Абдулмуслим Абдулмуслимов: «Сурсат аманлыгъы учун асувлу ишлеме герек»


Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министри Абдулмуслим Мугьутдинович булан лакъырлашыв


Дагъыстан Россияны лап да къыбла боюнда ерлешген аграрный республика гьисапда танывлу. Неге десегиз, юрт яшавну шартларында дагъыстанлыланы 60 процентге ювугъу оьмюр сюре. Шоланы тенг яртысындан къолайы загьматгъа гючю чатагъан тайпалар десек де, гьакъыкъатдан арек болмасбыз. Айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып чалышагъан умуми гьаракатда юрт хозяйствону гьар тюрлю тармакъларында оланы къошуму гьакъда да айрыча эсгермеге тюше. Айтмагъа сюегенибиз, бизин республикабызда болдурулагъан умуми малланы 30 процентден къолай пайы юртлу загьматчыланы гьаракаты булан къолда этиле.


Белгили болгъан кюйде, шо да гьалиги заманда сурсат маллагъа бакъгъан якъда ерли талапланы кютюв, аманлыкъ болдурув булан дазуланып къалмайлы, бизин пачалыгъыбыздан тышдагъы талапланы да бир къадар яшавгъа чыгъарма имканлыкълар ярата.


Уьстде эсгерилген ва шолай да агропромышленный тармакъда гьалиги заманда тувулунгъан оьзге тюрлю агьамиятлы масъалалагъа байлавлу болуп бугюнлерде редакцияны экономика бёлюгюню редактору Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министри Абдулмуслим Абдулмуслимов булан этген лакъырлашывун охувчуларыбызны тергевюне беребиз.


– Абдулмуслим Мугьутдинович, Американы Бирлешген Штатлары ва Евросоюзгъа гиреген пачалыкълар бизин уьлкебизни экономика къыйыкъсытывгъа салма белсенген шартларда къоллавчуларыбызны сурсат маллагъа бакъгъан якъдагъы аманлыгъыны талап­лары некъадар яшавгъа чыгъарыла? Дагъыс­танда борчлагъа янашыв сизин рази къалдырамы?



– Дагъыстан ва дагъыстанлылар юрт хозяйствону мердешли тармакъларын янгыртывну шартларында яшай. Шону учун алда токътагъан борчлар да айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып яшавгъа чыгъарыла. Мисал учун айтсакъ, респуб­ликабызны экономикасын белгилейген аслу юзюмчюлюк тармакъда ишлерибизни натижалары йылдан-йылгъа къолайлаша геле. Дагъысын айтмагъанда, 2018-нчи йылны тюшюмюнден бизин рес­публикабызны предприятиелеринде 120 минг тоннасы ишлетилинген. Ачыкъ кюйде иш гёреген «Кизлярагрокомплексде» ва башгъа-башгъа гиччи жамиятларда, заводларда, цехлерде юрт хозяйство малланы ишлетив къолайлаша бара. Чыгъарылагъан малланы журалары ва сан яны да арта…


– Сиз гьали-гьалилерде хоншудагъы Азербайжан Республиканы тахшагьары Бакюде оьтгерилген регионара Россия-Азербайжан форумда ортакъчылыкъ этгенигизни натижаларына байлавлу не айтмагъа бажарыла?



– Эсгерилген форумгъа чакъырылгъан делегацияны Дагъыстанны Башчысы В. Васильев алып барды. Бакюдеги бизнес центрда эки де пачалыкъны вакиллерин къуршап генглешген жыйын оьтгерилди. Гюнлюк низамгъа багъышлангъан гьакълашывлар «дёгерек столланы» айланасында давам этилди. Промышленный, аграрный туризм, транспорт, далапчылыкъны арасында юрюлеген байлавлукъланы генглешдиривге байлавлу эркин кюйде пикру алышдырывлар болду. Шондан сонг «Аграрный тармакъдагъы байлавлукъланы оьсдюрюв» деген темагъа айрыча «дёгерек столну» айланасында пикру алышдырыв оьтгерилди. Эки де якъны ортакъчылары увакъ ва орта бизнесге, янгы техника къуралланы асувлу кюйде пайдаландырывгъа, юрт хозяйство малланы сакълавгъа салагъан ерлени къурувгъа айрыча тергевюн бакъдырды ва сынав 
алышдырды. Дагъыстанны ва Азербайжанны арасында теплицаланы къурувгъа, юрт хозяйство малланы йиберивге байлавлу жанлы гьакълашыв юрюлдю. Дербент районда 25 гектар майданны бийлейген теплицаланы къурма муштарлы азербайжанлылар оьз маяларын пайдаландырма разилигин билдирди.



Темиркъазыкъ Дагъыстанда Къызлар бойда чалтик оьсдюрювде бай сынав топлангъан. Гьали-гьалилерде шонда къайтарылгъан чалтикни ишлетеген янгы предприятие къурулгъан. Къоллавчуланы разилигин къазанма тынч тюгюл. Азербайжанны вакиллери узакъ къоймай, шонда гелип чалтикни сатып алывгъа байлавлу дыгъар байлама сюегени гьакъда айтдылар. Шону булан бирче, Сауди-Арабыстангъа, Катаргъа, Ирангъа йиберилеген этни къадарын артдырывну масъалаларына да къаралды… Шолайлыкъда, эсгерилген пачалыкъланы вакиллери бизин респуб­ликабызда оьс­дюрюлеген юрт хозяйство малланы сан янына разилигин ташдырды.


– Абдулмуслим Мугьутдинович, Дагъыстанда болдурулагъан юрт хозяйство малланы сан яны булан олагъа таныш болма некъадар имканлыкълар бар?



– Регионара, уьлке, халкъара оьлчевюнде оьтгерилеген выставкаларда малим этилине. Мисал учун айтсакъ, артдагъы гезик Москвада оьтгерилген «Алтын гюз» деген ярмакю-выставкада бизин республикабызны ортакъчылары 50-ге ювукъ гьар тюрлю даражалы медаллагъа ес болду. Лап да гёрмекли савгъаты да – Гран при Дагъыстанны Гьукуматына тапшурулду…


– Гележекде Дагъыстанда оьсдюрюлеген юрт хозяйство малланы ишлетеген дагъы да предприятиелени къурувну ва пайдаландырывгъа беривню гьакъында бизин охувчуларыбызгъа не айтмагъа боласыз?



– Дагъыстанда оьсдюрюлеген юрт хозяйство малланы ериндеги предприятиелерде ишлетсе, юрт хозяйство малланы оьсдюрегенлер ва ерли къоллавчуларыбыз эки керен утагъаны аян. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, продукцияны оьсдюрегенлер ута, «сатып ёл алмай». Сонг да, багьалары алывчулагъа учуз олтуражакъ. Бизге де оланы талапларына тергевлю кюйде янашмасакъ, иш ерлени артдырма, гьар тюрлю бюджетлеге жы­йылагъан налогланы башын толтурма четим. Мен уьст­де Къызлар бойда чалтикни ишлетеген предприятие ишлеме башлагъаны гьакъда айтдым. Шону булан янаша дагъы да эки предприятие маячыланы харжлары булан къурулуп тура. Къурулуш-ярашдырыв ишлерде асувлу къайдалар, Кореядан гелтирилеген къураллар ясандырыла. Неге десегиз, Къызлар райондан Краснодаргъа ишлетмек учун йиберилеген чалтикни килосуну багьасы 12-14 манатлардан оьтмей. Шо кюйде оьзге тюрлю авлакъ ниъматланы, гьайванчылыкъ продукцияны ишлетмек учун чаралар гёрюле ва шолай ишлени барышы Дагъыстанны Башчысы В. Ва­сильевни тергевюнден таймай. Узун сёзню къысгъасы, бизин къоллавчулар учунгъу сурсат аманлыгъын болдурувну борчлары белгили. Сёзден ишге гёчмек муратда гьаракат этиле.


– Абдулмуслим Мугьутдинович, Дагъыстанны юрт хозяйство тармагъында жынслашдырыв ва оьсюмлюкчюлюкде сайламлы урлукъланы болдурувну салынгъан кюю сизин рази къалдырамы?



– Биринчилей, бу соравугъуз учун мен сизге разилигимни билдиремен. Озокъда, жынслашдырыв ишлени камиллешдирив ва сайламлы урлукъланы болдурув юрт хозяйствону оьсдюрювде лап да алдынлы ерде болма тюше. Ёгъесе, болдурулагъан продукцияны оьзюне токътайгъан багьаларын тёбенлешдирме бажарылмай. Натижада, мал болдурувчулар йимик къоллавчуланы талаплары да къыйыкъсытылма башлай. Харж-хайыр къолдан чыгъа. Багьалар гётериле… Не этмеге герек? Бизин министерлик шолай агьамиятлы масъалалагъа арт бермей, талаплагъа жаваплы кюйде янашмаса бажарылмай. Республикабызны ичинде ер-ерде питомниклени, сынав участкаланы пайдаландырма гёз алгъа тутулгъан. Ерли шартланы гьисапгъа алып, зараллы аврувлагъа, жанлагъа, къургъакълыкъгъа чыдамлы жураларын танглавну заманны тюрленивлери борчлу эте. Демек, агротехника къайдалары талап этеген кюйде, гьар оьсюмлюкню асувлугъун гьисапгъа алып иш гёрмеге тюше.



Этилинеген къуллукъланы камиллешдиривню кюрчюсюнде гьайванчылыкъ тармакъда да шону учун ахтарывлар юрюле. Гьайванчылыкъда янгыз «Дарада» деген предприятие булан дазуланмайлы, Ногъай райондагъы «Червлённые бруны» деген жынслашдырыв предприятиени яшавгъа къайтармакъ муратда чаралар гёрюлюп тура. Эсгерилген райондагъы «Бавторгъай» деген сабанчы агьлюню сиптечилиги булан гьайванчылыкъны оьсдюрювде бир къадар натижалар къолда этилине. Уьстде атлары мисалгъа гелтирилген предприятиелер Москвада оьтгерилген «Алтын гюз – 2018» ярмакю-выставканы савгъатларына ес болгъаны гележекге де инамлыкъ тувдура. Шолай оьсювге белсенген отавлагъа гьалиден сонг пачалыкъны янындан гьар-бир кёмек де болажакъ. Айтмагъа сюегеним, юрт хозяйствода ачыкълыкъны, сынав алышдырывну шартларында иш гёрюв хайырсыз къалмай.


– Бизин республикабызны къоллавчулары учун да шолай агьамиятлы чараланы пайдаландырыв, гертиден де, асувсуз болмас. Абдулмуслим Мугьутдинович, бир тайпалар выставкалагъа сайламлы маллар йибериле, ич базарларыбызда башгъа маллар сатыла деген айтды-къуйтдуланы юрюте. Сиз шо гьакъда нечик ойлашасыз?



– Бизин учун лап да аслу борч, ич болсун яда тышдагъы къоллавчулар болсун, оланы аманлыгъын гьисапгъа алып, сан янлы малланы болдурув ва сатывгъа чы­гъарывдур. Тюзюн айтсакъ, гьалиги заманда юрт хозяйство малланы оьсдюрювде алда йимик кёп агъулу дарманлар къолланмай. Ерли шартларда емлер гьазирлемек учун къаст этиле. Шо якъдан алсакъ, «Кизлярагрокомплекс», Дербентдеги ичкилер чыгъарагъан завод оьзгелерине уьлгю гёрсете. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, эсгерилген жамиятлар кёп йыллыкъ ижарагъа топуракълар алып, гьариси бир минг гектар майданларда ем оьсюмлюклер ва юзюм борла оьсдюре… Къоллавчуланы да гьар тюрлю даражалары болагъаны гьакъ. Демек, выставкаларда ва базарларда багьалары да шону учун башгъа-башгъа токъташдырыла. Бизин министерликде хас управление иш гёре, къоллавчуланы базарларындагъы гьалны, багьаланы ахтара, сурсат малланы сан янын токъташдырывгъа агьамият берип янаша. «Россельхозцентр», «Россельхознадзор» федерал управлениелерде оьз борчларындан баш къачырмай.


– Юрт хозяйство тармакъда айрыча иш гёреген тайпалар – онгача ва агьлю ва сабанчы хозяйстволар пачалыкъ кёмекден не саялы осал пайдалана?



– Гьар къайсы ишде де ачыкълыкъ болмагъа тарыкъ. Магъа белгили кюйде, «Россельхозбанкны» Дагъыстанда ер-ерде офислери де бар. Шондан пачалыкъ кредитлер алмакъ учун МФЦ-лерден таба иш гёрме тюше. Лап да аслу талап – оланы чалышывуна байлавлу ачыкълыкъ болмаса ярамай. Тийишли талапланы гьисапгъа алып иш гёрегенлери кёмекден магьрюм къалмай. Бизин министерликден де шо ёрукъ булан гьайван-мал оьсдюрме, бав салма муштарлылагъа кёмек харжлар, грантлар алмагъа имканлыкълар бола. Токъташдырылгъан низамны бузагъанлар булан разилешмеге тюшмей.



Гьалиги заманда оьз ихтиярларын якълама ва яшавгъа чыгъарма уьйренегенлер пайсыз къалмай. Янгы иш башлайгъан сабанчылар, яш касбучулар учун да конкурсланы натижалары малим этилинип токъташдырылгъан оьлчевлеге гёре харжы бериле.


– Берилген соравлагъа къайтарылгъан жаваплар саялы сизге баракалла.



– Савбол. Гележекде де охувчулар учун шулай агьамиятлы масъалалагъа байлавлу баянлыкъ берме гьазирбиз.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля