Мустапа Гьажиев:



           

         – Янгыгент Гьайдакъда Къаягент район булан дазуда ерлешген къумукъ юрт гьисапда танывлу. Айтагъаным, бизге де гьаман да йимик, гьали де къардашлыкъ ва къурдашлыкъ аралыкълар булан байлангъан-беклешген къумукъ юртда чакъда-чакъда болмагъа тюше. Янгыгентлилени бугюнгю яшав-турушуна биз де тергев беребиз, сени янашывунг нечикдир?

        – Гертиден де, йыракъдагъы къардашдан ювукъдагъы хоншу алдын дегенлей, Къаягент районлулар булан, айрокъда башлыгентлилер булан, бизин юртну халкъы алдан берли де бек къатнашып яшай. Янгыгентни айланасындагъы Моллагент, Янгы Барша, Тюменлер – булар барысы да бир муниципал къурулувуна гире. Дёрт де юртда яшайгъан ватандашланы умуми санаву бугюнлерде 2200-ден айлангъан. Озокъда, мени аслу мурадым – сайлавчуларымны инамлыгъын ерге урмайлы, гьар-бир талапларын-тапшурувларын гьисапгъа алып, олар яшавну онгайлыкъларындан артда къалмасын учун къаст этмекдир. Неге тюгюл, адамлар яшавну онгайлыкълары аз ерлерден, гертиден де, гёчюп гетмеге яда буса къазанч учун тышгъа чыкъма борчлу бола.



       – Мустапа Агьматович, артдагъы йылларда Янгыгентге гетип къайтагъанлар кёп болгъанмы яда буса гьали гетегенлер кёпмю?



    – Яшырмагъа тарыкъ болмай, гетип къайтып гелегенлеринден эсе арт вакътилерде гетегенлерини санаву артыкъ болгъан.



     – Гетегенлери кимлердир, къайтагъанлары кимлердир?



         – Жагьил, гючю-къуваты булангъы тайпалар, яш агьлюлер гете, къазанч этип, мадарлы болуп эсли чагъына етишгенлери къайта. Демек, юртларыбыз къартая… Озокъда, шолай гьал мени юртну баш гьакими гьисапда теренден ойлашдыра. Топуракъларыбыз асувлу къолланмай. О саялы да юрт жамиятланы талапларына жаваплы янашмасакъ бажарылмай. Уллуланы гьюрметлеп, яшланы аявлап къуллукъларын кютмеге тюшегени англашыла.



           – Уллулагъа, аз болсун, кёп болсун, пачалыкъ пенсия бере, яшланы аз-маз пособие акъчалар булан оьсдюрме, тарбия-билим берме четим. Шолай тайпаланы талаплары, къуллукълары юртда некъадар яшавгъа чыгъарыла?



        – Бизин юртда орта билим береген школа ишлей. Гьали-гьалилерде шону къалкъысын ярашдырмакъ учун бар-ёкъ харжланы пайдаландырдыкъ. Гьайдакъ районну кёбюсю юртларында ясли бавлар ёкъ, Янгыгентде буса ишлей.



               – Ясли бав кимникидир?



          – Ясли бав районну билим берив управлениесини янындан айырылагъан харжлар булан ата-аналаны ва яшланы къуллукъларын кюте демеге ярай.



            – Мустапа Агьматович, гьалиги заманда юртларда яшайгъан уллулар не булан машгъул бола?



            – Аслу гьалда гьайван-мал сакълай.



          – Топуракълар асувлу къолланмай деген эдинг?



          – Отлавлукълар учун къоллана.



         – Кимлер ва нечик къоллай?



         – Экевге кёп йыллыкъ болжалгъа ижарагъа гьарисине 200 гектар отлавлукълар берилген.



              – Шогъар халкъ булан разилешив болгъанмы?



           – Ижарагъа менден алдагъы гьаким башчы берген эди. Тюзюн айтгъанда, башлап юртда шогъар байлавлу халкъ къазапланып къалмагъал болгъан эди. Тек гьалиге ерли арты къувунгъа айланмай токъталып тура.



      – Алдагъы юрт хозяйство предприятиени топуракълары нечик къоллана?



            – Юзюм оьсдюре.



           – Нече гектар юзюм баву бар?



         – 50 гектарда тюшюм береген юзюмлюклери бар.



       – Совхозну гьисабында нече гектар ер бар?



          – 3 минг 944 гектар.



       – 50 гектаргъа юзюм салып, къалгъанында не этиле?



         – Юртлулар шо ерлени 400 гектарын сугъарылагъан майданланы аслу гьалда биченликлер учун къоллай.



             – Совхоз сизге топуракъ налогун береми?



               – Бере.



            – Гетген йыл нечакъы тёледи?



            – 320 минг манат.



          – Юртну бюджети нече манатгъа токътай?



         – Бир миллион 900 минг манат.



         – Ижара гьакълар, налоглар булан шо толамы?



        – Толмай, озокъда, уьчден бир пайы да.



  – Топуракъланы умуми майданы юрт администрацияда нече гектар гьисапгъа алынгъан?



        – 5 минг 400 гектар майдан.



    – Шонча майдандан, сен ойлашагъан кюйде, топуракълар асувлу пайдаландырылса, нечакъы налог, ижара гьакъланы жыйма бажарылажакъ эди.



             – Бир миллион ярым манатны.



       – Олай болгъанда, ем оьсюмлюклер, ашлыкълар оьсдюрюв неге чаналай, юртда механизаторлар, техника ёкъму?



          – Совхозну эки механизатору бар алапагъа ишлейген. Олар юрт агьлюлени гьар тюрлю къуллукъларын кютювге де къуршала.



        – Мустапа Агьматович, сиз билемисиз бу йыл Дагъыстанда Бавчулукъну йылы экенни?



          – Дюр бугъай.



               – Дюр буса, не этмеге хыялыгъыз бар?



           – Совет девюрде юзюм борлалар ва емиш тереклер 500 гектардан да къолай майданны елей эди, юзлер булангъы гектарларда дагъы да гюзлюклер чачыла эди. Гьали буса совхозну ерлери толу кюйде къолланмай, оьз топуракъ пайларында, абзарларында да терек, борла оьс­дюрме сюеген ёкъ.



            – Неге?

             – Биринчилей, сувну къытлыгъы четим эте. Сонг да, мен уьстде де эсгерген кюйде, юртлуланы ишге гючю чатагъан къуватлы тайпалары къазанмакъ учун тышда мадар этме муштарлы бола.



           – Мустапа Агьматович, «Таза сув» деген республика программада Янгыгент ортакъчылыкъ этеми?



              – Этмей. Шо программагъа, магъа белгили кюйде, янгыз район центр Мажалис къошулгъан. Сувну масъаласы савлай районда къыйын чечиле демеге ярай.



             – Не саялы?



         – Айлана якъдагъы оьзенлердеги сувланы агъымы осаллаша бара, булакълар къуруй. Дагъысын айтмагъанда, къарлы-бузлу тавлардан баш алагъан Улучай оьзендеги сувлар да аз болуп тура…



     – Райондагъы юртланы ювугъунда сувланы сакъламакъ учун гьавузлар къурма хыял этилмейми?



         – Сувну ва шолай да оьзге тюрлю масъалалагъа байлавлу болуп мен район жыйында, ДР-ни Гьукуматында да болгъанман. Сессиялагъа салынса да, тек гьалиге ерли сувну масъаласы толу кюйде чечилмей, халкъ къыйналып тура. Башлыгентни сув сакъланагъан гьавузун да алдагъы йыл гючлю янгурлар болгъанда уллу ташгъын йырып алып гетди, бирче кёпюрюн де къошуп. Республиканы кёмеги булан ташгъынны балагьына тарыгъан ерлер Башлыда аз-маз буса да ярашдырылды. Амма бизге юртгъа гиреген ердеги кёпюр гьали де бузукъ кюйде къалып тура.



             – Къайсы кёпюр?



           – Янгыгентден Къаягент районгъа чы­гъагъан кёпюр.



       – Шону республика яда федеральный программалагъа къошма ярамаймы?



              – Гьалиге ерли бажарылмай тура. Бажарыла буса, шо масъаланы «Ёлдашдан» таба сизге де гётермеге таклиф этмеге сюемен. Башлыгент сув гьавуздан оьтеген ердеги кёпюрню де ташгъын алып гетгени гьакъда айтгъан эдим. Язда шо кёпюр Дагъыстанны транспорт ва ёл къурулушлагъа къарайгъан агентлигини башчысы Загьит Хочбаров да гелип къарап гетгенден сонг узакъ къалмай ярашынды. Бизин юртгъа Къаягент бойдан гиреген кёпюр буса гьали де шо бузулгъан кююнде.



          – Яхшы, о англашыла. Пачалыкъдан, республикадан кёмек тиймей дей бусагъыз, районну харжы къыт бола буса, ерли жамият кёпюрлени, ёлланы оьз гючю булан алда йимик булкъалар этип онгарма къарамаймы?



     – Гючюбюз чатагъан кюйде юртну ичинде онгайлыкъланы болдурмакъ учун юртлулардан аз-маз харжлар да жыйыла. Шо кюйде 200 минг манат жыйып, гьали-гьалилерде орамланы ярашдырдыкъ. Кёпюрге республикадан кёмек болур деп умут этебиз. Неге тюгюл, шону булкъагъа айландырмай, бажарывлу касбучуланы – кёпюр къурувчуланы къуршап къурмаса, ташгъынлар гелсе, дагъы да бузулажагъы гьакъ.



           – Мустапа Агьматович, кёпюрню бузукълугъу саялы янгыгентлилени яшавунда некъадар четимликлер тувулуна?



       – Биринчилей, транспорт къуллукълары асувлу кютюлмей, экинчилей де, шону учун бизге Мажалисден таба тышгъа чыкъма ёлубуз эки керен узакъ бола. Демек, уьзюрюсю, къуллугъу болуп ёл чыгъагъан юртлуланы аявлу заманы тас бола. Къышны иши къышдыр, къурулуш ишлени оьтгермеге четим. Язбашгъа чыкъсакъ, иншаллагь, биринчи гезикге кёпюрню масъаласы салынажакъ. О саялы да район ва республика къурумлардан да кёмек этилгени герек эди.



           – Бугюнлерде юртлу къоллавчулар электрик гючден, табии газ ягъарлыкъдан нечик таъмин этиле?



          – Гьалиге ерли арты уьзюлмей, талаплары кютюлюп тура демеге ярай.



         – Юртлардагъы жамият низамны гьа­къында не айтмагъа бажарыла?



          – Озокъда, халкъны яшав-туруш масъа­лалары, ерли экономика имканлыкълары къы­йыкъсытылагъан ерде умуми низамны болдурма ва къорума четим. О саялы да биз юртдагъы жамият советни башчысы Юсуп Юсупов, ругьанилер, тамазалар, школа ва оьзге тюрлю район къуллукълары булан байлавлукъда гьакълашып-гьаллашып дегенлей, иш гёрмесек бажарылмай.



          – Тазалыкъны болдурма ва сакълама бажарыламы юртларда?



           – Умуми пачалыкъ талаплагъа жавап береген хас чёплюклер болдурулгъан десек, дурус болмас. Тек мен гьар юртда шону учун ерлер белгилеп, жамият булан къатнашып англатыв ишлени юрютемен. Гьар жуманы ахырында къатты къалды-къулдуланы Дербентге алып барып тапшурабыз.



        – Мустапа Агьматович, сиз бизин булан лакъырлашма заман тапгъаныгъыз учун баракалла. Муниципал къурулувундагъы ватандашланы къуллукъларын кютювде сизге уьстюнлюклер ёрайбыз.



– Савбол. Биз язбашда тышдагъы мадары къолай тайпаларыбызны да чакъырып-къуршап дегенлей, яшавлукъ масъалаланы арагъа салып мекенли кюйде ойлашма ва лап да гьажатлы чараланы оьтгерме умут этебиз. Неге десегиз, гьалиги заманда юртгъа къайтагъанларындан эсе, гетегенлери кёп болса да, тек оланы бириси де тышда даимге къалмажакъ, ата юртуна, ана топурагъына къайтажакълар…



Лакъырлашывну юрютген

Къ. КЪАРАЕВ.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля