Тажутдин Бижамов: «Бугюнгю бирлигибиз гележек учун да маслагьатлы»

Гьар къайсы миллетни къысматында да гёрмекли агьвалатлар, белгили девюрлер болмай къалмагъан. Макътавлу къумукъ халкъны тарихи де бай ва теренде. Шо да гьалиги заманны наслуларына уьлгю ва къудратлы ругь, гюч береген сынав болгъанны сюесен. Неге тюгюл де, шолайлыкъда наслулар бир-бирине байлана ва оьз къысматын ясай гелегени гьакъ.

Шоланы сыдырасында бизин охувчуларыбызгъа генерал-лейтенант Тажутдин Бижамовну аты да яхшы танывлу десек, янгылыш болмас. Неге десегиз, ол оьз яшавун жаваплы оьр пачалыкъ къуллукъларда оьтгерген ва жамият ишлени актив кюйдеги ортакъчысы да дюр.

Бизин мухбирибиз «Ёлдашда» къонакълай болгъан Тажутдин Тагьирович булан ёлукъгъан ва лакъырлашгъан. Газетибизни охувчуларына шо лакъырлашыв тёбенде бериле. 

– Яшав бир де иржайта, бир де буса мунгайта, яшагъан не де гёрер. Оьтген оьмюрню айры-айры мюгьлетлерин, гьалиги гёзден къарагъанда, нечик суратлама сюер эдигиз?




– Дурус сёзлер. Шогъар байлавлу бирдагъы бир булай ёрав белгили. Яш тувгъанда йылай, айланасындагъылар буса сююне. Гьай аман дагъы, насип болсун гьар бусурмангъа яшавдан сююне туруп гетмеге…


Кёп яшагъан тюгюл, кёпню гёрген кёп биле деп де негьакъ айтылмай. Айтмагъа сюегеним, магъа да дюньяны, белинден къучакълап дегенлей, ер юзюн эки керен дёгерек айланма насип болду…


Мен 1942-нчи йылда январ айны 15-нчи гюнюнде Къазах ССР-ни Жамбул областыны Меркинский районунда тувгъанман. О заман бизин Къазанышдан йимик, оьзге юртларыбыздан да гьар тюрлю яла ябывлар, айтды-къуйтдулар булан мадары, англаву къолай тайпалар бир айыпсыз сюргюн этилген эди. Шо­гъар да къарамайлы, атам Тагьир гёнгюллю кюйде фронтгъа гетип, давну ахырында Варшава учунгъу ябушувларда жан берди…


1947-нчи йылда бизге оьз ватаныбызгъа къайтмагъа имканлыкъ болду. Орта билим береген школаны да Буйнакск шагьарда 1959-нчу йылда тамамладым. Шондан сонг Нальчикде хас орта билим береген охув ожакъда, сонг Йыракъ Гюнтувуш университетде де билимлеримни камиллешдирмеге тюшдю. Охувдан айрылмайлы, ерли гемечиликде де ишлей эдим. Шолайлыкъда, оьр даражалы юристни шагьатнамасына да ес болдум. 1965-нчи йылда Юваш океан флотдан таба Калининград шагьаргъа бакъдырылдым. Мундан таба ер юзюнден айланып, нечесе денгиз-дериялардан оьтюп дегенлей, Владивосток портгъа гемелени оздура эдик…Франциядан, Испаниядан, Италиядан, Африка пачалыкълардан оьтюп, 1965-нчи йылда Дагъыстангъа къайтдым ва шо вакътиден тутуп, бугюнге ерли ватандашланы ихтиярларын якълайгъан къурумларда чалышывум узатылып да тура. 1999-нчу йылдан бугюнге ерли «Бижамов и партнёры» деген адвокат фирманы Дагъыстан Палатасыны президентини къуллугъунда чалышып да тураман.



– Тажутдин Тагьирович, бизге де сизин касбу бажарывлугъугъуз гьакъда яхшы белгили. Дагъысын айтмагъанда, лап да къыйынлы йылларда ДР-ни юстиция министри гьисапда да чалышдыгъыз. Оьр къуллукълагъа нечик гётерилгенигизни сырын бизин охувчуларыбызгъа да аян этме разимисиз?




