринчи шиъруларын ва макъа­лаларын шо йылларда школада чыгъа­гъан тамгазетге язып чыгъара. Йыллар булан Райисаны къаламы да итти бола, ону пагьмусу да ачыла. Бабаюрт районну «Мол тюшюм учун» деген район газети булан байлавлукъ тута, шиърулары, макъалалары буса газетни бетлеринде чыкъмагъа башлай.



Ата юртундагъы школада ана тилден дарс бере туруп, Райиса Ногъаева школада къурулгъан театр кружокну ёлбашчысы болуп да чалыша. Кружокда яшлар булан белгили къумукъ язывчуланы пьесаларын сагьнагъа салалар, гьар тюрлю юрт ва район оьлчевдеги байрамларда ортакъчылыкъ этелер.



Озокъда, шо ишлени юрюте туруп, Райиса Ногъаева оьзюню тувра борчларын намуслу кюте. Гьар дарсгъа ол тындырыкълы кюйде гьазир бола, яшлардан мугькам билимлени талап эте. Райиса Ногъаеваны охувчулары къошулмай ана тилден ва адабиятдан район оьлчевде оьтгерилеген бир ярыш да болмай десе де ялгъан болмас. Райиса Ногъаеваны охувчулары район ва республика оьлчевде оьтгерилген олимпиадаларда алдынлы ерлеге ес болгъанлары да аз тюгюл. Шолай, 2016-2017-нчи охув йылда ана тилден оьтгерилген республика олимпиадасында ону охувчу къызы Селима Салаватова 2-нчи ерге ес болду.



Р.Ногъаеваны охувчулары школада, юртда, районда оьтгерилеген чараларда да ортакъчылыкъ этелер, юрт ва район китапханасы булан байлавлукъ тута.



–Мени учун лап да гёрмекли агьвалат 2005-нчи йылда болду, – деп хабарлай Райиса Ногъаева. – Шо йыл районда ана тиллени муаллимлерини арасында оьтгерилген район конкурсунда алдынлы ерни алып, магъа республика оьлчевдеги конкурсда да ортакъчылыкъ этмеге насип болду. Конкурс Дагъыстанны бары да районларыны лап да яхшы муаллимлерин жыйгъан эди.



Лап да яхшы муаллимлени арасында лап да яхшысы болмакъ, озокъда, тынч иш тюгюл. Амма Райиса Ногъаеваны муаллимлик пагьмусуна конкурсну ортакъчыларыны бажарывлугъун багьалайгъанлар лап да оьр къыймат бере ва Райиса Ногъаева «Ана тиллени лап яхшы муаллими» деген VIII республика конкурсунда биринчи ерге ес бола. Шо йыл огъар «Дагъыстанны билим беривюню отличниги» деген ат да бериле.



Райиса Ногъаева оьзюню бай сынавундан яш муаллимлерине де пай тийдире. Ол артдагъы йыл къумукъ муаллимлеге кёмек гьисапда чыкъмагъа башлагъан «Бизин тил» деген журнал булан да аралыкъ юрюте, журналны бетлеринде ону билим беривде янгы къайдаланы къоллавну гьакъында агьамиятлы макъалалары чыгъа. Райиса Ногъаева оьзю де мюкюр болгъан кюйде, ана тилден ва адабиятдан юрюлеген гьар дарсын охувчуланы тилини чеберлигин, сёз байлыгъын, тергевюн, билимлерин, яшавдан англавун артдырывгъа бакъдырмагъа гьаракат эте.



–Ана тилден дарс береген муаллим оьзюню охувчуларын къумукълагъа хас болгъан намусда ва эдепде, къумукъ ругьда ва халкъыбызгъа бакъгъан сюювде тарбияламагъа борчлу. Эгер шо алдынлы масъаланы уьстюнде ишлеп болмайгъан муаллим оьзюню борчларын толу кюйде кютюп де болмай деп эсиме геле, – дей Райиса Ногъаева.



Райиса Ногъаева:


Къылыкъдан итти, къылдан инче


Къапия сёзге къарыв ёкъ…


Аталаны йырын йырлап



Юрегим кюр, гёнгюм токъ, – деген сёзлени кёп такрарлай. Шо сёзлер Райиса Ногъаеваны яшавуну ва муаллимлик касбусуну баш мурады болуп токътагъан. Чинкдеси, ол оьзюню охувчуларын да шо ругьда тарбияламагъа къаст эте.



Мен оьрде де эсгерип гетген йимик, ана тилни муаллими башлап оьзюню халкъыны патриоту, ону аркъатаяву болмагъа герек. Ёгъесе, муаллим оьзюню охувчуларына ва тилибизге бакъгъан янашывну яхшы янгъа алышдырып бир де болмажакъ. Райиса Ногъаева шо якъдан алгъанда да, кёбюсю муаллимлеге уьлгюге салынмагъа ярай ва бизин школаларда шолай муаллимлер бар туруп, тилибизни ва шону булан бирге халкъыбызны гележеги де талайлы болажакъгъа шеклик ёкъ.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля