Ана топурагъында гьалал кюйде доланагъан ва ишлейген адамгъа хайыр ва берекет болмайлы къалмай. Айтагъаным, топуракъны уьстюнде бары да зат оьсдюрюлеген ва къурулагъан йимик, топуракъны уьстюнде инсанлар ва жан-жанывар яшай, оьмюр сюре.
Гьайванчылыкъ тармакъда ишлейген къотанлар ва фермалар янгыз оьзлеге хайыр болдуруп къоймай. Шолар адамланы эт, сют ва оьзге тюрлю ашамлыкъ продукталар булан таъминлигин болдура. Олай да, тил билмейген гьайван-малгъа къуллукъ этмек, оланы гьайында турмакъ уллу зувап иш гьисаплана.
Колхозланы ва совхозланы гьайван-мал сакълайгъан къотанлары ва фермалары тозулса да, артдагъы вакътилерде оьзбашына иш гёреген фермерлер гьайван, маллар оьсдюрмекни ва ондан пайда алмакъны гьайын этип айлана.
Шоллукъда, алдагъы гюнлерде биз Дагъыстанда аты белгили гьаракатчы къумукъ улан Закарья Ханмурзаевич Алимурзаев Дёргелиде оьзю къургъан «Оьгюз-сув» ферманы гьакъында ону заведующийи Магьамматрасул Жоулаев булан лакъыр этдик.
– Магьамматрасул Акъаевич, сиз ёлбашчылыкъ этеген ферманы топуракъларыны майданы нечакъы бар? Шоланы сиз не шартлар булан ва нечик къоллайсыз?
– «Оьгюз-сув» гьайван-мал сакъланагъан ферманы топуракъларыны майданы 173 гектар бар. Шо топуракълар «Дёргели юрт» муниципал къурулувну администрациясындан ижарагъа алынгъан. Демек, шо топуракъланы уьстюнде гьайван-малны сакъламакъ учун хас биналар къурулгъан ва шоланы отлатмакъ учун къоллана.
«Оьгюз-сув» ферманы къургъан ва харжын берип юрютеген бизин юртлубуз Закарья Алимурзаев шу ферманы инг башлап оьзюню жамиятына пайдалы ва умпагьатлы болсун деп къургъан. Сонг да, ол оьзю де жумада бир керен сама фермагъа геле, оьзюню къолу булан гьайванлагъа-маллагъа ва атлагъа къуллукъ эте, ем-сув бере. Гьасиликалам, ол шолагъа гьакъ юрекден къуллукъ эте.
– Бугюн-буссагьат сиз ёлбашчылыкъ этеген фермада не тюрлю гьайван-маллар оьсдюрюле? Олар нечакъы бар?
–Буссагьат «Оьгюз-сув» фермада 102 уллу гьайван сакъланып тура. Олай да, 250-ден артыкъ мал ва 150-ге ювукъ эчки сакълайбыз.
Айтагъаным, биз аслу гьалда 100-ден къолай гьайванны сакълайбыз ва оланы этин, сютюн сатабыз.
–Сиз сакълайгъан ва багъагъан гьайванлар не жынслыдыр? Олар ерлими яда тыш яндан гелтирилеми?
– Тыш яндан гелтирилген гьайванлар бизин якъда кёбюсю гьалда ажизленегени ва аврувлу болагъаны саялы, биз ерли гьайванланы сакълайбыз ва оьсдюребиз.
Масала, буссагьат 40 гьайваныбыз савула. Шоланы гьарисинден бир гюнде 8 литр
сют алабыз. Къалгъанлары буса семиртмек учун емге тутулгъан.
Шолар булан янаша абурлу ва сыйлы жынслы 20 атыбыз да бар. Атларыбыз гьар тюрлю ат чапдырыв ярышларда ортакъчылыкъ эте ва алдынлы ерлеге ес бола.
Олай да, бугюн фермабызда 5 бугъа бар. Оланы гьарисини авурлугъу 1 тондан артыкъ геле. «Шареле», «Сементал» деген жынслы бугъаларыбыз булан бирче «Лимузин» деген 1 тон 500 кило авурлугъу булангъы бугъабыз да бар.
– Гьайван-малны сакъламакъ учун ем тарыкъ бола. Шо гьакъда не айтмагъа боласыз?
– Озокъда, ем болмаса, шону гьазирлемесе, гьайван-малны сакъламагъа ва оьсдюрмеге бажарылмайгъаны белгили. Демек, емге тутулгъан бир гьайвангъа гюнде 5-6 кило къошулгъан емлер ва салам, бичен беребиз.
Масала, бир тай бичен − 150, люцерна буса – 200 манат. Къышгъа 2 минг тай салам, 3 минг тай люцерна топламагъа ва гьазирлемеге герек. Шоллукъда, гьар йыл 1 миллион манат ем учун харжлана.
– «Оьгюз-сув» фермада болдурулгъан этигиз, савулгъан сютюгюз ва оьзге тюрлю ашамлыкъ продукталарыгъыз къайда ва нечик сатыла?
– Гьайванчылыкъда доланагъан ва загьмат тёгеген адамланы гьалиги девюрде ончакъы абуру ёкъ десек, башгъа, янгылыш болмасбыз. Шо тармакъдагъы адамлагъа берилеген алапалар да кёп тюгюл.
Шолар булан янаша къотанларда ва фермаларда болдурулгъан этни ва сютню багьалары да нечакъы да тёбен даражада. Айтагъаным, бизден гьар кило этни 240 манатдан ломай кюйде сатып ала. Шолай, 1 литр сютню де 15 манатдан сатабыз. Олай да, малланы ва эчкилени бир кило юнюн 8 манатдан ала эди, гьали шо 20 манатгъа гётерилген. Бир къойну ва эчкини къыркъагъан адамгъа 80 манат акъча тёлейбиз.
Гёресиз, болдургъан этибизни ва юнюбюзню, савулгъан сютюбюзню тийишли багьалар булан сатмагъа да бажарылмай. Демек, бир кило гьайван эт базарда − 260-270, тюкенлерде буса − 280-290 манат. Шолай сют де. 1 литр сютню багьасы 30 манатдан 50 манатгъа ерли сатыла. Эчкилени ва къойланы юнюнден, терилеринден этилген опуракъ гийимлер буса нечесе минг манатлардыр?!
…
Олай да, гьайван-маллагъа бакъмакъ учун бир туварчы ва шоланы савмакъ учун бир савунчу тутгъанбыз. Олагъа айына 15 минг манат алапа бериле.
– «Оьгюз-сув» фермагъа харж яндан кёмек болдурулмаса, шону иши, кюйге къарагъанда, алгъа багъып юрюмей. Фермагъа ким кёмегин болдура?
– Лакъырыбызны башында эсгерилген кюйде, бизин фермабызны оьзюню харжына къургъан ва кёмегин болдуруп турагъан «Агро-Лада» бирлешивню ёлбашчысы – Закарья Ханмурзаевич Алимурзаев. Ол гьар йыл гьайван-малланы сакъламакъ учун аслу гьалда ем-тирлик гьазирлевге харж яндан кёмегин болдура.
Айтагъаным, Закарья Ханмурзаевични чомарт къолу, рагьмулу юреги булан халкъыбызгъа тап-таза эт ва сют болдурула. Гьалиги девюрде сан яны яхшы ашамлыкъ продукталардан артыкъ зат бармы дагъы? Шолар адамны савлугъуна, гьатта хасиятына да яхшы таъсир этегени ачыкъ.
– Магьамматрасул Акъаевич, бизин булан ёлукъмагъа ва лакъыр этмеге заман тапгъаныгъыз саялы, сизге баракалла. Ишлеригизде уьстюнлюклер ёрайбыз. Савболугъуз!
– Сиз де савболугъуз. Закарья Ханмурзаевич Алимурзаев йимик юрт хозяйство тармакъны гьайын этеген уланлар арабызда кёп болсун. Шолайлар булан биз гьар даим оьктем болайыкъ.
