Шагьабутдин МУСТАФАЕВ: «Къастыбыз – чачывлукъланы кёп этмек»



        Шагьабутдин Мустафаевич МУСТАФАЕВ Къарабудагъгент юртда тувгъан ва оьсген. Юртдагъы орта школаны яхшы ва оьр къыйматлагъа тамамлагъан сонг Ростов областдагъы Дон юрт хозяйство институтну уьстюнлю кюйде битдире ва шо гюн-бугюн ес болгъан агроном касбусуна амин болуп бажарывлу кюйде чалышагъаны тергевню тарта. 2006-нчы йылдан тутуп районну юрт хозяйство управлениесини агроному болуп чалыша туруп, артда шо идараны башчысыны къуллугъуна ерли гётериле.


Бугюн ону булан этген лакъырны охувчуланы тергевюне беребиз.



– Гюзлюклени чачывну умуми майданларын совет девюрдеги даражасына етишдирмек учун, озокъда, бир башлап къолдан чыгъарылгъан хыйлы имканлыкъланы янгыдан яшавгъа къайтармакъ муратдагъы гьаракатны гючлендирмеге герек, – деп башлады бизин булангъы лакъырлашывун Къарабудагъгент районну юрт хозяйство управлениесини башчысы Шагьабутдин Мустафаев. – Амма гьалиги заманда алда йимик тарыкълы юрт хозяйство техниканы болдурмай туруп, уллу майданлагъа чачып, бир ва кёп йыллыкъ оьсюмлюклени къуллукъларын оьз болжалларында сан яны булан кютмеге бажарылмайгъаны да аян.

– Шагьабутдин Мустафаевич, о англашыла. Гьали агьамиятлы гюнлюк масъалагъа тиейик. Сизин районда гюзлюк чачывну болжаллары токъташдырылгъанмы?


– Бизин районда гюзлюклени чачывну бу йыл ноябрни ахырына ерли оьтгермеге токъташгъанбыз.

– Гюзлюклени чачывну белгиленген болжалларында къурумлу кюйде ахырына чыкъмакъ учун имканлыкълар бармы? Бар буса, олар нечик пайдаландырыла?


– Гьалиги заманда бизин районда гюзлюклени чачыв булан аслу гьалда айрыча иш гёреген агьлю хозяйстволар (ЛПХ) машгъул бола. Алда йимик уллу предприятиелер, коллектив хозяйстволар ёкъ. Белгили болгъан кюйде, гиччи онгача хозяйстволар ашлыкълар чачылагъан ерлени, топуракъ пайланы да оьз гючюне, имканлыгъына гёре ерли гьакимлик къурулувларыны администрациялары булан ижара дыгъарлар байлап къоллайлар. Авадан пайы гюзлюклер чачыв булан машгъул болагъаны да англашыла. Неге десегиз, ашлыкъ чачсанг, оьзюнге де аш бола, жанлагъа, гьайван-малгъа емлер де. Бизин районда къушчулукъ, гьайванчылыкъ булан доланагъанлар да аз тюгюл. Бу йыл белгиленген болжалланы йырмайлы, 10 минг
900 гектар майдангъа гюзлюклер чачмагъа гёз алгъа тутулгъан ва шо авлакъланы бары да майданы толу кюйде сюрюлюп, гюзлюк чачывгъа гьазирленген.

– Алдагъы йыл гюзлюклер нече гектаргъа чачылгъан эди? Сорайгъаным, гюзлюклер чачылагъан майданлар артамы яда буса кемитилеми?


– Чачылагъан майданларыбызны гектарлары йыл сайын толумлаша. Бу йыл гюзлюклени чачыв алдагъы йылдан эсе 500 гектарлагъа артыкъ болур десем, янгылыш болмасман.

– Уьстде де эсгерилгени йимик, ишлени машинлешдирив чаналайгъан ерлерде уллу майданланы къуллукъларын кютмеге четим бола. Савлай республикабызда гюзлюклер толу 100 минг гектаргъа да чачылмайгъанда, Къарабудагъгент районда 11 минг гектарлагъа ювукъ болгъан сонг, шонча майданны ишлетме гюч, харж къайдан геле?


– Билемисиз, 2005-нчи йылда бизин районда сабанлыкъланы яртысы тюгюл къолланмайлы, къаравсуз къала эди. Бу йыл буса шоланы 80 процентден къолай майданын ишлетмеге токъташгъанбыз. Арт вакътилерде юрт хозяйство ишлени машинлешдиривге байлавлу болуп лизинг булан пачалыкъгъа да, сабанчыгъа да онгайлы бола­гъан кюйде районну техникасыны 40 проценти янгыртылып тура. Шону учун пачалыкъ кёмекни асувлу кюйде къолламакъ муратда субсидиялар булан машгъул болагъан хас адамыбыз да бар. Дагъы да айтсам, гьалиги заманда бизин районда да къаршылаша мадарлы тайпалар. Ери гелген сонг шоланы бириси гьелили далапчы Магьамматсайит Абсайитовну гьакъында да айрыча эсгермеге сюемен. Ону ашлыкъ къайтарагъан 4 комба­й­ны ва дагъы да оьзге тюрлю юрт хозяйство техникасы бар.


