Низам болмаса, экономика оьсмей

 

Дагъыстан Россияны къыбла боюнда ерлешген юрт хозяйство экономиканы оьсдюрювге ва шолай да ону аманлыгъын болдурувгъа табии шартлар болушлукъ этеген лап да багъыйлы, оьзюнде уста ва пагьмулу адамлар яшайгъан республика гьисапда танывлу.

Бизин республикабызда гьайванчылыкъ тармакъны оьсдюрювде де оьзге регионлар булан тенглешдиргенде натижалар лап да гёрмекли десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас. Неге тюгюл, Дагъыс­танны гьар тюрлю бойларында 1 миллионгъа ювукъ тувар ва 5 миллионгъа ювукъ къой ва эчки маллар оьсдюрюле.

– Яшырмагъа негер тарыкъ, шогъар да къарамайлы, бизин республикабызгъа гьалиге ерли юрт хозяйство продукцияны 60 процентге ювугъу тышдан ташылып гелтириле, – деп башлады оьзюню сёзюн, «дёгерек столну» ортакъчыларына натижалы иш ёрай туруп, Дагъыстанны Жамият палатасыны председателини заместители Сапарбек Абдуллаев. – Озокъда, бизин республикабыздан да Россияны оьзге регионларына авлакъ ниъматлар, эт аз гетмей.  Айтмагъа сюегеним, бизин республикабызны Башчысы Рамазан Абдулатиповну сиптечилиги булан къабул этилген «Агропромышленный тармакъны асувлугъу учун» деген милли борчда, юрт хозяйство продукцияны оьлчевлерин артдырыв булан дазуланып къалмайлы, ону сан янын къолайлашдырыв ва шоланы еринде ишлетмеге онгайлыкълар болдурув агьамиятлы масъала деп айрыча хат булан эсгериле. Неге тюгюл, жамиятны ичинде аманлыкъны низамы болмаса, экономика да оьсмей. Муна шо саялы да, гертиден де, ерлердеги гьар тюрлю онгайлыкъланы болдурувдан баш къачырыв зараллы.

Белгили болгъан кююнде, бизин савлугъубуз, аманлыгъыбыз тазалыкъдан – ашайгъан ашыбызны, ичеген сувубузну, тыныш алагъан гьавабызны тазалыгъындан гьасил бола. Яшырмагъа тарыкъ болмай, масъалагъа шо янындан янашгъанда, оьтген асруда айлана якъны, топуракъны, табии байлыкъланы аманлыгъын болдурувда хыйлы кемчиликлер ёлгъа йиберилди. О саялы да бизге алда йиберилген янгылышланы алдын алмай туруп, базар аралыкълар оьмюр сюреген янгы девюрде толу экономика ва сурсат аманлыкъ болажагъына инанма къыйын.

Демек, савлай Россия ва Да­гъыстан учун да экология ва сурсат аманлыгъын болдурув – бугюнню аслу масъаласы болуп токътай.

«Дёгерек столну» оьтгеривню сиптечиси Россия Федерацияны Жамият палатасыны члени Ольга Разбаш оьзюню сёйлевюнде савлай дюнья оьлчевюнде алгъанда да ашамлыкъ малланы сан янына тергевню гючлендирмесе бажарылмайгъаны гьакъда айры-айры пачалыкъланы, уьлкени регионларындан хас мисаллар гелтирип ташдырды.

– Бизин савлугъубуз ва аманлыгъыбыз айлана якъда сатылагъан гьар тюрлю сурсат малланы сан яны осал саялы къыйыкъсытылагъаны гьакъ, – деп узатды ол оьзюню сёзюн. – Шо саялы да бугюн биз нечик ойлашып, не йимик къарарны къабул этсек, шондан бизин ва гележек наслуланы аманлыгъы да гьасил болажагъы гьакъда унутма тюшмей.

Россияны Жамият палатасыны члени алгъа салынгъан масъала нечик агьамиятлы экени гьакъда айта туруп, оьзюню сёйлевюнде шулай «дёгерек столлар» Россияны 30 регионунда оьтгерилгени гьакъда да эсгермей болмады. Демек, шо масъа­ланы пачалыкъ оьлчевюнде бары да регионланы Жамият палатларын къуршап, ерли шартланы ва имканлыкъланы, жамиятланы пикрусун гьисапгъа алып чечмесе бажарылмай.

Арагъа салынгъан агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп «дёгерек столну» айланасында кёп къадарда тюрлю-тюрлю пикрулар, ойлар арагъа чыгъарылды. Шоланы барысын да урушдуруп къарагъанда, озокъда, аслу мурат да аян бола. Демек, милли экономиканы оьсювюнде айлана якъны аманлыгъы аслу ерни тутагъаны гьакъда унутма тюшмей. Халкъны аманлыгъы – пачалыкъны къудураты ва бизин савлу­гъубуз. Савлукъ буса, уьстде де эсгерилген кюйде, сурсат малланы тазалыгъындан гьасил бола.

Шо саялы не этмеге герек бола?

– Биринчилей, юрт хозяйствону асувлугъу учун деген милли борчгъа ерлерде – муниципал къурулувларыны дазуларыны ичинде яшайгъан жамиятланы загьматгъа къуршап, топуракъгъа къуллукъ этивге онгайлы шартлар яратып, сан янлы малланы болдурувгъа байлавлу гьаракатны артдырма тарыкъ. Ёгъесе, уьлкебизни оьзге регионларында йимик, Дагъыс­танда да тав районлардан башалман кюйде халкъланы тюзлюк бойдагъы районлагъа, шагьарлагъа гёчювюню  токъталмайгъаны баш байлы­гъыбыз топуракъны имканлыкъларындан толу кюйде пайдаланмагъа имканлыкъ бермежеги гьакъ.

Яшырмагъа негер тарыкъ, шогъар да къарамайлы, республикабызда бары да онгайлыкълар законсуз къайдада тюзге гёчегенлеге деп болдурула. Шолайлыкъда, башалман кюйде тюзлюк отлавлукъларда амалгъа гелген юртлагъа бюджет маялар айырылып, иш ерлер ачыла, больницалар, школалар къурула..

 Гьакъыкъатда ерли халкъланы лап да къуватлы гючлери, айрокъда яшёрюмлер ана топурагъындан айырылып, къазанч учун тышгъа гетмеге борчлу бола. Олар ишден къачмай. Онгайлыкълар етишмейгени саялы гетмеге борчлу бола. Шолайлыкъда, юртларыбыз «къартаягъаны» ичингбушдурмай болмай.

Озокъда, шо да бугюн тувулунгъан масъала тюгюл. Шолай гьалгъа тарыгъанлы арадан 30–50 йыллар гетип тура. Айтмагъа сюегеним, башалман кюйде тавлардан тюзге гёчюв – бу бизин республикабызда тувулунгъан экономика-яшавлукъ тармакъны лап да аврувлу масъаласы. Белгили болгъан кююнде, оьз заманында эс табып, «аврувну» сав этмеге къарамаса, арты нечик битегени англашыла. Демек, айлана якъда аманлыкъгъа арт берилсе, топуракъгъа байлавлу рази­сизликлеге де себеп болажакъ.

Тюзюн айтгъанда, оьтгерилген «дёгерек столда» биз шо соравлагъа да тийишли тергев болур деген умут булан гелген эдик. Неге тюгюл, Да­гъыстанда бир жамиятны пайдаларын бузуп, оьзге миллетлени къысматын къыйыкъсытып чечмеге къарайгъаны гьаките.

Узун сёзню къысгъасы, топуракъланы асувлу къолламакъ учун юрт ерлерде мердешли саниятлагъа этилеген гьюрметни гётермеге герек. Шону учун, биринчи гезик, ерли жамиятланы ишге къуршама тюше. Алдагъы эсгик къайдалардан къачып дегенлей, онгайлы шартланы пачалыкъны янындан бир кюйде тенг бары да жамиятлар учун яратмагъа тарыкъ бола.

Шону гьисапгъа алып, «дёгерек столну» айланасында юрюлген гьакълашывда да топуракъ ва аграр политиканы гьаракатына лап да агьамиятлы милли масъалаланы байлама тарыкъ деген далил амалгъа гелгени гьакъда да айрыча эсгерме герек. Шо гьакъда РФ-ни Пачалыкъ Думасыны депутаты Светлана Максимова да оьзюню сёйлевюнде дурус эсгерди. Ерлерде милли масъалалар ёрукълу чечилмей туруп, экономика ва сурсат аманлыгъын болдурма бажарылмас.

    Шо саялы бизге де милли-политика масъалаланы ёрукълашдырмай туруп, сан янлы продукцияны оьсдюрювню, ишлетивню масъалалары, сонг да, къоллавчуланы гележекдеги къысматы гьакъда айтмагъа четим. Неге десегиз, савлай республикабызны юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыны 80 процентини къысматы къыйынлы гьалда. Шолайлыкъда, ижараны ва ижарагъа алып, дагъы да ижарагъа беривню заралы Къумукътюзде ачыкъ болуп гёрюне. Топуракълар зараллана, юрт хозяйство продукцияны сан янына къоркъунчлукъ арта…

Заманны аслу талабы шулай – топуракъ ва муниципал реформаланы талапларын ерли жамиятланы ихтиярларын толу кюйде гьисапгъа алмай туруп чечмеге ярамас. Адам да ашамакъ учун яшамай, яшамакъ учун ашай. Муна шо саялы да ерлердеги бары да жамиятланы, предприятиелени, агьлюлени, ватандашланы ихтиярларын пачалыкъ да бир йимик тенг этип якълар гюнню гёрмеге барыбызгъа да Тенгирибиз савлукъ ва аманлыкъ берсин!

Талаплардан баш къачырма къарайлар

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля