Бу тармакъда ишлер тюзевлю юрюлгенини яхшылыгъындан шо заман Дагъыстанны савлай экономикасына аслам къошум этилди. 20 йыллар алда, уьлкебизде планлы экономиканы тайдырып, базар аралыкълар деген гьаракатлар «уьст гелме» башлагъан сонг, республикагъа ярашгъан ва хайыр гелтиреген къушчулукъ тармакъ азма, тозулма башлады. Промышленный къушчулукъ булан машгъул болмакъ маънасыз иш болуп токътады… Гьасили, насипге, гьакимият юрт хозяйствогъа янгыдан агьамият берме башлады. Тек энни шо тармакъланы алдагъы кююне гелтирмеге бажарылар ерде иш ёкъ. Болса да, эгер пачалыкъ гьаракатчы адамлагъа кёмеклени ва якълавну баргъан сайын къолай этсе, гьалны бир къадар яхшылашдырма бажарылажакъ.
Мен оьзюню гьакъында бу макъалада айтма сюеген ёлдаш Магьаммат Гьажимурзаев де шолай ойлаша. Ол – юрт хозяйство илмуланы кандидаты, бай иш сынаву булангъы улан. Оьзюню оьмюрюню эсли чагъын юрт хозяйствогъа багъышлап йиберген. Мен 3 йыллар алда ону загьматы, къуш цехи гьакъда макъала да язгъан эдим. Шондан берли мунда хыйлы зат алышынгъан.
Оьзюню ёлдашы Магьамматдагьир де булан бирче Магьаммат 8 йыллар алда бир цехи, емлени ярашдырагъан цехи ва турма гиччи уью булан сатылагъан ерни алгъан. Олар оьзлени маяларын харжлап, 2 – 3 уллу тавукъ аран-цех къурдулар, таналар сакълама дагъы да 2 эркин аран ишледи, ем цехни къолай этип онгарды…
Къыйынлыкълагъа, къаравулланмагъан четимликлеге чул бермей дегенлей, олар ишни тувармай, алгъа юрюме амал этелер. Бир йыл алда сабанчы-фермер хозяйствогъа (КФХ) айлангъанлар. Шо къайдалы къурум къолай.
2012-нчи йыл мунда 298 тон къуш эт, 27 тон гьайван эт ва 2 миллион 550 минг йымырткъа болдурулгъан ва сатылгъан.
– Гетген йыл бизин учун нечакъы бола буса да къыйынлы ва багъыйсыз йыл эди. Хайыр къалмады. Бары балагьны башы тириликге багьалар бирден гётерилип къалгъанлыкъ эди. Биз тёгеген къыйынны яда къазанчыбызны 80 процентине ювугъун емлер «ашай». Бизге буса сав йылгъа лап азындан, 1000 тон бюртюк гьажатлы. Ону булан да битмей чи, шогъар къошуп ярашдырып комбикорма дагьниликлер де тарыкъ бола чы. Гетген йыл шолай къошулчан емни бир килосу 20 манатгъа тармаша эди. Биз тирлик емлени Ставропол крайдан сатып алып гелтиребиз. Ондан гелтирилген будай таза бола. Биз гетген йылгъы бырыкълыкъдан, кётюрлюкден пачалыкъ береген субсидияны (кёмек харжланы) яхшылыгъындан гьаран къутулуп къалдыкъ. Къуш эт ва йымырткъа болдурувну оьсдюрювню хас республика программасыны шартларына гёре (2011-2015-нчи йыллагъа гёзлешдирилген программа), къайтарып тёлеме тюшмейген кюйде, 500 минг манат алдыкъ. Биз, янгыз къушчулукъ булан тюгюл, сабанчылыкъ булан да машгъул болабыз. Байлавгъа тутуп, сакълап, таналар да семиртебиз. 100 тананы сыйындырма ерлерибиз бар. Болдургъан бары да продукцияны батдырмагъа да оьзюбюз амал этебиз. Эгер де бизин шагьардагъы, райондагъы чакъы садиклер, школалар, интернатлар ва асгер бёлюклер бизден ала болгъан эди буса, йымырткъа булан этни биз дагъы да шончакъыны болдурма амал этежек эдик. Шо заман малны къадарын, доходларыбызны артдырмагъа бек арив иштагьлыкъ да, онгайыбыз да артажакъ эди, – дей М. Гьажимурзаев.
– Шо муратгъа етишмеге мунда булагъа имканлыкълар нечакъы да бар. Муна бу йылны янгыз 6 айыны ичинде эсгерилген КФХ-да 1 миллион 600 минг йымырткъа, 152 тон къуш ва 5 тон гьайван эт болдурулгъан.
Сентябрни 25-нде жынсы яхшы тайпадан 12 минг жижек алмагъа гёзлешдирилген. Октябрге буса Волгограддан барып голланд жынслы этли тайпадан 12 минг жижек гелтирилежек. Сентябрни 1-нде буса 10 минг бройлер жижеклени арангъа сыйындыргъан. Барын да къуршап айтгъанда, эсгерилген КФХ-да 50 минг жан сакъланажакъ. Шонча аламат жангъа 8-9 адам къарай. Неге тюгюл, мунда бары да ишлер машинлешдирилген. Шону яхшылыгъындан ишден хайыр къолай къала. Мундагъы уллу аран-цехлерде жанлар уьч тахчалы, челтирли уяларда сакълана. Жанлар кёп аз авруй, аз оьле. Неге тюгюл, жанлагъа къуллукъ илму гёрсетеген кюйде этиле, емлер де тийишли гесими булан бериле.
Магьаммат айтгъангъа гёре, олар тириликни багьасы артгъаны саялы гьукуматны янындан этилеген кёмек акъчалар (субсидия) алмагъа урунуп къаражакълар. Шогъар тарыкълы болагъан бары да материал, кагъыз, юрт хозяйство министерликге бермеге гьазир этилип онгарылгъан.
– Не буса да бир берекетни болдурагъан адамлагъа берме тюше кёмек акъчаланы. Оьзюню бир сёйлевюнде Дагъыстанны Президенти Р. Абдулатипов тап шолай айтгъан эди. Къыйынлы вакътилер сама да пачалыкъ якъласа, кёмеклер этсе, ону-муну болдурма белсенегенлер кёп болажакъ эди. Тюзю, пачалыкъ эрте не геч этеген кёмеклерин къысгъартажагъы гьакъ. Неге тюгюл бизин уьлке гирген ВТО шолай шартлар сала. Шону гёз алгъа тутуп, пачалыкъ оьз ягъында кёмеклени бир башгъачалай къайдада этеген кюйню ёлларын тапмагъа къарама тарыкъ. ВТО-гъа тюшсе, тышда гьар тюрлю маллар, шону ичинде сурсат явуп къалажакъ деген сёз кёп эди. Шону биринчи «толкъуну» бизге де етишди. Учуз болажакъ дей эдилер. Болмады. Уьстевюне, татыву да гёнгюл ушатагъан кюйде тюгюл. Биз болдурагъан продукцияны сан яны кёбокъ да яхшы. Экология ягъын алсакъ да, таза, – деди Магьаммат лакъырлашывубузну барышында.
– Гележекге планларыгъыз нечикдир? – деген соравума жавап къайтара туруп, ол бираз ойлашгъан сонг. – Гьеч амал этип болса, оьзлеге ювукъдагъы Карантай авлакълардан ижарагъа ер алып сюрмеге, шонда будай ва оьзге тириликлер болдурмагъа сюегенни англатды. Озокъда, шолай этмеге тюрлю техника гьажатлы экенни эсгерди. Агротехника къуллукъланы барысын да болжалында етдиринкли кюйде этсе, бизин шартларда да янгылмай арив тюшюм алма бажарылагъанына оьзю мюкюр экенни билдирди. Дюр, дагъы кюйлевючлер берме, топуракъны арив сюрме, ишлетме уьйренсе. Кюйлевюч дегенде, о буссагьат оланы абзарында нечакъы да бар тавукъ ва гьайван покъ. О муратларына етишме Магьаммат йимиклеге районда къурулгъан ва толумлашдырыла турагъан МТС бек онгай бережек деп эсиме геле… ВТО-гъа гирген сонг туважакъ четимликлер болса да, пачалыкъ фермер хозяйстволагъа енгил къайдалы кредитлер, лизингге техника къураллар берсе, оланы ишлери «лавламай» юрюлер эди.
– Дюр, шолай харжлар бизге гьагъын чагъында берип, учуз заманында эки якъгъа барып яхшы будай топламагъа, оьз продукциябызны ишлетеген, тёшеп сатма онгарагъан цехни ачмагъа… вая, бир арив онгайлыкъ бережек эди дагъы! – дей Магьаммат ва Магьамматдагьир.
Гертиден де, шолай янгы ерлени ачмагъа ва ишге салмагъа, оланы фабригинде бары да онгайлыкълар нечакъы да бар. Хыбырлап айланагъанлагъа Аллагь да кёмек эте деп айтыла. О да, пачалыкъ да булар йимик къайпанмай гьаракат этегенлеге кёмеклер этсе, олагъа оьзлеге де, халкъгъа да бир яхшы болажакъ эди дагъы.
Абдулла ЗАЛИМХАНОВ.
Суратларда: фермер
М. Гьажимурзаев (ал якъда) ва сынавлу къушчу Гьажимурат цехде иш уьстюнде; таналар
сакълайгъан аран.
М-Гь. ЗАЙДИНОВ чыгъаргъан суратлар.
Мен оьзюню гьакъында бу макъалада айтма сюеген ёлдаш Магьаммат Гьажимурзаев де шолай ойлаша. Ол – юрт хозяйство илмуланы кандидаты, бай иш сынаву булангъы улан. Оьзюню оьмюрюню эсли чагъын юрт хозяйствогъа багъышлап йиберген. Мен 3 йыллар алда ону загьматы, къуш цехи гьакъда макъала да язгъан эдим. Шондан берли мунда хыйлы зат алышынгъан.
Оьзюню ёлдашы Магьамматдагьир де булан бирче Магьаммат 8 йыллар алда бир цехи, емлени ярашдырагъан цехи ва турма гиччи уью булан сатылагъан ерни алгъан. Олар оьзлени маяларын харжлап, 2 – 3 уллу тавукъ аран-цех къурдулар, таналар сакълама дагъы да 2 эркин аран ишледи, ем цехни къолай этип онгарды…
Къыйынлыкълагъа, къаравулланмагъан четимликлеге чул бермей дегенлей, олар ишни тувармай, алгъа юрюме амал этелер. Бир йыл алда сабанчы-фермер хозяйствогъа (КФХ) айлангъанлар. Шо къайдалы къурум къолай.
2012-нчи йыл мунда 298 тон къуш эт, 27 тон гьайван эт ва 2 миллион 550 минг йымырткъа болдурулгъан ва сатылгъан.
– Гетген йыл бизин учун нечакъы бола буса да къыйынлы ва багъыйсыз йыл эди. Хайыр къалмады. Бары балагьны башы тириликге багьалар бирден гётерилип къалгъанлыкъ эди. Биз тёгеген къыйынны яда къазанчыбызны 80 процентине ювугъун емлер «ашай». Бизге буса сав йылгъа лап азындан, 1000 тон бюртюк гьажатлы. Ону булан да битмей чи, шогъар къошуп ярашдырып комбикорма дагьниликлер де тарыкъ бола чы. Гетген йыл шолай къошулчан емни бир килосу 20 манатгъа тармаша эди. Биз тирлик емлени Ставропол крайдан сатып алып гелтиребиз. Ондан гелтирилген будай таза бола. Биз гетген йылгъы бырыкълыкъдан, кётюрлюкден пачалыкъ береген субсидияны (кёмек харжланы) яхшылыгъындан гьаран къутулуп къалдыкъ. Къуш эт ва йымырткъа болдурувну оьсдюрювню хас республика программасыны шартларына гёре (2011-2015-нчи йыллагъа гёзлешдирилген программа), къайтарып тёлеме тюшмейген кюйде, 500 минг манат алдыкъ. Биз, янгыз къушчулукъ булан тюгюл, сабанчылыкъ булан да машгъул болабыз. Байлавгъа тутуп, сакълап, таналар да семиртебиз. 100 тананы сыйындырма ерлерибиз бар. Болдургъан бары да продукцияны батдырмагъа да оьзюбюз амал этебиз. Эгер де бизин шагьардагъы, райондагъы чакъы садиклер, школалар, интернатлар ва асгер бёлюклер бизден ала болгъан эди буса, йымырткъа булан этни биз дагъы да шончакъыны болдурма амал этежек эдик. Шо заман малны къадарын, доходларыбызны артдырмагъа бек арив иштагьлыкъ да, онгайыбыз да артажакъ эди, – дей М. Гьажимурзаев.
– Шо муратгъа етишмеге мунда булагъа имканлыкълар нечакъы да бар. Муна бу йылны янгыз 6 айыны ичинде эсгерилген КФХ-да 1 миллион 600 минг йымырткъа, 152 тон къуш ва 5 тон гьайван эт болдурулгъан.
Сентябрни 25-нде жынсы яхшы тайпадан 12 минг жижек алмагъа гёзлешдирилген. Октябрге буса Волгограддан барып голланд жынслы этли тайпадан 12 минг жижек гелтирилежек. Сентябрни 1-нде буса 10 минг бройлер жижеклени арангъа сыйындыргъан. Барын да къуршап айтгъанда, эсгерилген КФХ-да 50 минг жан сакъланажакъ. Шонча аламат жангъа 8-9 адам къарай. Неге тюгюл, мунда бары да ишлер машинлешдирилген. Шону яхшылыгъындан ишден хайыр къолай къала. Мундагъы уллу аран-цехлерде жанлар уьч тахчалы, челтирли уяларда сакълана. Жанлар кёп аз авруй, аз оьле. Неге тюгюл, жанлагъа къуллукъ илму гёрсетеген кюйде этиле, емлер де тийишли гесими булан бериле.
Магьаммат айтгъангъа гёре, олар тириликни багьасы артгъаны саялы гьукуматны янындан этилеген кёмек акъчалар (субсидия) алмагъа урунуп къаражакълар. Шогъар тарыкълы болагъан бары да материал, кагъыз, юрт хозяйство министерликге бермеге гьазир этилип онгарылгъан.
– Не буса да бир берекетни болдурагъан адамлагъа берме тюше кёмек акъчаланы. Оьзюню бир сёйлевюнде Дагъыстанны Президенти Р. Абдулатипов тап шолай айтгъан эди. Къыйынлы вакътилер сама да пачалыкъ якъласа, кёмеклер этсе, ону-муну болдурма белсенегенлер кёп болажакъ эди. Тюзю, пачалыкъ эрте не геч этеген кёмеклерин къысгъартажагъы гьакъ. Неге тюгюл бизин уьлке гирген ВТО шолай шартлар сала. Шону гёз алгъа тутуп, пачалыкъ оьз ягъында кёмеклени бир башгъачалай къайдада этеген кюйню ёлларын тапмагъа къарама тарыкъ. ВТО-гъа тюшсе, тышда гьар тюрлю маллар, шону ичинде сурсат явуп къалажакъ деген сёз кёп эди. Шону биринчи «толкъуну» бизге де етишди. Учуз болажакъ дей эдилер. Болмады. Уьстевюне, татыву да гёнгюл ушатагъан кюйде тюгюл. Биз болдурагъан продукцияны сан яны кёбокъ да яхшы. Экология ягъын алсакъ да, таза, – деди Магьаммат лакъырлашывубузну барышында.
– Гележекге планларыгъыз нечикдир? – деген соравума жавап къайтара туруп, ол бираз ойлашгъан сонг. – Гьеч амал этип болса, оьзлеге ювукъдагъы Карантай авлакълардан ижарагъа ер алып сюрмеге, шонда будай ва оьзге тириликлер болдурмагъа сюегенни англатды. Озокъда, шолай этмеге тюрлю техника гьажатлы экенни эсгерди. Агротехника къуллукъланы барысын да болжалында етдиринкли кюйде этсе, бизин шартларда да янгылмай арив тюшюм алма бажарылагъанына оьзю мюкюр экенни билдирди. Дюр, дагъы кюйлевючлер берме, топуракъны арив сюрме, ишлетме уьйренсе. Кюйлевюч дегенде, о буссагьат оланы абзарында нечакъы да бар тавукъ ва гьайван покъ. О муратларына етишме Магьаммат йимиклеге районда къурулгъан ва толумлашдырыла турагъан МТС бек онгай бережек деп эсиме геле… ВТО-гъа гирген сонг туважакъ четимликлер болса да, пачалыкъ фермер хозяйстволагъа енгил къайдалы кредитлер, лизингге техника къураллар берсе, оланы ишлери «лавламай» юрюлер эди.
– Дюр, шолай харжлар бизге гьагъын чагъында берип, учуз заманында эки якъгъа барып яхшы будай топламагъа, оьз продукциябызны ишлетеген, тёшеп сатма онгарагъан цехни ачмагъа… вая, бир арив онгайлыкъ бережек эди дагъы! – дей Магьаммат ва Магьамматдагьир.
Гертиден де, шолай янгы ерлени ачмагъа ва ишге салмагъа, оланы фабригинде бары да онгайлыкълар нечакъы да бар. Хыбырлап айланагъанлагъа Аллагь да кёмек эте деп айтыла. О да, пачалыкъ да булар йимик къайпанмай гьаракат этегенлеге кёмеклер этсе, олагъа оьзлеге де, халкъгъа да бир яхшы болажакъ эди дагъы.
Абдулла ЗАЛИМХАНОВ.
Суратларда: фермер
М. Гьажимурзаев (ал якъда) ва сынавлу къушчу Гьажимурат цехде иш уьстюнде; таналар
сакълайгъан аран.
М-Гь. ЗАЙДИНОВ чыгъаргъан суратлар.
