Дюнья сынаву токъташдырагъан кюйде, гьалиги заманда экономиканы ва яшавну оьсювюнде айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып иш гёрмесе, хайыр болдурма четим экени ачыкъ болуп гёрюне. Шону гьалиги заманда бизин республикабызны социал-экономика тармагъында тувулунгъан гьал да ачыкъ этип гёрсете десем, къопдурув болмас.
Бузма тынч, тизме къыйын
Айтмагъа сюегеним, пачалыкъ ва регион оьлчевлерде гёз алгъа тутулгъан агьамиятлы борчланы-проектлени яшавгъа чыгъарылыву чаналай барагъаны ойлашдырмай болмай. Промышленност тармакъны индустриялашдырывгъа байлавлу федерал ва республика программалар бизин республикабызны шартларында некъадар яшавгъа чыгъарыла?
Янгыртывланы девюрюнде ва шолай да тюрленивлени барышында бизин республикабызда алдагъы уллу колхозланы ва совхозланы йимик, промышленный тармакъда чалышагъан уллу предприятиелерибизни авадан пайы кётюрлюкге тарыды. Сынаву бай коллективлени кёп къадардагъы касбучулары иш ерлеринден, къазанчындан магьрюм къалып, ишсизлени сыдыраларын толумлашдырды…
Гьалиги заманда гьар тюрлю маълумат къураллар аян этегени йимик, бизин республикабызда гьисапгъа алынгъан ишсизлени умуми санаву 50 мингден айлангъан. Озокъда, ишлемеген тишнемес деген кюйде, яшамакъ учун гьаракат этмесе бажарылмай. Кантдан зат чыкъмай. Натижада, оланы бир пайы республикадан тышда иш ахтармагъа борчлу бола. Шолайлыкъда, усталыкъ-бажарывлукъ даражасы бар, загьматгъа гючю чатагъан къудуратлы гючлерибиз уллу уьлкебизни башгъа-башгъа регионларына гетип, ерли производстволаны гётеривге уьстюнлю кюйде болушлукъ этмейгени де белгили.
Оьсювге белсенгенлени сыдырасында
Тюзюн айтсакъ, гьалиги заманда къыйынлыкълагъа бойсынмайлы, республикабызны промышленный тармагъында айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып, экономика даражасын оьсдюрювге, производствосун янгыртып генглешдиривге белсенген предприятиелер де ёкъ тюгюл.
Шо гьакъда сёз чыкъгъанда, бир башлап Каспийск шагьардагъы «Дагдизель» деген акционер жамиятны гьакъында айрыча эсгермеге тюше. Неге десегиз, гече юрюген гюндюз сююнер деп айтгъанлай, савлай уьлкеге белгили промышленный предприятие пачалыгъыбыз бир жамиятдан башгъасына гёчеген девюрде, къыйынлыкълагъа бойсынмай, производство гючлерин тозулма къоймай сакълама бажарды. Муна шо саялы да, гьалиги заманда да эсгерилген акционер жамият пачалыкъны ВПК (военно-промышленный комплекс) тармагъыны талапларын гьисапгъа алып, мал чыгъармакъ учун кюйленген промышленный предприятие гьисапда танывлу.
Шо гюн-бугюн арадан 70 йыл заман оьтген. 1975-нчи йылда къурулгъан оборона борчланы-къуллукъланы кютеген «Дагдизель» деген заводну коллективи учун да янгыртывланы барышында къыйынлыкълар тувулунмай къалмады. Буса да совет девюрде гьар тюрлю пачалыкъ савгъатлагъа ес болгъан промышленный предприятие янгыртывланы вакътисинде де производство имканлыкъларын къолдан чыгъармайлы, къоллавчуланы артгъан талапларына бойсынып, янгы къайдалагъа гёчмеге башлады.
Аслу гьалда гьали де мунда дав гемелер учун чыгъарылагъан гьар тюрлю алатланы, дав савутланы сан янына тергевню гючлендиривю оьз натижаларын бермей къоймады. Айтмагъа сюегеним, бугюн эсгерилген акционер жамият – республикабызны гёрмекли промышленный предприятиелерини бириси. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, алдынлы деп саналагъан предприятиеде чыгъарылагъан маллар 34 пачалыкъда къоллана. Неге тюгюл де, предприятиеде ишлейгенлени касбу бажарывлугъуна, производствону янгыртывгъа ва шону булан янаша ишлемеге де, ял алмагъа да онгайлы шартлар гьали де оьсювге имканлыкълар ярата.
Узакъ болжаллыкъ борчлар ала
Гьали-гьалилерде Россияны оборона министерлигини къуллукълары учун пачалыкъ борчлар белгилейген департаментини башчысы Андрей Вернигора ва РФ-ни Савутлу Гючлерини Баш управлениесини начальниги Анатолий Гуляев Дагъыстанда болувунда Дагъыстанны Гьукуматыны Председатели Артем Здунов булан бирче «Дагдизель» деген акционер жамиятыны коллективи ва башчылары булан ёлукъду. Оборона учун маллар чыгъарылагъан заводну директору Рауль Ильясов малланы жураларыны уьлгюлерин гёрсетди, цехлердеги янгы производство къураллагъа тергевюн бакъдырды…
Ахырында Россияны оборона министерлигини вакиллери ва заводну дирекциясы узакъ болжаллыкъ борчлар къабул этилинегенине байлавлу гьазирленген агьамиятлы документге – разилешивге къоллар салынды.
– Пачалыгъыбызны Оборона министерлиги учун савутлу гючлени беклешдиривге байлавлу гьазирленген булай жаваплы борчланы токъташдырагъан дыгъар бек агьамиятлы, – деп, дагъыстанлы журналистлер булангъы ёлугъувунда Анатолий Гуляев шогъар оьзюню разилигин билдирди. – О буса – заводну коллективине янгы ишчи ерлер, къазанмагъа имканлыкълар, республикада жыйылагъан налоглагъа лайыкълы къошум…
Гертиден де, РФ-ни налог къуллугъуну Дагъыстанда иш гёреген бёлюгюню башчылары аян этеген кюйде, гертиден де, промышленный предприятиелер – заводлар, фабриклер къурув ва пайдаландырывгъа берив асувлу болажагъы шекликни тувдурмай. Неге десегиз, гьалиги заманда республикабызда чыгъарылагъан умуми ич продуктну 6, 5 процентин болдурагъан промышленный предприятиелер республикабызда жыйылагъан налогланы 35 процентин бере.
«Дагдизель», «Азимут», «КЭМЗ», «М. Гьажиевни атындагъы завод», «Каспийск такъта шиша чыгъарагъан завод» – гьалиги заманда шолайларындан санала.
Даражасын гёрсетеген санавлар
Артдагъы бир нече йылланы ичинде эсгерилген промышленный предприятиелерде производство натижалар къолайлашагъаны гьакъда бирдагъы да санавлар булан ташдырсакъ, дурус болур деп ойлайман. Айтмагъа сюегеним, уьстде атлары эсгерилген акционер жамиятларда акъчагъа айландыргъанда, мал чыгъарывну къадарыны артыву миллиардлар булан оьлчене. Мисал учун айтсакъ, алдагъы йыл янгыз «Дагдизель» деген жамиятда оборона талапланы да гьисапгъа алып, 2 миллиард манатлагъа токътайгъан къадарда дав-денгиз флот гемелери учун алатлар ва къураллар чыгъарылгъан. Муна шо саялы да, янгы дыгъар булан дагъы да 5 йылгъа янгыз оборона тапшурувгъа гёре 7, 2 миллиард манатны оьлчевюнде маллар чыгъармагъа умут этиле.
Къ. Къараев.