Харжны гьакъында сен негьакъ сорамагъанынгны да анг­лайман. Ашлыкъ оьсдюрюв булан машгъул болагъан ЛПХ-лар пачалыкъны янындан тийишли къурумларда гьисапгъа алынмай туруп, олагъа этилинеген кёмекге умут этмеге тюшмей. Муна шу ерде масъаланы нечик чечмеге гереги гьакъда уьстдеги къурумлагъа да ойлашма зат бар деп айтмагъа сюемен. Уьстевюне, ЛПХ-лагъа чачывларын страхование этмеге де имканлыкълар ёкъ. Къургъакълыкъдан, алатолпанлардан, явагъан буз-бурчакъдан юрт хозяйство имаратлар ва авлакълар заралланагъан гезиклер де болмай къалмай.

– Шагьабутдин Мустафаевич, не чачсанг, шону аларсан деген айтыв бар. Шо сынавгъа районда некъадар тергев бериле, урлукъланы болдурувну ва къоллавну масъаласы нечик яшавгъа чыгъарыла?


– Биз урлукъланы аслу гьалда Ставрополь, Краснодар крайлардан ахтарып алагъан кюйлерибиз бола. Тюзю, арт вакътилерде районда да урлукъланы болдурувну ва пайдаландырывну уьстюнде ишлейген онгача адамлар, сабанчылар бар. Районда Магьамматзагьир Нугьовну «Къурбики» деген сабанчы агьлюсю урлукълар болдурувда районну топуракъчыларына, авлакъчыларына да кёмек къол узата…

– Озокъда, урлукъланы, этилинеген къуллукъланы сан янындан тюшюмню даражасы да гьасил болагъаны англашыла. Айтмагъа сюегеним, гюзлюклени тюшюмлюлюгю рази къалдырамы?


– Кёп йыллыкъ сынав гёрсетеген кюйде, гертиден де, йыл йылгъа ошамай. Бир-бир гезик­лерде 25 центнерден оьтме де оьте, кем де бола.

– Сюрюлеген майданларыгъызны умуми къадары нече гектарлагъа етише?


– Сюрюлеген авлакъларыбызны умуми майданы 26 минг
700 гектар бар. Аслу гьалда язлыкъланы ва гюзлюклени оьсдюрмек учун къоллана.

– Сюрюлеген майданланы сугъармагъа имканлыкълар бармы?


– 10,2 минг гектарда сюрюлеген ерлерибиз сугъарыла деп айтмагъа ярай, къалгъаны – къургъакъда.

– Шагьабутдин Мустафаевич, районну дазуларыны ичиндеги сюрюлеген майданларыгъыз ерли халкъны пайдасы учун къоллана деп айтмагъа яраймы?


– Бизин районну топуракъларында сюрюлеген ерлени
1555 гектары
буссагьатгъы вакътиде гёчювюл гьайванчылыкъны топуракълары деп санала. Шо ерлер республиканы еслигинде. Айтмагъа сюегеним, олар шо ерлени нечик къоллайгъаны, топуракъ налогну, ижара гьакъны нечакъысын ва кимлеге тёлейгени магъа къарангы.

– Къарабудагъгент районну ичиндеги юрт муниципал къурулувларында сюрюлеген топуракъланы пайдаландырывгъа янашыв бир йимик деп айтмагъа бажарыламы?


– Бажарылмай, башгъа-башгъа…

– Къайсыларында топуракъланы ишлетив къурумлу салынгъан, къайсыларында толу тергев етишмей?


– Аз болжаллыкъ ижара болсун яда буса кёп йыллыкъ, айтагъаным, ижарагъа алынгъан топуракъ пайланы ишлетип хайырын алмагъа тюше. Ёгъесе, гележекде къаравсуз къалагъан ерлерде 3 йыл оьтген сонг ижара дыгъарны узатмай гери урулажакъ. Тюзюн айтгъанда, гьалиги заманда Къарабудагъгентде, Гьелиде, Губденде, Къурбукиде сюрюлеген ерлени пайдаландырывда айтардай кемчиликлер де къаршылашмай. Амма оьзге муниципал къурулувларында сюрюлеген ерлер шолай асувлу кюйде хайыр учун пайдаландырыла деп гьалиге ерли айтмагъа болмайсан. Шону толу кюйде аянлашдырып ачыкъгъа чы­гъармакъ мурат булан биз эки касбучуну да къуршап тергевлер юрютюп турабыз, юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы асувлу кюйде ишлетсек, шо заман иш ёкъ, къазанч аз деп кант этегенлени санаву да кем болур…


Бизин къастыбыз – бакъдырылгъан чачывлукъланы болгъан чакъы кёп этмек.

 

Лакъырлашывну язгъан

Къ. КЪАРАЕВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля