Гележегибиз ва аманлыгъыбыз оьсюв булан байлавлу


Артдагъы йылларда савлай уьлкебизде йимик бизин республикабызда да базар экономиканы шартларында айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып, социал-экономика оьсювню ёллары ахтарылагъаны англашыла. Асувлу къайдаланы сынавда пайдаландырмакъ учун оьтгерилеген гьар тюрлю ёлугъув­лар, генгешлер, гьакълашыв «дёгерек столлар» оьтгерилегени мердешлене.

Мердешленген кююнде, йылны ахырында, Янгы йылны алдында, гетип барагъан йылыбызда къолда этилинген натижалар да гёзден гечириле, гележекге байлавлу борчлар белгилене.



Халкъны пайдаларын якълав – милли борч



Арадан оьтген 20 йылланы ичинде уьлкебизни экономикасы багьалы нап-газ ягъарлыкъны сатывдан, гьар тюрлю инвестиция маялардан топланагъан харжгъа харлы болуп турса да, тек не этерсен, халкъны яшав-турушу къыйынлашса тюгюл, яшавубузда макътардай уллу алмашынывлар-тюрленивлер болду деп айтмагъа къыйын.


Шону артдагъы йылланы ичинде ватандашланы гелимлери кем болгъаны да ачыкъдан ташдыра. Муна шо саялы да, гьалиги заманда ва гележек учун лап да агьамиятлы ва аслу милли борч – халкъны яшав-турушун яхшылашдырыв, пайдаларын якълав болуп токътай. Демек, сёзден ишге гёчмеге, ватандашланы, пачалыкъны пайдаларын, ихтиярларын якълап гьаракатны артдырмагъа заман гелген. Заман шолай буюра.


Гьал гьалгъа гёре…





Белгили болгъан кююнде, экономиканы асувлугъун белгилейген баш шарты, гертиден де, ватандашланы гелимлерин къолайлашдырывну натижасында халкъны яшав даражасын камиллешдирив бола. Шо саялы да айлана якъдагъы багьаланы гётериливюню шартларында гележекни гьисапгъа алып, республикабызны экономикасын оьсдюрювге имканлыкълар береген гьаракатгъа бойсынма, асувлу программаланы, ёлланы танглама къаст этив гьажатлы.


Россияда Дагъыстан оьзтёрече табии шартлары, табии байлыкълары, ишге муштарлы адамлары булангъы респуб­лика гьисапда танывлу. Гьали де бар имканлыкъланы шагьар ва юрт экономикаланы оьсдюрмек учун пайдаландырма тюшегени гьакъ.


Биринчилей, шагьарда болсун яда юрт ерлерде, загьматгъа гючю чатагъан тайпаланы талапларына тергевню гючлендирип, онгайлы шартлар болдуруп, оланы ишге къуршавну чаралары булан машгъул болув хайыргъа токътажагъы, оьсювге кёмек этежеги шекликни тувдурмай. Дагъыстан аграр республика болгъан сонг, юрт хозяйство экономиканы гётеривден хантав къалмайлы, юртлардан тышгъа, шагьарлагъа гетеген яш наслуну къаравсуз-къуллукъсуз къалгъан топуракъгъа, ата-бабаларындан варисге къалгъан мердешли саниятлагъа гьюрмет этме уьйретмек парз. Тавда болсун, тюзде болсун, шагьарда яда буса юрт ерлерде школаланы, ясли бавланы, медицина, спорт, маданият идараланы къуллукъларын камиллешдирив, янгыларын къуруп пайдаландырывгъа берив, далапчылыкъ булан машгъул болма онгайлы шартланы яратыв барысы да иш ерлени ачыв ва шону кюрчюсюнде налог базаны толумлашдырыв булан яшавгъа чыгъарылажагъы англашыла. Шо да оьсюп беклешген экономика булан байлавлу.


Айтагъаныкъ, оьтген йылда йимик янгы йылда да эсгерилген агьамиятлы проектлени, программаланы якълав ва шолагъа кёмеклешив 2019-нчу ва шондан сонггъу 2020–2021-нчи йыллардагъы бюджетлени аслу борчу болуп токътажакъ. Шону учун бюджетге гелеген гелимлер янгы йылда 2018-нчи йылдан эсе 10 процентден де кёп болажакъ деп де белгиленген. Дагъы да ачыкълашдырып айтсам, алдагъы йылдан эсе республика бюджет дагъы да 10 миллиард манатны оьлчевюнде кёп болажакъ.


Уьстде де эсгерилген кюйде, ватандашланы-къоллавчуланы яшавлукъ шартларын яхшылашдырыв ерли милли экономикабызны оьсювю булан тыгъыс кюйде байлавлу. Шо да 2019-нчу йылны бюджетинде айрыча хат булан эсгериле. Ишлейген тайпаланы загьматына ва даражасына гёре алапаларын артдырыв булан дазуланмайлы, иштагьландырывну чаралары учун да харжлар айырыла.


Экинчилей, адамланы яшавлукъ шартларын яхшылашдырыв ЖКХ къуллукъланы камиллешдиривден таба амалгъа гелегени гьисапгъа алына. Уьчюнчюлей, билим берив ва савлукъ сакълав, оьзге агьамиятлы тармакъланы талапларына тергев арта.


Озокъда, Дагъыстан Республика алдагъы йылларда йимик пачалыкъ борчланы тёлевден де баш къачырма болмайгъаны аян. Шоланы барысыны да яшавгъа чыгъарылыву ерли экономиканы, умуми регион продуктну къадарын артдырывну, оьсдюрювню ва шону кюрчюсюнде налогланы тёлевден ва жыйывну барышындан гьасил болажагъы гьакъ.


Ятгъан ташны тюбюне сув акъмас





Уьстде де эсгерилген кюйде, бизин республикабызда гьалиги заманда ишге гючю чатагъан къуватлы ва бажарывлу тайпаланы кёплери къазанч учун уьлкебизни оьзге регионларына, гьатта ондан тышгъа да гетегенини алдын алыв – агьамиятлы масъала. Шону учун ерли промышленностну ва шолай да юрт хозяйство тармакъларыбызны мердешли саниятларына тергевню артдырып, алда токътагъан борчлагъа жаваплы кюйде янашывдан кёп зат гьасил бола.


Ятгъан ташны тюбюне сув акъмас. Базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып иш гёрюв хайыргъа токътай. Артдагъы йылларда бизин республикабызда теплицаларда овощлар оьсдюрюв булан машгъул болагъанлар кёп бола бара­гъаны да шону ачыкъдан ташдыра. Шону булан янаша къушлар оьсдюрюв булан оьз мадарын этеген тайпалар да арта.


Буса да, бу уьстде эсгерилген эки де тармакъ булан юрт хозяйсто экономиканы асувлугъун, хайырын артдырмагъа четим. Айтмагъа сюегеним, Дагъыстанда юзюмчюлюк ва бавчулукъ тармакъланы янгыртывгъа байлавлу къабул этилинген республика ва шолай да федерал программаланы якъламагъа ва шону учун айырылагъан харжланы гележекде асувлу кюйде пайдаландырмагъа тарыкъ болажакъ.


Озокъда, къуш, овощлар оьсдюрювден эсе, бав салып къысгъа болжалны ичинде гелим-хайыр алмагъа болмай. Сынав ташдырагъан кюйде, юзюм борланы, емиш тереклени орнатып, олар толу тюшюм бергинчеге, азындан, 5-6 йылны узагъында къуллукъ этмеге герек. Шону учун гьалиги заманда бавчулукъну асувлу къайдалары ахтарыла. Мердешли бавчулукъ булан янаша янгы интенсивный бавланы оьсдюрювге тергев бакъдырылагъаны оьз натижаларын бермей къоймай. Интенсивный бавланы имканлыкъларын сынав да асувлугъун ачыкъ этип гёрсете. Мердешли бавлардан эсе интенсивный къайда булан орнатылынгъан бавларда гьар гектарыны тюшюмлюлюгю тереклени жураларына гёре 600- 1000 центнерден кем болмай. Уьстевюне, болдурулагъан продукцияны оьзюне токътайгъан багьалары кемий.


2019-нчу йылда да бизин республикабызны юрт хозяйство агьамияты булангъы авлакъларында юзюмлюклени майданларын 1000 гектаргъа , янгы бавланы 500 гектаргъа артдырмагъа тарыкъ. Шолай агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун ерли ва тышдагъы маячыланы харжларын къолламагъа умут этилине. Мисал учун айтсакъ, тюрк компаниялар булан 2019-нчу йылда Дагъыстанда 200 гектар майдангъа интенсивный бавлар салмагъа деп дыгъар байлангъан. Бизин республикабызда оьсдюрюлеген овощланы, емишлени, юзюмню, этни-сютню ишлетеген, акъкъатыкъланы, эт малланы гьазирлейген заводланы, цехлени къурувну масъаласы да гьисапгъа алына.


Тюрклер булан байлангъан дыгъарда да, юрт хозяйство маллар оьсдюрюлеген авлакъда логистика центрланы къуруву гьакъда айрыча хат булан айтыла. Авлакъ ниъматланы, емишни, юзюмню, балыкъны ва балыкъ малланы сакълавгъа салагъан, ишлетеген ва сатывгъа чыгъарагъан центрланы тюзлюк бойда «Кавказ» деген федерал ёлгъа ювукъда къурмакъ учун гьазир проектлени де тергевден тюшюрмей иш гёрюв хайырлы болур. Агропромышленный тармакъны асувлугъун артдырмакъ учун Россельхозбанкны янындан берилеген пачалыкъ кредитлени ва шолай да субсидияланы оьзге пачалыкъ кёмек гьисапдагъы харжланы юрт хозяйствону мердешли тармакъларын янгыртывгъа бакъдырыв заманны аслу талабы гьисапда якъланмагъа да герек.


Америка ва Евросоюзгъа гиреген пачалыкълар Россиягъа йибереген гьар тюрлю малланы токътатывну болжалларын узатма белсенгенин гьисапгъа алып, бизин республикабызда да шогъар жавап гьисапда 1,5 миллиард манатны оьлчевюнде гьар тюрлю малланы чыгъармакъ учун юрюлген гьаракат да оьз натижаларын бермей къоймай. Шолайлыкъда, Къызлардагъы промышленный ва юрт хозяйство маллар чыгъарыв булан машгъул болагъан заводларда, балыкъчылыкъны оьсдюрювде, Магьачкъаладагъы «Авиаагрегат», «Дагдизель», Дербентдеги «Электросигнал» жамиятларда, аграр тармакъдагъы ишлетив промышленнос­туну предприятиелеринде етишилген натижалар ва шону учун «Алтын гюз» деген Москвада оьтгерилеген мердешли ярмакюде къазанылгъан ломай савгъатлары да регион малланы ва къуллукъланы даражасы, къадары къолайлашагъанын аянлашдыра демеге ярай.


Шону булан янаша «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген агьамиятлы проектни тапшурувларын яшавгъа чыгъа­рывну натижасында налогланы жыйывда да натижалар бир къадар къолда этилинегени гележек учун инамлыкъны тувдура.


«Дагъыстанны социал-экономика якъдан оьсювюню чалтлашдырывну гьакъында» деген РФ-ни Гьукуматыны къарары 2016-нчы – 2025-нчи йыллагъа белгиленген эди. Федерал программаны ичинде айрыча хат булан эсгерилген къошум программада белгиленген борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун 137 миллиард манат харж гёрсетилингени белгили. Шолай харжланы натижасында артдагъы вакътилерде бизин республикабызны ичинде гьар тюрлю социал-экономика оьсювюню агьамиятлы проектлерини яшавгъа чыгъарылыву давам этиле. Эсгерилген программаланы толу кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильевни ва ДР-ни Гьукуматыны Председатели Артём Здуновну сиптечилиги булан оьтгерилеген агьамиятлы чаралар-генгешлер де оьз натижаларын бермей къоймажагъына инанмагъа сюесен.


Шону булан дазуланмайлы, гележекде Дагъыстандагъы бар имканлыкъланы толу кюйде пайдаландырмакъ учун юрюлеген умуми гьаракатда туризмни ва шолай да далапчылыкъ тармакъланы якълавда да онгайлы шартлар яратывдан кёп зат гьасил болагъаны гьакъда унутмагъа тюшмей. Дагъыстанны социал-экономика якъдан оьсювюню агьамиятлы проектлерин яшавгъа чыгъарыв булан янаша артдагъы вакътилерде экология масъалаланы ёрукълашдырыв аслу борч­ланы бириси гьисапда якълавгъа ва гьюрметли янашывгъа харлы экени гьакъда унутмасакъ, гележегибиз ва аманлыгъыбыз инамлы болур.


Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля