Къытлыкъны шартларында ватандашланы-къоллавчуланы янындан яшавлукъ талаплары осал кютюлегенине, багьалар артагъанына байлавлу болуп разисизликлер де тувулунма башлай…

Белгили болгъан кююнде, 2014-нчю йылда бизин респуб­ликабызны бюджет маяларын асувлу кюйде къоллавда да къытлыкъны оьлчевлери 18 процентге етишген. Шолайлыкъда, бюджет тармакъда чалышагъан тайпаланы алапалары кемитилинегенине де къарамайлы, айлана якъдагъы малланы ва этилинеген къуллукъланы багьалары токътамай артып тербей. Неге тюгюл, бизин республикабызда производство тармакъда чалышагъан предприятиелер, къурумлар ва онгача иш гёрегенлер болдурулагъан продукциясын, къазанчын белгили себеплеге гёре налоглардан яшырма амракъ бола. Демек, экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынмагъа башлай.

Озокъда, шону учун бизин рес­публикабызда тюрлю себеп­лер де бар. Уьлкебизни ва рес­публикабызны башчылары далапчылыкъны оьсювюне къошум этегенини орнуна, оланы къазанчындан ва хайырындан болагъан гелимлерине налогланы артдырывгъа болушлукъ эте. Эгер де, гьал бузукълашып, далапчылыкъ экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынма башласа, эс табып дегенлей, олар учун налог енгилликлени оьлчевлерин токъташдыра…

Белгили болгъан кююнде, артдагъы йылларда бизин респуб­ликабызда халкъ учун лап да тарыкълы ашамлыкъ малланы, авлакъ ниъматланы 80 процентден къолайы орта ва увакъ далапчылыкъ булан машгъул болагъан агьлю ва сабанчы хозяйстволарда болдурула. Тек не этерсен, бизин республикабызны районларында ва шагьарларында авлакъ ниъматланы, гьайванчылыкъ малланы ишлетмеге онгайлыкълар, имканлыкълар ёкъ саялы, умуми ич продукцияны авадан пайы гьисапгъа алынмай, республикабыздан тышдагъы базарлагъа гете…

Озокъда, шону учун, демек, багьаланы артмагъа къоймайлы, ерли талапланы кютмек мурат булан бизин республикабызны экономика, промышленност, сатыв-алыв ва инвестиция министерликлерини янындан бир къадар чаралар гёрюлмей тюгюл. Шону гьисапгъа алып, гьали-гьалилерде Дагъыстан Республиканы промышленност, сатыв-алыв ва инвестиция министерлигини янында бизин республикабызны ломайлап ва увакълап ашамлыкъ маллар сатылагъан базарларындагъы багьаланы ахтарыв булан машгъул болагъан ишчи группасы къурулгъан. Шолайлыкъда, эсгерилген группаны ишинде къуршалгъан касбучулар багьаланы айланасында тувулунгъан гьаллар булан арасы бёлюнмейген кюйде машгъул бола…

Тек не этерсен, шогъар да къарамайлы, багьаланы артывун токътатма гьалиге ерли бажарылмай. Не саялы деген сорав тувулуна.

– Озокъда, багьаланы гьатдан озуп барагъаны бизин республикабызны башчыларын ва бары да ватандашларын ойлашдырмай болмай, – дей ДР-ни промышленност, сатыв-алыв ва инвестиция министрини биринчи заместители Александр Гальмуков. – Бизин министерликде де шо масъала булан гьар гюн дегенлей туврадан-тувра базарлагъа, сатыв-алыв точкалагъа чыгъып, къоллавчуланы талапларын ва багьаланы ахтарыв булан машгъул болагъан бёлюгюню начальниги Наби Юсупов ва касбучулары машгъул бола.

Къоллавчуланы талапларын ахтарагъан ва якълайгъан къурумлар булан бирликде эсгерилген бёлюкню сиптеси булан къурулгъан ишчи группаны башчысы Н. Юсупов багьаланы артывуна байлавлу болуп нечик ойлаша экен?

– Ишчи группаны чалышывуну натижаларын малим эте туруп, шо гьакъда не айтмагъа бажарыла? – деген соравгъа ол:

– Дагъыстанда Россияны оьзге регионларында йимик ашамлыкъ малланы багьалары гьатдан озуп бара десек, дурус болмас, – деп узата ол оьзюню сёзюн. – Озокъда, тыш пачалыкълар билдирген эмбарго-къысас да бизин республикабыздагъы ашамлыкъ малланы багьаларын артдыра деп къувун гётерер йимик гьал тувулунмагъан. Дурус, багьалар арта, тек Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде, гьатдан озуп гетмей демеге ярай.

– Россияны оьзге бойларында ватандашланы къазанчлары, алапалары да къолай  тюгюлмю?

– Дюр, тек бизин республикабызда шону алдын алмакъ учун бир башлап «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген милли борчну талапларын гьисапгъа алып юрюлеген гьаракатны гючлендирмеге тюше.

Халкъ учун лап да тарыкълы ашамлыкъ малланы багьаларын ёрукълашдырмакъ муратда бизин республикабызны шагьарларында, районларында, юртларда гьар тюрлю оьлчевдеги юрт хозяйство ярмакюлени оьтгерив мердешленегени гьакъда да шу макъалада эсгермей къойсакъ, озокъда, сёзюбюз ва пикрубуз дурус болмас.Тек алывчулар бир-бир гезиклерде шолай ярмакюлерде салынагъан багьалагъа да «базарда йимик» деп асув бермей къоя.

            Не саялы? О гьакъда Дагъыс­тан Республиканы юрт хозяйство министерлигини юрт хозяйство ашамлыкъ управлениесини начальниги Юсуп Юсупов нечик ойлаша?

– Гертиден де, бир башлап «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген милли борчгъа толу якълав ва ачыкълыкъ булан янашма тарыкъ, – дей ол. – Бизде буса ачыкълыкъ акъсай. Гьисапны юрютювге ва болдурулгъан продукцияны оьлчевлерин токъташдырывгъа тергев етишмей. Натижада, бизин республикабызда болдурулагъан лап да тарыкълы ашамлыкъ маллар, авлакъ ниъматлар тышгъа гете. Биз бусакъ, транспорт харж къошуп, сатып ёл алып дегенлей, республикагъа тышдан гелтиребиз. Шолайлыкъда, озокъда, багьалар гётерилегени англашыла.

– Тышгъа гете буса, шону алдын алыв булан ким машгъул болма герек?

– Бизин республикабызда, тюзюн айтгъанда, шо масъала булан машгъул болагъан хас къурум ёкъ. О саялы толу кюйде тергевге де алынмай. Яшырмагъа тарыкъ болмай, шо саялы бизин респуб­ликабызда гюз-къыш айларда, айрокъда акъкъатыкъланы багьалары гётерилмеге башлай. Неге тюгюл, емлер багьа олтура ва шолайлыкъда, продукцияны оьзюне токътайгъан багьалары арта.

Белгили болгъан кююнде, Дагъыстан Республика Россияда аграрный республика гьисапда танывлу. Шо саялы да, ич ва тышдагъы талапланы гьисапгъа алып, багьаланы гьатдан озмагъа къоймай чалышмакъ учун «АПК-ны асувлугъу учун» деген милли борчну талапларына да бажарывлу кюйде янашмаса бажарылмай.

            Демек, бизин баш байлы­гъыбыз саналагъан топуракъланы асувлу кюйде пайдаландырмай туруп, къытлыкъны алдын алма четим болажакъ. Топуракъларыбызны асувлу кюйде пайдаландырмакъ учун буса ерли муниципал ва топуракъ реформаланы якълап дегенлей, авлакъ ишлени машинлешдирмеге, сугъарыв ишлени ёрукълашдырмагъа ва оьзге тюрлю агротехника чараланы камиллешдирмеге герек бола. Дагъысын айтмагъанда, гьалиги заманда юртлу ватандашлар шагьарлардагъы базарлардан сатып сурсат маллар алмагъа борчлу болагъанын нечик англамагъа герек?

            Шолайлыкъда, сыйлы борчун намуслу кюйде кютмеге деп белсенеген сабанчыланы гёнгюн алып, ругьун гётерип дегенлей, гьар тюрлю онгайлыкъланы гётермесек, халкъ учун лап да тарыкълы малланы багьаларыны алдына тогъас салма ва ич талапларыбызны толу кюйде кютмеге, лап да аслусу, къытлыкъны ёймагъа къыйын болажагъы гьакъ.

 

Къ. КЪАРАЕВ.

Автор чыгъаргъан сурат.