Топуракъгъа къуллукъ этген тоюп яшар


Къаягент район – йыллар бою аслу гьалда юзюмчюлюкден пайдаланып, юрт хозяйство тармакъны гьалын яхшылашдыра гелген ер.Тек мунда артдагъы йылларда юзюм оьсдюрювден къайры, овощлар оьсдюрювню янгы ёлларына да тергевлю агьамият бериле.




Бу биз оьзюню гьакъында айтма сюеген районда 54 минг ярым адам яшай. Районну майданы – 691 квадрат чакъырым бар. 19 юрт, муниципал къурулувланы санаву – 14. Оланы гьарисинде дегенлей пачалыкъ унитар предприятиелер яда юрт хозяйство кооперативлер иш гёре. Юртлу халкъ авлакъ ишлени къыйынына уьйренген, артдагъы йылланы четимликлерине де уьйрене тура буса ярай.



Районну экономика гьалыны гьа­къында айтма тюшгенде, юзюмчюлюк тармакъны эсгермей болмайсан.



«Кавказ» деген уллу машин ёлдан Янгыкъаягент район центрына айлангъандокъ гёрюнюп турагъан алдагъы чагъыр заводну бинасы. Гьали «Къаягент» деген пачалыкъ унитар предприятие алдагъы еринден, уллу Къаягент юртдан чыгъып, бу бинагъа гёчген.



Гёчсе не эте дагъы деп ойлашма да боласыз. Тек ону бир яхшы ери бар. О да унитар предприятиени ёлбашчысы Магьамматшакир Алибеков шолай уллу ремонт ишлени де тюбюне гирип ахырына чыгъып болгъанны, оьзюню хозяйствосу мекенли аякъгъа туруп иш юрютегенни гёрсете. Гьасиллерине къарагъанда да, олар алдынлылардан бириси гьисаплана. Олар бу йыл 506 гектаргъа будай чачгъан. Гьар гектардан 30 центнер тюшюм алгъан. О буса – районда инг яхшы гьасил.



«Каспий» унитар предприятие де 900 гектардагъы будай тарлавларындан 29,2 центнер тюшюм жыйгъан. Оьтемишлилер де 500 гектарны гьар гектарындан 24 центнер алгъан. Райондагъы 8 пачалыкъ унитар предприятиени ва 5 юрт хозяйство производство кооперативлени бу йыл жыйгъан тюшюмю бир-бирине къошгъанда 7 минг 322 тон бола. Гьар гектардан орта гьисапда 25 центнер алынгъан. Юрт хозяйство тармакъда будайдан булай тюшюм къайтармакъ Къаягент районну авлакъларында ишлейген халкъны гьаракатчылыгъын ва топуракъгъа къуллукъ этме эринмейгенлигин гёрсете.



Юзюмчюлюк – Къаягент районну асувлу тармагъы



Болса да, Къаягентни авлакъларында юзюм оьсдюрме онгайлы. Яй вакъти Каспий денгизни йылы еллери булан бирче оьрден гелеген гюнню исивю юзюмге айрыча дагьни къошагъандан къайры, бу емишни оьсдюрме де онгайлыкълар тувдура.



Бу йыл юзюм къайтарыв компания Къаягент районда гетген йыл булан тенглешдиргенде, уьстюнлю кюйде оьтген деп айтма ярай. Мисал учун, «Нововикри» СПК-да гетген йыл гьар гектардан 107 центнер алынгъан буса, бу йыл 113,4 центнер алынгъан. «Башлыгент» ГУП-ну гьасиллери гетген йыл гектардан 54,8 центнер болгъан буса, бу йыл шо гьасил – 61,7 центнер. Башлыгентлилер гетген йыл 740 тон юзюм къайтаргъан. Бу йыл буса шо санав – 833 тон. Савлай район 30 минг 600 тон юзюм жыйгъан. ГУП-ланы, СПК-ланы тюшюмю – 14 минг 586 тон. Оьзенчилик абзар-ягъа хозяйстволар барысы да бирче бу йыл 14 минг 649 тон юзюм жыйгъан. Олар орта гьисапда гьар гектардан 182,7 центнер къайтаргъан.



«Каспий» деген пачалыкъ унитар предприятиени де бу йылгъы гьасиллери яхшы. Оланы юзюм бавларыны майданы –
385 гектар. Оьзге хозяйстволардан кёп.Гьар гектардан 80,2 центнер тюшюм къайтаргъан. Бары да – 3 минг 89 тон. Гетген йыл буса шо санав 2 минг 530 тон болгъан.



Язда – юзюм, къышда – яшыл овощлар



Къышы-язы булан овощлар оьс­дюреген къайда бизин якълагъа да яйылып геле. Гьали теплицалар къуруп,помидор, хыяр, баклажан ва оьзге тюрлю овощлар оьсдюрмек учун гьаракат юрютегенлер къайсы районда да кёп ёлугъа. Къаягент районда буса олайлар 47 адам бар. Олар сабанчы-фермер хозяйстволар къуруп, шо ёлда чалыша.



Тюзюн айтсакъ, къышда теплицаларда оьсген помидор да, хыяр да ел, гюн тиеген авлакъда оьсген йимик татывлу да чы болмай. Болмаса да, овощлар адамгъа оьтесиз пайдалы емишлер экени саялы, оланы халкъ кёп талап эте. Къаягент районда бугюнге ерли къурулгъан теплицаланы (парниклени) майданын санаса,
45 гектар
бола. Халкъ оланы къурма деп ойлашып эс тапгъанлы – бу дёртюнчю йыл. 2013-нчю йылда Къаягент районда парниклени майданы
6 гектар тюгюл болмагъан.



Мен бир нече гюн алда Къаягент районда болуп, ерли юрт хозяйство управлениесини начальниги Бекболат Исмайылов булан районну экономика оьсювюне юрт хозяйство тармакъ нечик къошум этегенни гьакъында ла­къыр этдик. Кюйге къарагъанда, парник хозяйстволар къурагъанланы санаву дагъы да артажакъ.



Парниклер къурмакъ учун кёп харж чыгъармаса болмай. Управлениени начальнигини заместители Абдулбасир Къадиев магъа англатгъан кюйде, бир гектар ерде парниклер къурмакъ учун 25-30 миллион манат акъча харжламаса бажарылмай. «Шо акъчаны къайтармакъ учун фермерге нече йыл ишлеме тарыкъ?» – деп сорайман Абдулбасирге. Ол: «Бир йыл», – деп жавап бере.



Озокъда, фермерлени гьаракаты дагъы да гючлю болсун учун олагъа гёрсетилеген кёмек акъчалар да бар. Тек фермерлени кёбюсю шолай харжланы ким де алма болмай деп кант эте. Бола бусанг да, урушбатны кёмеги булан таныш-билишликден таба амал этесен. 



Мен Къаягент районну юрт-хозяйство управлениесинде парник ачгъанланы нечеси налог инспекцияда оьзюню хозяйствосун гьисапгъа салгъан деген соравгъа жавап алма сюйген эдим. Неге тюгюл, фермерчилик иш яхшы буса да, ону яшыртгъын юрютегени – яман. Шо ерине фермерлер агьамият бермей къоя буса да ярай, хайырдан налог акъча тёлемек – о къайсы далапчыны да борчу. Ёгъесе, фермерчиликни оьсювюнден район бюджетине къошум болмай туруп, районну социал масъалаларын чечме де четимликлер тувула. Бир янындан, яхшы, бириси янындан, яман.



Къаягент районда парниклерде яшылчалар оьсдюрюп, олардан хозяйствогъа пайда гелтирейим деп ойлашып иш къурагъан ГУП-лар, СПК-лар ёкъ. Оьзбашына чалышагъанлар болса тюгюл, пачалыкъны къанатыны тюбюне гиргенлер, билмеймен, не учун о гьакъда ойлашмай. Оланы бириси де теплицалар ишлемеген.



Парниклеге сугъарылагъан сув болмаса бажарылмай. Шо сувну тапма да, гелтирме де къыйын болмагъан экен. Гьариси топуракъгъа бурав уруп ерден сув чыгъаргъан. О гьакъда магъа Къаягент районну юрт хозяйство управлениесинде англатды. Сабанчы-фермер хозяйстволар ачгъанланы арасында бу районну алдагъы башчысы Илмутдин Гьамзаевни атын эшитгенде, мен тамаша болдум. Ол оьзю пенсия чагъында буса да, о йылларда районну башын тутгъан адам, энни фермер касбугъа къуллукъ этегени кёп затны англата. Биринчилей, ол оьзю топуракъгъа абур этегенни гёрсете. Парник хозяйстволаны гележеги барны исбатлай. Жагьиллеге юрт хозяйство тармакъда чалышма имканлыкълар барны гьакъында да айта. Ол оьзюню теплицасын 2015-нчи йылда къургъан.



Бирдагъы фермер Уллубий Агьматовну да ярым гектар ерде теплицасы бар.150 къой, эчки, 15 гьайван сакълай. Ол
9 гектар ерде юзюм борла да оьсдюре.



Зулпукъар Давутовну
3 гектар ерде теплицасы, 25 минг къуш сакълайгъан фабрикасы бар. Ол Гьюсемегентде яшай. Абдулла Абдуллаев де сабанчы-фермер хозяйствону башы – ярым гектар ерге теплица салгъан, помидор оьсдюре.



Фермерлер оьзлер оьсдюрген емишлени, овощланы сатагъан къайдасына да кюй тапгъан. Булардан ломай багьасына алып гетегенлер бар. Сатывчуну излей туруп авара болмайсан. Овощлагъа алывчу тапма къыйын тюгюлге ошай. Олай онгайлыкълар болмагъан эди буса, артдагъы йылларда бизин тюзлюк ерлерде яшайгъан юртлу халкъ къышда овощлар оьсдюрмеге булай бек иштагьлы болмас эди.



Оьзенчилик хозяйстволар



Къаягент районда бу йыл ва гетген йыл къайтарылгъан будайны ва юзюмню тюшюмюн анализ этип къараса, булай бир затны эслемеге бола. Гьар гектардан алынагъан тюшюм, ГУП-лар ва СПК-лар булан тенглешдиргенде, оланыки артыкъ гёрюне. Муна юзюм къайтарывда олар гьар гектардан 182, 7 центнер алгъан – 3 керенге ювукъ кёп. Олай неге болагъанны гьакъында ойлашсанг, булай бир пикру тувула. Балики, оьзенчилик хозяйстволарда «оьзюмнюки» деген маънаны алда гёрюп иш юрюледир. ГУП, СПК – олар, сайки, пачалыкъныки. Оьзюм деген гёзюмдюр деп негьакъ айтылмагъан.



Ондан къайры да, пачалыкъны къанатыны тюбюндеги хозяйстволаны, мекенли ёлбашчысы болса да, хозяйство онуки тюгюл. Ол бугюн бар буса, тангала ишинден тайып къалма да бола. Фермерчилик буса – наслудан- наслугъа да варисликге бериле гелеген касбу.



Фермер хозяйстволаны оьсювюне пачалыкъны янындан кёмек этилегени де негьакъ тюгюлдюр. Гьар ким оьзю ишлетип болагъан чакъы топуракълар да алып, хозяйство къуруп, налог къурумларда гьисапгъа да гийирип, оьзбашына чалышагъан къайданы гележеги бардыр деп эсибизге геле. Ону яшав гёрсетер.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля