Ерлени пайлавда дазудан чыкъма тюшмей


Репортаж

 


Топуракъ гьар къайсы адамгъа да, халкъгъа да, пачалыкъгъа да аш да, яшав да береген аслу байлыкъ экенни бирев де инкар этмеге болмас. Шону гьисапгъа алып, ерли табии байлыкъларыбызны пайдаландырывгъа да биз гьюрмет булан янашмасакъ бажарылмай. Тек шогъар арт берилип иш юрюлеген ерлерде разисизликлер де оьрчюп тербей. Натижада бырыкъ-сырыкълагъа артыкъ даражада разисизлик­лер билдирилип, жамиятланы умуми жыйынлары, гьар тюрлю оьлчевлерде ёлугъувлар оьтгерилегени тергевню тартмай болмай.


 


2018-нчи йылны июль айы­ны 21-нчи гюнюнде, оьтген сонгугюн, Буйнакск районда ишчи сапары булан болувунда Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини замес­тители ва шолай да ДР-ни мал-матагь ва топуракъ масъа­лаларына къарайгъан министри Елена Толстикова, ону заместителлери, Дагъыстанны Башчысыны центральный округдагъы толу ихтиярлы вакили Абидин Къарчыгъаев, «Буйнакск район» деген муниципал къурулувну башчысы районну ичинде гьар тюрлю ёлугъувларда болгъан.



Шо гюн олар Тёбен Къазанышда ерли жамиятны юрт советини сиптечилиги булан оьтгерилген ва гюнлюк низамгъа салынгъан «Буйнакск районну ва Магьачкъаланы арасында Талги бойдагъы эришивлю ерлени масъа­ласы гьакъында» деген жыйында ортакъчылыкъ этдилер.





– Тёбен Къазаныш Дагъыстанда тюгюл, гьатта савлай Темиркъазыкъ Кавказда лап да уллу къумукъ юрт гьисапда танывлу, – деп башлады оьзюню сёзюн Тёбен Къазанышдагъы жамият советини председатели Пахрутдин Шугьайыбов.


 


– Шону учун кёп топуракълары да болма тюшегени гьакъ. Айтагъаным, совет девюрде «Тёбен Къазаныш» совхозну къоллавунда Ставрапол крайда да 10 минг гектар къышлав отлавлукълары хайырлы кюйде пайдаландырыла эди. Шо саялы да ерли совхозгъа о заман «океан» деп де негьакъ айтылмай болгъан. Демек, айланадагъылар гюллер йимик яшаву да бар эди, экономикасы да.



Гьай аман дагъы, алмашынывланы девюрюнде ону дазулары йырылып дегенлей, оьзге ерлерде йимик ортакъ мал, топуракъ байлыкълары талавургъа тюшдю. Шолайлыкъда, кёплер юртдан тышда, ят эллерде къазанч этмеге урунду. Булай гьалдан пайдаланып, къолгъа таза тюгюл тайпалар тюпден таба топуракъ байлыкълагъа ес болмакъ учун иш гёрмеге башлады. Шо гюн-бугюн юртну ичинде чакъда-чакъда рази­сизликлер тувулунагъаны да белгили. Неге десегиз, юртну жамияты оьзюню къысматын бирлешип, бирев де утдурмайгъан меселде оьзю чечмеге умут эте. Ёгъе­се, гележек наслуларыбызны алдында бизин бетибиз ярыкъ болмас.



Топуракъ масъаланы адилли кююнде ёлу-ёругъу булан чечмеге бизге не зат, ким четим эте? Яшырмагъа тарыкъ болмай, Россияны биринчи Президенти Борис Ельцинни заманында топуракъ реформаланы адилли кюйде юрютювге байлавлу къоллавгъа берилген къарары регионларда, районларда, юртларда башгъа-башгъа янашывлагъа расланды. Арадан бир йыл оьтюп, 1997-нчи йылдан тутуп, адилли пайлавну орнуна, ломайлап топуракъ пайлагъа гючю озагъанлар ес болмагъа урунду. Шогъар байлавлу ич масъалаланы тергевсюз къойма тюшмей.



Артдагъы вакътилерде Талги бойда да Буйнакск районну топуракъларына, шоланы авадан пайы Тёбен Къазанышныки, ерли халкъ булан гьакълашмай-гьаллашмай, аукционланы оьтгеривню низамын толу кюйде аянлашдырмай туруп, базаргъа салдылар. Шолайлыкъда, 3200 гектаргъа ювукъ топурагъы Магьачкъалагъа берилген деген хабар да тез-геч буса да бизге де етишди. Шону натижасында Талги бойда законлу документлери де булан ишлеп турагъан тёбенкъазанышлы фермерлени къысматы къыйыкъсытылма башланды. Гьалиден бир нече йыллар алъякъда сабанчы гьаракатгъа муштарлы болуп ишге гиришгенлени гележегине къоркъунч­лукъ тувулунду. Шоланы бириси Осман Амирханов да ерли халкъ булан гьакълашмайлы, оьрдеги гьакимлер, къурумлар ерли топуракъ байлыкъланы оьзгелени еслигине айландырагъаны гьакъда ичибушуп эсгермей болмады.



– Гьали Магьачкъаланы Ленин районуну вакиллери, ОВД-ни къуллукъчулары булан бирче гелип, къыр мишик уьй мишикни къувалайгъан кюй болуп токътай. Мени буса къолумда шу ерге гьазирленген шагьатнамам да бар. «Талги-1» деген сабанчы-фермер хозяйствомну тозма белсенгенлеге ёл къойма бажарылмай. Неге десегиз, хозяйствону гьалиги даражасына етишдирмек учун хыйлы харж этилинген, тер тёгюлген, топуракъны даражасы-онгайлыкълары артгъан.



Оьз заманында ерли имканлыкъланы къолдан чыгъармас учун къаст этип, Талги бойда сабанчы агьлюлер къуруп, топуракъдан пайдалангъанлар Тёбен Къазанышда дагъы да бар. Тек не этерсен, гьалиги заманда Османны йимик оланы да гележекдеги къысматы ойлашдыра.



– Иним Зиявутдин бизин «Гийик салгъан» деген агьлю сабанчы хозяйствобузгъа башчылыкъ эте, – дей Дадам Хизриев. – Дагъысын айтмагъанда, Талги бойдагъы топуракъларда 300 къара тувар сакълап турабыз, къой маллар, атларыбыз да бар. Гележекде де гьалиги даражасы булан тамамланмайлы, дагъы да оьсдюрмеге хыял этиле. Шону учун буса, бизге къыйыкъсытывлар тюгюл, пачалыкъны янындан топуракъ пайларыбызны асувлу кюйде пайдаландырмакъ муратда кёмек, онгайлыкълар, техника алатлар, къураллар герек бола. Неге десегиз, къол загьмат булан гьалиги талапланы кютмеге четим, кимни де гючю чатмай. Шондан пайдаланып, тышдан гелегенлер, мисал учун айтсакъ, къадарлыланы мадарлылары, Гуниб районну Гонода къотанындагъылар миналы топуракъларыбызгъа еслик этмеге муштарлы бола…



Гертиден де, Тёбен Къазанышны экономикасын гётеривге болушлукъ болсун учун гьар-бир онгайлыкъланы болдурмай туруп, топуракъланы толу кюйде ишлетмеге четим экени англашыла. Шону учун бир тайпалар кооперативге къуршалып, бар имканлыкълардан пайдалана.



– Кооперативни ишинде оьз къошумуна гёре топуракъ пайланы есилери гелимин де ала, – дей юрт хозяйство кооперативни башчысы Малик Ирбайынов. – Айлана якъдагъы багьалар гьатдан озуп барагъанда, топуракъланы асувлу кюйде къолламакъ учун жамиятгъа бирлешив пайдалы болажагъы шекликни тувдурмай. Юрт хозяйство малланы оьзюне токътайгъан багьаларын ёрукълашдырмакъ учун да бирлешив асувлу экени гьакъ. Бирлешип, гьакълашып-гьаллашып чалышагъанлагъа ломайлап техника, урлукъ материалланы, ягъарлыкъны сатып алмагъа да рагьат бола.



Топуракъ масъалагъа байлавлу оьтгерилген жыйында белгили жамият чалышывчу Залимхан Валиев, Буйнакск районну башчысы Камил Изиев, Елена Толстикова ва оьзге ёлдашлар сёйлевлеге гёре оьз пикруларын малим этдилер. Олар гележекде ерли жамиятлар булан гьакълашывланы натижасында иш гёрежеги гьакъда айтдылар. Неге тюгюл, топуракъ байлыкъланы пайдаландырывда законсуз ишлеге ёл къоймагъа тюшмей. Демек, бу топуракъ масъалада да дазудан чыкъмагъа тюшмей.



Гертиден де, оьтген заманны ичинде топлангъан кемчиликлер тергевсюз къалмажакъ, эришивлю топуракъ масъалалар адилли кюйде ерли жамиятланы пайдасына чечилежек деп инанмакъ бизге де къала. Шону учун Къазаныш жамиятны талаплары да тез-геч буса да уьст гележегине шекленмей бусакъ, шу кюйде бирлешип гьар ким ювургъанны оьзюне тартмай, гьакълашывланы натижасында иш гёрюв гьажатлыдыр.




Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля