Будай Къараев:

 

– Айлана якъны аманлыгъын болдурув, гертиден де, бизин учун сыйлы ва жаваплы борч санала, – деп башлай лакъырын Будай Къараевич. – Неге тюгюл, шондан таба топуракъны, гьаваны, сувланы да тазалыгъы гьасил бола. Тазалыкъ буса адамланы, жан-жаныварны, къушланы, оьсюмлюклени савлугъуну-аманлыгъыны баш шартыдыр.

 

– Будай Къараевич, Къаягент пачалыкъ къорукъну умуми майданы 14,4 минг гектарлагъа етише. Къорукъдагъы табии байлыкъланы аслуларын аянлашдырып, шоланы гьакъында не айтмагъа бажарыла?

 

– Къаягент къорукъ Дагъыстанны къыбла боюнда ерлешген. Мунда яз вакътиде гьаваны орта  иссилиги 26-28 градуслардан кем болмай. Къышда да сувукълукъ адатлы гьалда 10 градусдан тёбен тюшмей. Айтмагъа сюегеним, Къаягент къорукъда оьсюмлюклени, жан-жаныварны, къушланы ва шолай да адамланы яшавуна, къысматына дегенлей чакъны гьалы къоркъунч­лукъ тувдурмай. Уьстевюне, оьсювюне болушлукъ эте. Агъач байлыкълары, денгизбой ягъалар, эмли сувлары да айрыча тергевню тарта. Орманлыкъларында къоз, чум талалар къаршылаша. Оьгюзьемиш, ябушгъан, итбурун, зырыш, агъачюзюм-къора ва шолай башгъа емиш тереклер, оьзге тюрлю дарман оьсюмлюклер оьсе. Къорукъда къыр эчкилер, къабанлар, къоянлар, бёрюлер, тюлкюлер, порсукълар ва къыр мишиклер, къыр тавукълар къаршылаша. Аджи ва Папас деген кёллерини уьстюнден чабакъчылар, къувлар, солтан тавукъ, къыр оьрдеклер, къазлар ва башгъа къыр къушлар учуп айлана, ичинде  буса балыкъны гьар тюрлю журалары юзе…

 

– Къаягент районда загьматгъа амракъ ва уста халкъ яшай. Олагъа ял алмакъ учун къорукъда не йимик шартлар пайдаландырыла, имканлыкълар яратылынгъан?

 

– Каспийни ягъа бойларында респуб­лика ва район оьлчевюндеги ял алыв базалар, яшлар учун лагерлер ишленген ва пайдаландырыла, Гьашаны ичини гёзел мююшюнде «Яшлыкъ» деген ял алыв зона ишлей. Тюзюн айтгъанда, артдагъы йылларда «Къаягент» деген санаторийни эмли сувлары, лайы адамланы савлугъу учун осал къоллана…

 

– Айлана якъдагъы экология гьалны камиллешдиривде не йимик чаралар оьтгериле?

 

– Районда гьар йыл «Экология – аманлыкъ – яшав» деген айлыкълар оьтгериле. Шонда юртланы бютюн халкъы уллу ва гиччи ватандашлары ортакъчылыгъын болдура. Орманларда тереклер, уьлкюлер орнатыв булан машгъул болабыз. Орамланы, сув ягъаланы тазалыгъын болдурув да мердешге айлангъан.

 

– Шолай сыйлы гьаракатгъа байланмай, некъадар айлана якъны аманлыгъына, тазалыгъына зарал этегенлеге къаршы иш юрюлеми?

 

– Юрюле озокъда. Районда табии байлыкълардан пайдалангъанланы барысы да дегенлей гьисапгъа алынгъан. Айтмагъа сюегеним, табиатны къорув законланы бузагъанланы гьариси айрыча жавапгъа тартыла.

 

– Нечик?

 

– Къоду салына. Законгъа ва талаплагъа бойсынмай айлана якъны аманлыгъына зарал этивюн узатагъанланы иши айрыча  судгъа бериле.

 

– Кемчиликлени алдын алывда ва уьс­тюн ачывда не къайдалар къоллана?

 

– Чакъда-чакъда, орманчылыкъ хозяйствону, прокуратураны, РОВД-ни къуллукъчулары булан рейдлер оьтгериле. Шолайлыкъда, от тюшювлени, тереклени гесивню, орман топуракъланы, денгиз къайырны талавурну алды алына.

 

– Будай Къараевич, муниципал къурулувларында уьйден чыкъгъан ва къурулушлардан сонггъу къалды-къулдуланы жыйып ташлайгъан хас ерлер гёрсетилингенми?

 

– Гьар муниципал къурулувунда шону учун хас ерлер гёрсетилинген ва тергевню тюбюнде сакълана.

 

– Гёрсетилингени англашылды, экология талаплар йырылмай, аманлыкъ ва тазалыкъ къорула деп айтмагъа бажарыламы?

 

 

– Яшырмагъа негер тарыкъ, шону учун гьар йыл айлыкълар оьтгериле буса да, амма юртланы, орамланы, ёлланы айланасындагъы тазалыкъ рази къалдырмай. Уьй есилери, къурулуш ишлер булан машгъуллар тазалыкъны низамына сувукъ-салкъын янаша. Шону учун гьар ватандашны намусуна-ягьына тиеген кюйде чакъырывлар да этиле. Тек не этерсен…

 

– Будай Къараевич, сен ватандашланы ва табиатны аманлыгъын, тазалыгъын къоруйгъан республика къурумлар, къуллукълар булан къатнаймысан, олардан кёмек тиеми?

 

– Мен шу къуллукъда ишлей туруп арадан оьтген 7 йылны ичинде районда етти ёлбашчы алышынды. Тюзюн айтмагъа герек, Мурат Шихсайитов район башчы болуп ишлейгенде экология низамы яман тюгюл эди. Нариман Абдуразакъовну заманында кёп кемчиликлеге ёл берилди. Шо заман мен береген таклифлеге де ол къулакъасмай, ишимден азат этмеге деп белсенген эди. Шону натижасында, денгиз якъдагъы къайыр, «Кавказ» федерал трассагъа ювукъдагъы таш чыгъарылагъан карьерлер райондан тышдагъы адамлагъа есликге яда буса кёп йыллыкъ ижарагъа берилип, талавургъа айланды. Озокъда, магъа да шону учун уьстден кёмек герек. Демек, ДР-ни экология министрини ва Роспотребсоюзну Дагъыстанда иш гёреген бёлюгюню янындан.

 

– Дагъыстанны янгы экология ва табии байлыкъларыны министри Набиюлла Къарачаев районгъа гелгенми, ону булан бирче таш ва къайыр чыгъарагъан карьерлерде болмагъанмысыз?

 

– Мен оьзюм коллегияны артдагъы жыйынларында да ортакъчылыкъ этгенмен. Набиюлла Къарачаев де райондагъы Каспий ягъадагъы гьал булан таныш болгъан.

 

– Роспотребнадзор не айта?

 

– Магьачкъалада Роспотребнадзорну артда болгъан жыйынында ортакъчылыкъ этдик. Онда Каспий денгизни ягъа бойларындагъы санитар гьалны масъаласы арагъа салынгъан эди. Гертиден де, денгиз ягъада федерал топуракъларында законсуз къурулгъан имаратлар аз тюгюл. Шолай къурулгъан ерлерде буса санитар низам айрокъда кёп бузула ва айлана якъгъа къалды-къулдулар зарал гелтире. Шоланы арасында, озокъда, Къаягент район да бар.

 

– Жыйынны ортакъчылары не къараргъа гелди дагъы?

 

– Айры-айры кюйде барысы да 5 пункт­дан  хас къарар къабул этилинди. Шоланы айрыча аянлашдырма тарыкъ буса, айта­йым, башюсте.

 

– Айтыгъыз. Ерлердеги муниципал къурулувларына ва башгъа пачалыкъ къурумлагъа, ватандашлагъа газетден таба аян этилсе яманмы?

 

– Тюгюл, озокъда.  Биринчилей, Кас­пий денгиз булан дазу районланы бары да башчыларыны тергевюн тазалыкъны болдурувгъа бакъгъан якъдагъы тергевюн артдырмакъ деп таклиф берилди.

Экинчилей, ДР-ни къурулуш ва ЖКХ министерлигине «Таза сув» деген хас республика программаны оьлчевюнде къурулагъан имаратланы тамамлама ва пайдаландырывгъа бермеге деп токъташдырылды.

            Уьчюнчюсю, Дагъыстанны экономика ва территория оьсюв министерлигине «Юг России» деген хас федерал программагъа гийирилген тазалыкъ болдурув имаратланы оьз заманында гечикдирмей пайдаландырывгъа бермеге таклиф этиле.

Дёртюнчюсю, ерли муниципал къурулувларына санитар зонагъа гиреген объектлердеги тазалыкъ болдурув имаратланы ярашдырып янгыртма таклиф берилди.

Бешинчиси де, гьар муниципал къурулувунда денгизде адамлар киринеген хас ерлени онгарма тарыгъы гьакъда айтыла.

 

– Будай Къараевич, озокъда, шолай талапланы яшавгъа чыгъарылыву ерлердеги гьакимбашчыланы борчларына намуслу кюйде янашывундан гьасил бола. Сиз районну янгы башчысына байлавлу пикругъуз нечикдир?

 

– Огъар толу кюйде инанаман. Бизин районлу Магьамматэмин Гьажиев саламат адам ва ёлбашчы экени шекликни тувдурмай. Янгы иш башлайгъан биринчи гюнлеринден тутуп, ол оьз ишинде айлана якъны тазалыгъын ва аманлыгъын болдуруп, къоруп сакълавгъа жанлы кюйде янаша.

 

– Алгъасавлу ишигизни де къоюп, бизин учун лакъырлашма рази болгъанынг ва берген соравларыма жаваплар  къайтаргъанынг учун сизге баракалла.

 

             – Сен де савбол.

 

 

Къарамагьаммат КЪАРАЕВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля