БАШЛЫДА БОЛГЪАН БАЙРАМ

   


яда Ана тилибизни байлыгъыны гьакъындагъы ойлар


 

Башлыгент – мени ата юртум. Жавангент, Гьапкъайгент де эсги юртубуз – Башлыны кюрчюсюнде къурулгъан юртлар. Уллу тарихи, маданияты, оьзден халкъы баргъа болма ярай, юртумну, юртлуларымны гьакъында язмагъа енгил тюгюл. Уллугъа сый этмеге, гиччини сююп къуллукъ этмеге, къонакъланы абур этип къаршыламагъа, ятлагъа жавап бермеге билип ва болуп гелген халкъым бар. Уллу тарихинде яхшыны да, яманны да кёп гёрген. Бузулма да бузулгъан, тизилме де тизилген.


 


Башлы азындан 300 йыл Гьайдакъ уцмийликни баш шагьары, уцмийлени отаву болгъан. Елевчюлюк давларында биревге де утдурмагъан Акъсакъ Темирни тарихин язывчулары юртубузгъа «Башгент» деп негьакъ айтмагъан.



1877-нчи йылда пача гьукуматгъа къаршы гётерилгени саялы, Башлы отгъа тюшюп дагъытылгъан. Пача гьукуматына бир нече керенлер къаршы чыкъгъаны саялы юрт бузулгъан. Амма 3 гиччи юртлагъа пайланса да, пачаны гьакимлери халкъдагъы оьктемликни, оьзденликни енгмеге болмагъан.



Давну отунда, яллагъан жумамежитни ичинде ата-бабаларыбыздан, наслудан-наслугъа берилип сакълангъан тарих, адабият байлыгъыбыз, дин китап­ларыбыз тас болгъан. Тек тилибиз, миллетибиз тас болмагъан. Шихшабек къадини, Улаш къадини, Абдулагьат къадини атлары юртдан тышда да яхшы белгили, арабистлер-муаллимлер Арсланбек Гьажиевни, Шихагьмат Мигьраб-огълуну, муаллимлер-ярыкъландырывчулар Муртузали ва Батув Халимбековланы атлары башлылылагъа яхшы танывлу. Билимли адамларыбызны гьаракаты булан топурагъыбызны, байлыгъыбызны, тилибизни тас этмей гелгенбиз.


 

Бай тилибиз бар


 


Дюньядагъы тиллени санаву 7000-ге етише. 100 мингден тёбен саналагъан халкълагъа ювукъ арада тилин тас этмекни къоркъунчлугъу бар дей. Дагъыстанны халкъларына, шоланы ичинде къумукъ халкъгъа да шо аврув тиймеге бола. Шону гьисапгъа алып, артдагъы йылларда Башлыгентде де аз санавлу халкъланы къысматына, оланы ана тилин сакълавгъа, оьсдюрювге, маданиятына ва тарихине багъышлангъан байрамланы оьтгерив яхшы мердешге айланып бара.



Эки ай алда мунда да ерли маданият уьюне уллу ремонтлар этилгенине байлавлу болуп байрам чара оьтгерилди. О да унутулуп битгинчеге, февральны 15-нде Башлыгентде къумукъ тилни бугюнгю гьалына байлавлу республика даражадагъы чара эди. Къумукъ тилни, маданиятны, тарихни четим масъалаларын чечивге байлавлу болуп 2017-нчи йылны январыны 12-синде оьтгерилген конференцияны ортакъчылары бу йыл хыйлы артды, даражасы гётерилди.



Башлыны шаирлери, язывчулары болмаса да, язып болагъан уланлары, къызлары ёкъ тюгюл. Совет гьукуматны йылларында ва ондан сонггъу вакътиде 13 башлылы илмуну доктору деген   атгъа, 38-вю буса илмуланы кандидаты деген даражалагъа ес болгъан. Бугюн белгили башлылылар Сакинат Гьажиеваны, Нариман Алиевни атлары гьар кимге де таныш.



Ана тилни байрамына багъыш­лангъан жыйынгъа къумукъ халкъны айтылгъан уланлары ва къызлары гелди. Оланы Башлы якъгъа биринчи гезик чыкъгъанлары юртну ва юртлуланы аривлюгюн, оьзден ва оьктем хасиятларын гёрдю. Оьзлени чыгъып сёйлевлеринде шо гьакъда айтма да айтдылар.



– Бай тилибиз бар. Ону бир де унутмагъа ярамай. Ону тас этмеге тюгюл, тёбен этмеге де гьакъы­быз ёкъ, – деп башлады оьзюню байрам чарадагъы сёйлевюн «Тангчолпан» журналыбызны редактору Супиянат Мамаева. – Сют булан гелген сюювню сёнмеге къоймасбыз. Жан булан гирген бизге къумукъ тил. Шону унутма тюшмей.



Оьзюню сёйлевюнде сююмлю шаирибиз Башлы халкъны къумукъ газетлеге, журналлагъа язылып, тилибизни, миллетибизни сюегенин гёрсетмеге чакъырды. Шолардан таба охувчу яшлагъа да сюювюбюзню сингдирмеге тарыкъны айтды.



Топуракъгъа сююв, табиатгъа, Ватангъа сююв тилни сюювден башлана.



– Тилни сакъламакъ миллетин сакъламакъ гьисаплана, – деп башлады сёйлевюн «Ёлдаш» газетни редактору Камил Алиев. – Тил тарих булан да тыгъыс байлавлу. Биз оланы экисине де ес болма герекбиз.



Биринчи гезик агьлюде авлетлер оьз тилинде сёйлемеге борчлу. Сонг яшлар бавунда, школада тилни теренден уьйренмеге герек.



Тилни сакълав масъаланы биз Дагъыстанда биринчилерден болуп чечмеге башладыкъ, – дей Камил Магьамматсалигьович, сёзюн давам эте туруп. – Бизин уллу халкъыбыз, бай тарихибиз бар. Шогъар оьктем болма да герекбиз.



Сонг, ол «Тюрксой» деген жамият къурумну вакиллерини чакъырывуна гёре Тюркияда болгъаны гьакъда мекенли хабарлады. Тюрк халкъланы тарихин, маданиятын, адабиятын теренден уьйренеген, билинмеген сагьифаларын ачыкъ этеген ва дюньяны халкъларыны арасында яягъан жамият къурумну пайдалы ишлерин гёрсетди. Дагъыстанлы къумукъланы Тюркияда болуву белгили инкъылапчы, шаир Зай­налабит Батырмурзаевни 120 йыллы­гъына багъышлангъан чараланы оьтгерив булан да байлавлу болгъан.



Сёйлевюню ахырында Камил Магьамматсалигьович Башлыны тарихинден де мисаллар гелтирди. Тюрк ва оьзге тарихчилер Башлыгъа къыбла къумукъланы «башгенти» деп негьакъ айтма­гъанын эсгерди. Юртлулагъа арив къаршылагъанына, сый-гьюрмет этгенине баракалла билдирди. Къаягент районну айтылгъан йыраву Муслим Магьамматовгъа «Ёлдаш» газетни «Баракалла» кагъызын тапшурду.



Жыйында бири-бирини артындан сагьнагъа чыгъып сёйлеген Дагъыстан юрт хозяйство университетини ректору Зай­дин Жанболатов, къызылюртлу язывчу Багьавутдин Гьажаматов, Къарабудагъгент районну башчысыны заместители Агьмат Гьажиев, Дагъыстанны халкъ шаири Шейит-Ханум Алишева, Къаягент районда «Кировский» деген белгили пачалыкъ унитар предприятиени директору Бурлият Гьажиева, «Дагъыстанлы къатын» деген журналны редактору Паху Гьайбуллаева ана тилибизни бугюнгю гьалына къыймат берди, гележеги арив ­онгарылажагъына инандырдылар. Оланы гьарисини сёйлевлерине залда жыйылгъанлар уллу тергев берип тынгладылар ва узакъ харс урувлары булан гьар сёзюне рази­лигин билдирди.


 

Ял алыв ва байрам чарадан сонг тувулунгъан ойлар


 


Сёйлевлени арасында Башлыгентдеги маданият уьюню директору Самат Саматов ата юртуна багъышлангъан сарынны йырлады. Юртлу школаны охувчуларыны ана тилибизге байлавлу музыкалы программасын да залдагъылар бек арив гёрдюлер.



Оланы арты булан сагьнагъа Къумукъ театрны вакиллери чыкъды. «Маска» деген янгы салынгъан спектакль халкъны тамашагъа къалдырды. Башлылылар сагьнагъа чыгъып ойнайгъан белгили актёрларыбыз Басир Магьамматовну, Камил Жабуковну, Тотуханым Осаеваны ва оьзгелерини усталыгъы­на спектаклни барышында разилигин харс урувлар булан исбатлады.



Башлыгентде болгъан жыйын юрт администрацияны башчысы Магьамматали Гьажиарслановну сиптечилиги ва Къаягент муниципал къурулувуну ёлбашчысы Магьамматэмин Гьажиевни кёмек къолу булан оьтгерилди. Олар байрам чарагъа гелгенлеге разилигин билдирди. Жыйын битген сонг чарада жагьлы кюйде ортакъчылыкъ этгени саялы баракалла билдирмеге де унутмады.



Байрам чараны ортакъчыларыны атларын айта туруп, жыйынны юрютген Башлы юртлу уллу алимибиз, филология илмуланы доктору Империят Арсланбековна Халипаеваны атын айрыча эсгеремен. Ана тилибизге, Башлыны тарихине, маданиятына, адабиятына байлавлу даим ахтарывлар юрютюп, унутулуп барагъан кёбюсю адатларыбызны, йырларыбызны гётереген ва халкъыбызгъа пайдалы ишлер этеген бугюнгю наслулу алимибизге башлылыланы атындан гьакъ юрекден: «Кёп савболугъуз, Империят Арсланбековна!» – деп айтмагъа сюемен.



Байрам чара битсе де, маданият уьюне жыйылгъан башлылылар хыйлы заман яйыл­май, бир-бири булан сагьнада гёргенлерин арагъа салып, пикру алышдырып турдулар. Гелген къонакълар буса шо вакъти артдагъы йылларда къурулгъан ерли школаны бек арив бинасын гёрмеге, башында бажарывлу ва сынавлу директору Мадина Абдуллаевна Къадиева, школаны муаллимлерини коллективи, яшлары булан ёлукъдулар.



Школадан айлангъан сонг да къумукъ халкъны Башлыда жыйылгъан сыйлы ва гьюрметли алимлери, шаирлери, язывчулары, маданиятны айтылгъан къуллукъчулары сав гюнню узагъында гёргенине, эшитгенине оьр къыймат бердилер. Сонг да, Башлыда йимик къумукъну оьзге юртларында да болуп йылда бир керен сама юрт ерлерде яшайгъан адамлар булан ёлу­гъуп, къыйынны-тынчны гьакъында сёз юрютюп, четим масъалаланы да, етишген уьстюнлюклени де гьакъында ачыкъ сёз юрютмеге тийишли экенин, арив гёрегенин ва якълайгъанын билдирди.



Ана тилибизге байлавлу оьтгерилген байрам чара бары халкъ учун да пайдалы болду деп ташдырып айтмагъа болабыз.


 


Магьамматрасул


Ибрагьимов



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля