Аш – бары да затгъа баш

Буйнакск районну ашлыкъгъа ба­йыкъгъан вакътиси бар эди. Оьзлеге чакъы тирликден складлар тыгъылып толуп бола эди. Тазалангъан, къурутулгъан бюртюкню нечесе 100 тонлар булан пачалыкъгъа тапшура эди. Авлакъланы бир пайы да бош къалмай эди.

Баягъы, колхоз-совхозлар тозулгъан сонг юрт ерлерде авлакъланы барысы да дегенлей, пайлар этилип, адамлагъа уьле­шинди. Топуракъгъа къуллукъ этивню мердешлери аста-аста унутула башлады. Сюреген-чачагъанлар дагъы ери ёкъ кююнде сийреклешди. Кёбюсю адамлар сатыв-алывгъа, далапчылыкъгъа урунду.

Нечакъы къыйын буса да топуракъдан, юрт ишлерден айрылма болмайгъанлар да, аз буса да, табылды. Экономика пуршавлукъланы акъыргъан йылларында гьукуматгъа тиленчилер болмай о герти сабанчы къаны булангъы адамлар, оьз онга­чалыгъында иш къуруп яда кооператив хозяйстволар этип, къайратланып ва къайпанмай дегенлей юрт ерлерде болдурма бажарылагъан гьар тюрлю берекетни оьсдюрюв булан машгъуллугъун къоймадылар. Къаныкъса, топуракъдан токълукъ алма бажарылагъанны да о тайпа адамлар оьзгелеге де гёрсетме болдулар. Олай топуракъчылар Тёбен Къазанышда да кёп тюгюл, тек бар. Районну юрт хозяйство управлениесинде олайланы гьакъында сёз чыкъгъанда:

– Муна бугюн, тангала Тёбен Къазанышдагъы «Кана» ва «Сайитбек» деген кооперативлер ашлыкъ чачгъан «Покълу тала» деген ердеги тарлавда орув башланажакъ. Биз шонда барагъанда сагъа да хабар этербиз, – деген эдилер. «Зенг» хабаргъа къарап, 2–3 гюн турдум. Явунлар саялы тарлавда ишлеп болмай болгъан экен. Нечик де, ачыкъ гюнлени биринде мен районну юрт хозяйство управлениесини начальниги Магьаммат Кантиев булан башлап Тёбен Къазаныш администрациягъа гирдик. Мунда депутатлар юртгъа ва юрт хозяйство масъалалагъа гёре жыйын этип тура эдилер.

Аслу масъала – топуракъланы бош къоймай къоллавгъа, СПК-лардан эсе энни ООО-лар (общество ограниченной ответственности) къуруп, гючлени ортакъ этип ишлемекни маънасы гьалиги шартларда багъыйлы экени гьакъда пикру алышдырыв бир гьава узатылды. Район администрацияны табилигинде сама шолай къурумну яратып шогъар бары масъалаланы оьзюню башына алып айланагъан бир жигерли гишини башчы этип салса, ишлени юрютме онгайлы болар эди деген гьасил чыгъарылды. Шо ва оьзге оьрчюген масъалалагъа къарамакъ учун ювукъда уллу жамият жыйын болажагъы токъташдырылды.

– Ким нелер айта турса да, ёлдашлар, топуракъланы улав къалагъан кююнде къойма бажарылагъан зат тюгюл. Респуб­ликаны ва бизин районну гьакимияты юрт хозяйствону бары да тармакъларын жанландырывгъа, айрокъда аш-азыкъ береген авлакъ топуракъланы ишлетивге кёп агьамият берме башлагъан. Тёбен Къазаныш йимик уллу юртларда къастланы бирлешдирсе, тарлавларда кёп ашлыкъ болдурма имканлыкълар яратылажакъ. Топуракъланы ишлетегенлеге онгайлы болсун учун энни районну баш гьакими Даниял Шихсайитов МТС-ни янгычалай къурмагъа чара гёрген. Демек, тарыкълы болагъан тракторлар, комбайнлар ва оьзге тиркевюч къураллар алынажакъ. Шо техника топуракъчылагъа учуз багьасындан ишлер этме берилежек. Кёмек акъчалар да (субсидиялар) ишлейгенлеге тюгюл берилмежек, – деди жыйынны ахырында М.Кантиев.

Биз артда ашлыгъы орулуп турагъан юртягъа тарлавлагъа да бардыкъ. Мунда оьрде эсгерген СПК-ланы есилери Нажмутдин Ханмурзаев ва Шагьав Къойчакъаев булан танышдым, лакъыр этдим. Олар экевю де гьакълашып ишлейгенли 10 йыллар бола экен. Бирче чалышывуну баш йылларында булар гьайван-мал сакълап да къара­гъанлар. Гьайванчылыкъ тармакъдагъы пакарсызлыкълар саялы олар бу ишни туварма борчлу болгъанлар.

Алты йыл алда ашлыкъ болдурма урунуп къара­гъанлар. Шо йылланы ичинде бизин къыйын шартларда бюртюк болдурувда бир къадар сынав да топлагъанлар. Бу саниятны сынавларына да тюшюнгенлер. Гетген йыл 160 гектарда тёкген къыйыны негьакъ болмагъанына да къарамай, гюзде 260 гектаргъа гюзлюк будай чачма тавакал этгенлер. Насипге, 2013-нчю йыл бюртюк ашлыкъланы болдурагъанлар учун бек багъыйлы гелди. Тарлавланы бийик оьсген будайы, башлары авур экенге, авма аз къалып турагъанда йимик гёрюне. Будайны бишивю озгъанны эс этип мен:

– Къайтарывну башлама бираз гечикген бугъайсыз, – дегенде, Шагьав, увучуна увгъан токъ будай бюртюклени гёрсетип:

– Бир гюн къоюп бир гюн ява. Артда халта оьсюмлюклер бек тербенип къалды. Бавукъда комбайнлар ишлеп болмай. Тек биз не этип де 5 гюнню ичинде бу ишни байытмасакъ, бир де ярамай. Бир гектардан орта гьисапда 26–27 центнер бюртюк чыгъа, – деп, лакъырын битдиргенче ол комбайнны къабургъасына гелип токътагъан машинге багъып чалт тербенди, сонг М.Кантиев, комбайн этип гетген салам сызакъланы хотгъап-хотгъап:

– 30 центнер де чыгъажакъ эди, комбайнланы бириси бюртюкню кёп яя, – деп, ол комбайнны токътатып, ону элеваторларын кюйлемесе ярамайгъанны буварды.

Бу йылгъы уьстюнлюкден ругьланып, Нажмутдин ва Шагьав гелеген йыл дагъы да къолай ерге ашлыкъ чачмагъа белсенген.

– Бу йыл гюз гечикдирмеген кюйде азындан 500 гектаргъа сама чачма токъташгъанбыз. Тек ерлер ёкъ. Пайлангъан. Тилеп алып да болмайсан. Оьзгелеге бергинче, бош къалса да къайырмайгъанлар да бар. Сагъа да болмасын, магъа да деген кюй бола. Биз яхшы бюртюкден оьзюбюзге таман чакъы будайны къояжакъбыз. Бир пайын сатма башлажакъбыз. Бирдагъы пайын тазалап, къурутуп сакълап къарама къастлыбыз, саламны буса, пресге салып, тайын 50 манатдан сатып тайдыражакъбыз. Гьали буса бир де къарамай сюрювню башлама кюй тапма тарыкъбыз, – дейлер олар.

Бу авлакъда гёрюлюп турагъан гьаракат биз яшдагъы заманланы, оькюрюп иш юрюлеген заманланы эсиме салды. О заманлар яш-уллу язда авлакъларда, яллыкъ билмей ишлеп, нече де кёп берекет де болдура эди. Олай заманлар толу кюйде къайтмаса да, аста-аста сама къайтар бу­гъай деп умут этемен. Топуракъланы улав къоймакъ сав адамгъа гюнагьдыр. Гьар юрт агьлю, о зат ёкъ, бу зат къыт деген меселдеги кантланы къоюп, муна шу Тёбен Къазанышдагъы 10–15 адам йимик, топуракъгъа ябушуп, оьзюне чакъы ашлыкъ ва оьзге сурсат болдурма тюше.

Абдулла Залимханов.

Суратларда: “Кана” ва “Сайитбек” деген кооперативлени ёлбашчылары Н.Ханмурзаев ва Ш.Къойчакъаев; будай тарлавларда иш къайнай.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля