Энишден оьрге абатланып…

Оьзюню 135 йыллыкъ девюрюнде Башлыгент юрт генглешген, бир нече керенлер аты алышынгъан. Башлап юртгъа орус падишагь Ш. Александрны аты къоюлгъан. Октябр инкъылап уьст болгъан сонг Жалалгент, 1939-нчу йылдан тутуп Башлыгент деп айтыла.

Бугюн Башлыгентде 585 хозяйство бар, 3019 адам яшай. Юртну 2017-нчи йылгъы бюджетинде 2 миллион 500 минг манат акъча маялар белгиленген. Шондан 1 миллион 880 минг манат республика бюджетден гёрсетилген. 620 минг манатны буса юрт администрация ерли предприятиелерден, ижарачылардан, далапчылардан ва оьзге тюрлю налог тёлейгенлерден жыймагъа герек.

Юртлуланы яшавлукъ талапларын кютмеге 1985-нчи йылда 25 аврувгъа ери булангъы участка больница къурулгъан. Больницада 47 адам ишлей.

2016-нчы йылда юртну маданият къаласында Россияны халкъларыны мердешленген маданият центры ачылгъан. Бир нече йыллар алда юртда 504 яшгъа ери булангъы школаны бинасы да къурулду. Муаллимлер, охувчу яшлар учун бары да онгайлы шартлар болдурулгъан. Башлыгентде 100 яшгъа ери булангъы ясли-бав да бар. Россияны почтасыны Башлыгентдеги бёлюгю де юртлуланы къуллукъларын оьз заманында кюте. «Башлыгент» деген пачалыкъ унитар предприятие де юрт хозяйство тармакъда чалыша.

Экономика – яшавлукъну кюрчюсю

Уьлкебизни ичинде артдагъы 15-20 йылланы ичинде юрюлеген социал-экономика алышынывлар жамият яшавда да белгили имканлыкъланы яратды. Юртлуланы яшавун яхшылашдырыв аслу масъалагъа айлангъан. Юртну гележеги де юрт хозяйство тармакъ булан тыгъыс байлавлу.

Башлыгентлилер къыйынлы йыллагъа, четим гьаллагъа разилешип къалмай, юрт хозяйство тармакъны гётермеге, бар топуракъларын толу ишлетмеге гьаракат этелер. Бугюн «Башлыгент» деген пачалыкъ предприятиени (ГУП) ерлери 829 гектаргъа етише. Шоланы 164 гектары − юзюм бавлар. Гьар йыл 150-200 гектаргъа гюзлюклер де чачыла.

− Ишлерибиз йыл сайын алгъа бара, − дей ГУП-ну директору Багъатыр Агъаев. − Бу йыл 120 гектар ерге янгы юзюм бавлар орнатма да къастыбыз бар. 250 гектаргъа гюзлюклер де чачылажакъ. Предприятиебиз учун 500 гектар ер таманлыкъ эте. Къалгъан 300 гектарны «Башлыгент» муниципал къурулувуна къайтармагъа сюебиз. Гертиси, о топуракълар гьали де бош тюгюл. Оланы юртлулар ишлетип тура. Сонг да, аста-аста автотрактор парк янгыртыла.

Юртну экономикасын гётеривде 20 сабанчы хозяйство ва, 35 абзар участка да къошумун эте. Артдагъы эки-уьч йыл юртлулар юзюм, емиш тереклер орнатып къоймай, теплицалар къуруп, шоларда гьар тюрлю бахча оьсюмлюклер де оьсдюрмеге башлагъан. О буса енгил масъала тюгюл, хыйлы харж чыгъарылып этилеген ишлер. Биз билеген кюйде, кёбюсю гьалда бу гьаракатда юртлулар ва къырда яшайгъан башлыгентли далапчылар да актив ортакъчылыкъ эте. Шо бизин де, юртлуланы да сююндюре.

Четим масъалалар да ёкъ тюгюл

Дагъыстанны оьзге юртларында йимик, Башлыгентде де четим масъалалар ёкъ тюгюл. Аслусу – сув масъала. Кёбюсю топуракълагъа сув гелмей. Янгурлагъа умут этмеге тюше. ГУП-ну директору Багъатыр Агъаев янгур ва агъым сувланы Башлыгентдеги кёлге Башлыны дазуларындан оьтеген Гьамри оьзенден алмакъны масъаласын артдагъы йыллар бир нече керенлер гётерген. Тек ону сиптеси якълав тапмай тура. Сувну ёкълугъу буса юрт хозяйство предприятиелер, ижарачылар, далапчылар учун бек яман. Мол тюшюмлер оьсдюрмеге бажарылмай, адамлар авлакъда ишлемеге гёнгюлсюз бола. Шолай гьал «Башлыгент» ГУП-ну къуллукъчуларына уьстюнлю ишлемеге пуршавлукъ эте. Жагьил адамлар кёбюсю гьалда юртдан чыгъып гетелер.

Яшавлукъ масъалаланы чечивде де кемчиликлер ёкъ тюгюл. Юртну ичинден чыгъарылагъан чёплер ташланагъан хас ер ёкъ. Онгарылгъан ерни айланасы да бегетилмеген. Еллер гётерилсе, чёп авлакълагъа яйыла. Сонг да, ярыкълар учунгъу трансформаторлар, тартылгъан теллер эсгиленгенге гёре, юртда заман-заман ярыкълар сёне. Адамланы иши токътай. Себеплери билдирилмейгени саялы юртлулар буса гьасси бола.

Яш спортсменлер учун да тийишли шартлар болдурулмагъан. Спортзал, спорт майданлар бугюнгю талаплагъа жавап бермей, ичиндеги спорт къураллар эсгиленген яда ёкъ. Ерли школаны бинасындагъы янгы спортзал да толу къолланмай, ремонтну талап эте. Тренерлени айлыкъ алапалары да аз. Натижада тутушуп ябушувну группалары бегетилген.

.

Янгыз терек бав болмас

Бу сёзлени дуруслугъун башлыгентлилер Башлы юртну уллу тарих ёлундан берли билип гелгенлер. Гьар ишде сыкълашыв, бирлик – уьстюнлюкню башы. Гьалиден эки йыл алда юртлу депутатларыны жыйынында, сав йылгъа узатылгъан сайлавланы натижасында Башлыгентни башчысы этилип Магьамматали Гьажиарслановну сайлагъан.

Яш ёлбашчы биринчи гюнлерден башлап адамланы бирикдирмеге, умуми гючлер булан юртну гьалын, социал-экономика масъалаланы тюз чечмеге уруна. Айрокъда бу гьаракатда ёлбашчы, депутатлар, юртлу ругьанилер, юртдагъы идараланы, предприятиелени ёлбашчылары башлап юртну ичиндеги гьалны юртлуланы башындагъы яхшы ойланы гьисапгъа алып, оланы яшавгъа чыгъарывну, къысгъача айтгъанда, юрт­ну социал-экономика оьсювюню программасын къурмагъа герек болгъанлар. Тек программа гьали де ёкъ. Натижада ­янгыз юрт администрацияны ёлбашчысы М.Гьажиарсланов бары да ишлени бойнуна алып, дос-къардашына, къурдашларына таянып, янгызлыкъда чалыша. Юрт­ну орамларына 200-ден артыкъ машин чакъа тёгюлген, кёбюсю орамлар грейдер булан тегишленген. Ондан къайры, адамлар юрюйген ерлер онгарылгъан, агъым сувлар гетеген татавуллар тазалангъан.

Оьтгерилген хозяйство ишлерден къайры, юрт ёлбашчыны уьстюнде бугюнгю вакътиде чечме герек кёп масъалалар бар. Ол юртну ичиндеги предприятиени, къурумланы, идараланы ишинде, сонг район активлерде, жыйынларда да ортакъчылыкъ этмеге борчлу. Шону учун ону айланасында гьакъ юрекден къолун узатагъан иш къурдашлары, умуми ишлени юрютювню ачыкъ программасы болмагъа тарыкъ.

Ягъадан яхшы гёрюне…

Юртну гьалын, социал-экономика ишлени гертисин билмек муратда мен Башлыгент юртда болуп, бир нече юртлулар булан лакъыр этдим.

Элбрус Амирарсланов, Къаягент ра­йонну спорт школасыны Башлыгентдеги филиалыны директору, Башлыгент юрт жыйынны депутаты:

− Артдагъы сайлавлар юртну социал-экономикасыны оьсювюне бираз пуршавлукъ этди. Юрт администрацияны башчысы М. Гьажиарслановну сайлайгъан вакътиде юртлулар бири-бирин англамайгъан гезиклер булан ёлукъдукъ. Шолай гьал хыйлы узатылды. Гьали бары зат яхшы. Белсенип ишлемеге тарыкъ. Ишлер нечакъы да бар.

Юрт администрацияны башчысыны сынаву етишмесе де, гьар масъаланы чечмеге ол гьаракат этип айлана. Шо − яхшы хасият. Депутатлар ону даим якълай. Четимликлер де ёкъ тюгюл. Спортну алсакъ, тренерлени айлыкъ алапалары бек аз.

Магьамматсайит Къурбанов, ижарачы, кёп йыллар спорт школаны тренери болуп ишлеген:

− Ишден тайгъанымны себеби бир – оьмюрюм 60 йылдан айлангъан.Яшлар булан ишлемеге къыйын. Артдагъы 2 йыл юртлардагъы тренерлени айлыкъ алапалары да кемиген. Шону учун жагьил адамлар тренерлик ишни юрютмеге сюймей.

Мол тюшюм оьсдюрмеге ижарачылагъа сугъарыв сувлар етишмейген саялы, къыйыныбыз да зая гете. Шо ичибизни бушдура. Уьстевюне, юртн­у экономикасыны оьсювюн алгъанда, артдагъы эки йыл уллу алмашынывлар болмаса да, ишлер онча яман тюгюл. Барыбыз да бирлешип, сыкълашып, юртну ва юртлуланы гележегин ойлашып чалышма герекбиз.

Абдулбасир Къадиев, районну юрт хозяйство управлениесини ёлбашчысыны орунбасары:

− Юртну башчысы болуп ишлемеге гьалиги вакътиде енгил тюгюл. Шулай гьал уьлкебиздеги бугюнгю къыйынлыкълар булан да байлавлу. Юртну бюджети де аз.

Артдагъы 2-3 йыл юртлулар юрт хозяйство тармакъгъа кёп агьамият бере. Емиш бавланы, юзюмлюклени майданлары генглеше, теплицалар къурув ишлер де гюч ала. Шо бизин сююндюре. Фермерлени, далапчыланы санаву артса, ишлери алгъа гетсе, юртну экономикасы, адамланы яшавуну даражасы да гётерилежегине инанабыз. Мен ойлайгъан кюйде, барыбыз да биригип, юртлу депутатланы, юрт администрацияны башчысын, оьзге къуллукъчуларын тюз анг­лап, якълап алгъа юрюмеге тарыкъбыз.

Башлыгентлилени кёплери бугюн юртда яшамаса да, тувгъан ерин, ата юртун унутмай, юрт учун болагъан кёмегин эте. Мисал учун, Россияны Пачалыкъ Думасыны алдагъы йыллардагъы депутаты Балаш Балашов юртдагъы школагъа гьар якъдан кёмек эте. Гетген йыл ол юртну къабурларыны айланасын бегетивде уллу къошумун болдурду.

ДР-ни Халкъ Жыйыныны депутаты, юрт-хозяйство илмуланы доктору Асият Алиева да 3-4 йыл алда «Кавказ» трассадан юртгъа ерли 15 чакъырым ёлну мекенли ярашдырмагъа кёмек этди.

Каспийск шагьардагъы федерал судну председатели Якъуп Гьамзатов материал якъдан кёмек этегенинден къайры, 2016-нчы йылда тарих илмуланы кандидаты Мурат Рашитов булан бирге «Башлы ва башлылылар» деген терен маъналы, дизайн якъдан арив онгарылгъан китапны чыгъарды, гьар агьлюге бир китабын берип, барыбызны да сююндюрдю. Булай мисалланы дагъы да гелтирмеге бола.

Башлыгентни социал-экономика оьсю­вюню гьалын ахтарып билген сонг, къумукъланы халкъ бирлешсе, эл тувар деген айтывуну тюзлюгюне инанмай болмайсан.

Айтылгъан сёзлени юртлулар эшитип къоймай, ягъада яшайгъан минглер булангъы башлылылар да эшитер, ата юртун янгыртывда, социал-экономиканы даражасын дагъы да гётеривде тийишли къошумун этер деп умутлу къалабыз.

СУРАТЛАРДА: Башлыгент деген муниципал къурулувуну башчысы Магьамматали Гьажиарсланов;

юртну гёрюнюшю.