– Башюсте! Биринчилей, къайда, не къуллукъда ишлесенг де, сени айлананга англавлу ва борчларына намуслу кюйде янашып болагъан касбучуланы къуршама тарыкъ. О заман биревге де хатир этилмей, гьарисине бирни йимик ишге байлавлу талаплар салынажакъ ва яшавгъа да чыгъарылажакъ. Башлап мен бир нече районларда прокурор болуп да чалышдым, министр болгъунча… Пачалыкъны, халкъны пайдаларына зиян этегенлер оьзлени терс иши саялы жавап бермеге герек деген талапгъа да жаваплы янашмаса бажарылмай эди…



– Шону къайтарышын сиз нечик гьис этесиз бугюн арадан шунча заман оьтген сонг?




– Мен шолай оьр къуллукъда ишлейгенде гьазирлеген касбучуларым гьалиги заманда оьзлер де оьр пачалыкъ къурумларда жаваплы къуллукъларда чалышып тура. Туснакъ этилгенлерден де гьали кёбюсю эркинликде оьз ерин тапгъанлар, терс ёллагъа арт берген. Шоланы бириси де магъа ачув тутмагъан, уьстевюне, рази­лигин билдире, гьюрмет де эте.



– Къайратлы, далаплы адам гьисапда сиз яшавда не йимик хасиятланы оьр гёресиз, къайсыларын къабул этмейсиз?




– Гьарамзадалыкъ, намартлыкъ яравкелерден гелеген балагь экени гьакъда унутма тюшмей. Талап бир кюйде болма тюше. Ялгъанчыны гертисине де налат деген пикру да гьакъ. Озокъда, адам учун яшавда абур къазанмакъ ва шону къоруп сакъламакъ да – герти талап.



– Сиз нечик адамсыз?




– Ачыкъ адамман. Мен школаны охуп битип, Нальчикде билимлеримни камиллешдиреген вакътиде бир гюржю агьлюню уьюнде яшай эдим. Уьягьлюсю, мени ачыкъ хасиятыма сукъланып, сен бизин гюржюлюсен деп гьакъ юрекден янаша эди. Ачыкъ адамгъа болмаса тюгюл шолай айтылмайдыр деп ойлайман. Ишде де законгъа гьюрмет этип гелгенмен. Айлана ягъымдагъылагъа да яшавда къардашлыкъ ва къурдашлыкъ гьислер булан къол-юрек бергенмен ва алгъанман.


Къоюп гетсенг, чачып гет, къайтып гелсенг жыярсан деген кюйде, мен ишлейген йылларда Магьачкъалада Гьамитовну атындагъы орамны онгайлы боюнда ДР-ни юстиция министерлигини залим кёп къабатлы бинасы къурулуп пайдаландырывгъа берилди. Ичи лап да тизив ва алдынлы къураллар, алатлар, гьар тюрлю палтары булан тышы да, ичи де ясандырылды. Гьали шонда ишлейгенлер де мен кёплери – оьзлени таныйгъан, оьзюм ишге алгъан касбучулар. Олар шону учун бугюн де атымны йимик, ишлеримни де абурлайгъаны магъа яхшы англашыла…



– Яшавугъузда, ишигизде белгили дагъы не йимик агьвалатлар болду?




– Оьзюмню макътавгъа лайыкълы мюгьлетлериме, натижаларыма етишдим. Дагъысын айтмагъанда, 1995-нчи йылда мени халкъара маълумат академиясыны академиги деп белгиледи.


2005-нчи йылда буса Оборона ва Низамны къорув академиясына членликге къабул этилдим. Сонг «Дагъыстанны ат къазангъан юристи» деген гьюрметли атгъа да ес болдум. Гьали де «Парахатлыкъны ва Бирликни партиясы» деген Дагъыстан бёлюгюне башчылыкъ этемен. Шону булан бирге Россия Федерацияны Президенти В. Путинни политика гьаракатыны регион бёлюгюню председатели де дюрмен. Айтагъаным, бу натижаланы бирев де инкар этме болмай.



– Уьйню аривлюгю, беклиги уллу агьлюдюр деген айтывгъа сиз нечик янашасыз?




– Терен маъналы сёзлер. Агьлюнг де, Ватанынг да уллу ва къудратлы болгъанны сюймейгенлер оьз-оьзюне душмандыр. Озокъда, халкъым, авлетлерим кёп болгъанын сюемен. Агьлюмде буса уьягьлюм Вазипат булан эки улан ва уьч къызъяшны тарбиялагъанбыз. Олар гьариси яшавда оьз ерин тапгъан. Авлетлени авлетлери де оьсе ва баланы баласы балдан татли дегенлей, айрыча аявлу да дюр.



– Тажутдин Тагьирович, пачалыкъ ва халкъ учун лап да четим девюрде сиз жамият ишлерден де баш къачырмай «Тенглик» деген къумукъ гьаракатны сыдырасында эл намусгъа байланып айлангъаныгъыз белгили. О заман КПСС-ни ЦК-сына къумукъланы масъалаларына байлавлу кагъызны да къурумну атындан тапшургъансыз. Шонда белгиленген муратлар некъадар яшавгъа чыгъарылды?




– Къумукълагъа Дагъыстанны шартларында айрыча автономлукъ деген масъаланы яшавгъа чыгъармагъа бажарылмайгъанын бирлер англай эди, оьзгелери талап эте эди. Шо заманда да гьали де мен къумукъланы хас милли политика ихтиярларыны гьакъларыны яныман. Къумукъланы халкъ гьаракаты негьакъ болмады. Милли уянывну йылларында бир къадар натижалагъа етишилди, масъалалар чечилди. Янгыдан къумукъ Хумторкъали район къурулду, кадрланы танглавда ва ерлешдиривде алмашынывлар болду, тек аслу топуракъ масъалагъа уьстдеги гьакимлик ва пачалыкъ къурумланы янындан янашыву бугюнге ерли рази къалдырмай.



– Гьалиги заманда къумукъланы жамият къурумлары кёп болгъан. Олар алда токътагъан талаплагъа нечик янаша?




– Кёп болсун, тек бирлешсин! Неге тюгюл, бары да милли агьамияты булангъы масъалаланы чечивде бир муратгъа байланыв гьажатлы болажакъ.



– Тажутдин Тагьирович, бу йыл март айда Магьачкъалада оьтгерилген къумукъ жамиятланы алгъасавлу къурултайында сиз ортакъчылыкъ этдигизми?




– Бар эдим.


– Сиз шогъар не багьа бермеге боласыз?




– Къурултайда бизин миллетни ва Дагъыстанда яшайгъан оьзге халкъланы лап да агьамиятлы масъалаларына къаралды. Шонда аслу гьалда эки докладгъа тынгланды ва пикру алышдырывлар болду. Аслу докладчы экономика илмуланы доктору Алкъылыч Алкъылычевни пикрусу да не федерация, не де республика законлагъа къаршы чыкъмай. Дагъыстанда топуракъ масъаланы, бир миллетни къыйыкъсытып, оьзгелени пайдасына чечсе, сонгунда шо давлашывлагъа гелтирмеге имканлы. О саялы да топуракъгъа байлавлу масъалада да ерли халкъ булан гьакълашмакъ учун референдум оьтгермеге тюшегени гьакъ. Дагъыстанда яшайгъан бары да ватандашланы, халкъланы-миллетлени ихтиярлары бирни йимик Россияны ва Дагъыстанны конституциялары булан белгиленгени гьакъда да унутма тюшмей. Дагъыстанны Конституциясына кюрчю салгъанланы бириси гьисапда шо гьакъда айтмагъа толу ихтиярым да бар ва шогъар бойсынмагъа оьзгелени де чакъыраман.



– Тажутдин Тагьирович, озокъда, бу таклифни якъламакъ савлай Дагъыс­танны къысматына гьажатлы, янгыз къумукълагъа тюгюл. Сиз бугюн бизин булан лакъырлашма рази болгъаныгъыз саялы баракалла. Ахырында мен сизин 75 йыллыгъыгъыз булан да гьакъ юрекден къутлай туруп, савлукъ ва аманлыкъ ёрайман! Сиз оьзюгюз де бизин охувчуларыбызгъа, халкъыбызгъа оьз ёравларыгъызны аянлашдыргъаныгъызны сюер эдим.




– Миллетиме савлукъ булан аманлыкъ ёрамакъ магъа да къала.


Озокъда, абурун ер этмейли, милли мердешлени, ана тилни, топуракъны къоруп сакъламакъ ва асувлу кюйде пайдаландырмакъ учун бирлешмеге герекбиз. Къайсы къумукъгъа да шо гюн яхшы болажагъына шеклик этмеймен. Айтмагъа сюегеним, бугюнгю бизин бирлигибиз гележек учун да маслагьатлы ва асувлу болур. Дюньягъа биз не учун гелебиз? Наслу къойма! Кёп болайыкъ, бар болайыкълар! Савболугъуз!




Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля