Раюдин Юсупов:

Муна шо саялы да, ДР-ни Башчысы Р. Абдулатиповну сиптеси булан къабул этилинген «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген милли борчда белгиленген талапланы яшавгъа чыгъарывгъа айсенилик булан янашмагъа ярамай. Ёгъесе, республикабызны ва шолай да ерли бюджетлеге жыйылагъан налогланы ва гелимлени башын толтурма четим болажакъ.

Белгили болгъан кююнде, шо масъала булан бизин республикабызда гьакимиятны иш юрютюв ерли ва федерал къурумлары машгъул бола. «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген милли проект буса хас борч гьисапда ДР-ни экономика ва территория оьсювге къарайгъан министерлигине тапшурулгъан.

О саялы да бугюнлерде бизин мухбирибиз агьамиятлы милли борчгъа жавап­лы этилип белгиленген эсгерилген министерликни министри Раюдин Юсупов булан лакъырлаша. Шо лакъырлашыв тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де бериле.



– Раюдин Айдакъадиевич, озокъда, экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынагъанланы санаву, сиз береген даиллеге гёре, гьалиги заманда аз тюгюл. Шо саялы да бизин республиканы центргъа харлылыгъы да давам этиле. Респуб­лика ва ерли бюджетлеге топланагъан налогланы, гелимлени жыйылыву рази къалдырмай. Бу йылны оьтген 9 айыны гьасиллерине байлавлу не айтмагъа бажарыла?

 

 – Арадан оьтген январ-сентябр айланы гьасиллери чыгъарылгъан.Шону натижалары гёрсетеген кююнде, савлай республикабызда бирлешген (консолидированный) бюджетге 19 миллиард 100  миллион манат жыйылгъан.

 

– Шо кёпмю яда азмы?

 

– Оьтген йылны шу вакътиси булан тенглешдиргенде налоглар ва башгъа тюрлю гелимлер 9 процентге кёп жыйылгъан.

 

– Налогланы жыйыв экономикабызны къайсы тармакъларында къолайлаша демеге ярай?

 

– Топуракъ налог 141 процентге жыйылгъан. Шо натижа алдан эсе хыйлы къолай экени гьакъда айрыча эсгермеге герекдир. Хайырдан алынагъан налоглар да 136 процентге етишген. Гьар тюрлю къазанчлардан алынагъаны 130  процентге, транспорт налог 118, 5 процентге, акциз ва алкоголь продукция налоглар 113,2 процентге жыйылгъан.

 

– Бизин республикабыздагъы 7 де аслу милли проект барысы да бир-бири булан тыгъыс кюйде байлавлу. Айтмагъа сюегеним, ерлерде юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракълар осал пайдаландырыла. Натижада, налогланы да толу кюйде жыймагъа бажарылмай. Шону ёрукъгъа салмакъ учун не этмеге герек?

– Биринчилей, шолар налог къурумларда ва топуракъ кадастрда адамланыки де, къурумланыки де мюлк деп гьисапгъа алынма тарыкъ. Гьалиге ерли кадастр гьисапгъа бизин республикабызда 849 минг 884 участка алынгъан. Демек, оьтген йылдан тутуп, бугюнге ерли шоланы санаву 33 мингден де кёп болгъан. Яшырмагъа негер тарыкъ, къурулуш тармакъда да толу кюйде ачыкълыкъ ёкъ. Республикабызны гьар тюрлю бойларында башалман кюйде юрюле. Шолайлыкъда, муниципал ва топуракъ реформалар да чаналай.

 

–  Гьисапгъа алынагъан уллу къурулушлар алдан эсе гьали кёп боламы?

 

– Арадан оьтген тогъуз айны ичинде алдагъы йылдан эсе гьисапгъа алынгъанлары 96,3 мингге кёп.

 

– Савлай республиканы оьлчевюнде гьисапгъа алгъанда?..

 

            – 575 минг 399 къурулуш объектлер гьисапгъа алынгъан.

 

– Бизин республикабызда адамланы ишге къуршалыву осал. Шо саялы регион продукт да оьсмейдир, налоглар да аз тёлене. Яда мен янгылыш боламанмы?

 

– Болмайсан. Бизин республикабызда ишлейгенлени санаву 1 миллион адамдан кем тюгюл. Гьакъыкъатда буса минглер булангъы адамлар иш ерлеринде гьисапгъа алынмай. Натижада, бокъчалар булан яшыртгъын алапалар да бериле. Шону учун бизин министерлик ихтиярланы якълайгъан пачалыкъ налог къурумлар булан байлавлукъда тыгъыс кюйде иш гёрмеге башлагъан. Неге тюгюл, федеральный къурумлар ва пенсия фонду береген маълуматгъа гёре, умуми кюйде алгъанда, 2 миллион 400 минг адам ишге къуршалмагъан.  О гьакъда ойлашма тюше.

 

– Раюдин Айдакъадиевич, белгили себеплеге гёре, далапчылыкъ булан тюпден таба машгъул болма муштарлыланы санаву аз тюгюл. Шону алдын алмакъ учун не этмеге герек?

 

– Биринчилей, оланы алдына чатакъ салмай, материал ва ругь якъдан иштагьландырма тюше. Тюзюн айтгъанда, олар аслу гьалда налоглар бизин гьалны четимлешдире, кредитлени уьстюнден банк къуллукъчулар оьзлеге пай чыгъаргъанны сюе дейлер. Пачалыкъ компенсациялар, субсидиялар къолгъа тюшмей талана деп кант этегенлери де аз къаршылашмай. О саялы да бизге УФАС-ны Дагъыстанда иш гёреген бёлюгю, далапчыланы республика къуруму ва бирлешивлери булан байлавлукъда чаралар гёрмеге тюшегени гьакъ.

 

– Нечик?..

 

– Сиз алдагъы соравугъузну берегенде, бир затгъа агьамият бермедигиз. Айтмагъа сюегеним, монополия къурумлар увакъ бизнесге чатакъ сала ва уьстевюне, хайырындан алынагъан  налогларын толу кюйде тёлемей. Биз шо гьакъда ойлашабыз ва тийишли чаралар да гёрюп турабыз. Бу йылны башындан тутуп, уллу бизнес булан машгъул болагъанланы хас сиягьы къурулгъан. Шонда оланы 100-сюню чалышыву ва хайыры толу кюйде гьисапгъа алынгъан. Шолайлыкъда, налогланы жыйымы да къолайлашагъаны гьис этиле. Увакъ далапчылыкъгъа да четимликлер тувдурмай, алдына тогъас салмай, аякъгъа тургъан гючлю къурумланы ва кампанияланы хайырындан пачалыкъны пайын да алмагъа тарыкъ бола. Шо гьакъда да олагъа унутмагъа тюшмей.

 

– Раюдин Айдакъадиевич, гьа­къыкъатда олардан жыйылагъан налог­лар артамы?

 

– Оьтген йылны тогъуз айы булан тенглешдиргенде уллу бизнесни вакиллеринден жыйылагъан налоглар бу йыл 2,5 миллиард манатгъа кёп болгъан. Йылны ахырларына таба шо санав уьч миллиарддан кем болмас деп умут этиле.

 

– Налогланы жыйывда Темиркъазыкъ-Кавказ федерал округуну ичинде бизин республикабыз артдамы яда алгъа барамы?

 

– Мен уьстде де эсгерген кюйде, алгъа абат алына. Тек округдагъы орта натижагъа етишмек учун, налогланы жыйымын дагъы да 10 процентге къолайлашдырмагъа тарыкъ болажакъ.

 

– Мен ойлашагъан кюйде, приватизациялашдырывну башлапгъы девюрюнде бир тайпалар ортакъ гьаракат булан СССР-ни заманында топлангъан мал-матагьгъа ес болду. Гьали де шо тайпалар топуракъланы да толу кюйде къоллавдан чыгъарып алмагъа къаст эте, налогларын да тёлемей. Уьстевюне, бюджетлеге сугъула, талай. Буссагьатгъы вакътиде бизин республикабызда, сиз ойлашагъан кюйде, приватизация нечик юрюле?

 

– Алда нечик болгъаны гьакъда менде буссагьат толу маълумат ёкъ. Тек артдагъы йылларда аукционлар, конкурслар оьтгерилегени гьакъда айтма боламан. Шо гьакъда «Дагестанская правда» деген республика газетден таба толу кюйде маълуматлар да бериле.

 

– Раюдин Айдакъадиевич, гертиден де, гьали-гьалилерде аукциондан таба Магьачкъаладагъы темиркъазыкъ автостанция 240 миллион манатгъа сатылгъан эди. Шону сатып алма бизин республикада яшайгъан ва ишлейген биревлеге онча акъча къайдан геле экен?

 

– О гьакъда республикабызны бары да маълумат къуралларында да малим этилинген эди. Автостанция 240 миллион манатгъа аукциондан таба сатылгъан эди. Тек шо аукциондагъы сатывлар герти болуп чыкъмады.

 

– Неге?

 

– Неге тюгюл, шону аукциондан таба  утгъан адам, гьатда 10 миллион манат оьлчевдеги биринчи гьагъын тёлемеге болмады. Озокъда, алдагъы йылланы теренине тюшюп гетсек, шолай кемчиликлер дагъы да аз болмагъандыр.

 

– Бизин республикабызны къыбла боюндагъы «Къаягент» санаторийде гьар йыл миллионлар булангъы загьматчылар, уллу ва гиччи ватандашларыбыз савлугъун беклешдире, ял ала эди. Гьали шону имканлыкълары толу кюйде къолланмай. Не саялы къолланмай, ону гьалиги еси кимдир?

 

– Шо соравунга мен жавап бермеге болмайман.

 

– Неге?

 

– «Къаягент» санаторий республика еслиги тюгюл экенге болмайман.

– Шо саялы тюгюлмю дагъы, рес­публикабызны табии байлыкълары ва оьзге имканлыкълары толу кюйде къолланмай, налоглар ва оьзге гелимлер бюджетге тюшмейгени?

 

– Бизин республикабызда шолай имканлыкълары осал къолланагъан оьзге производство объектлер де ёкъ десем, дурус болмас. Мунда инвесторлар-маячылар булангъы ишни-байлавлукъланы болдурмагъа тюшегени англашыла. Дагъыстанда  «Уьйташ» деген аэропортда, Хасавюрт районда «Дагагрокомплексде», Хумторкъали районда Каспийск шиша заводда ва оьзгелеринде ич ва тыш инвестициялар – акъча маялар пайдаландырыла. Озокъда, шолай уллу объектлер булан разилешмейли, гележекде бизин республикабыздагъы орта класны амалгъа геливюне болушлукъ этмек муратда мадарлы адамланы оьзлени харжларын гиччи цехлер, заводлар, фабрик­лер къурмакъ учун пайдаландырмагъа бажарсакъ, экономиканы оьсювю ва адамланы яшав даражасы, къазанчлары, налогланы гесимлери  гележекде артажагъы шекликни тувдурмай.

 

 

Лакъырлашывну юрютген ва язгъан

Къ. Къараев.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля