Дюньягъа белгили шаирни сеси Къаягентде чалынды
Нечесе йыллар алъякъда, Дагъыстанны халкъ шаири Расул Гьамзатов сав заманда, Къумукъ театрны артистлери ону 80 йыллыкъ юбилейине шаирни мурадын яшавгъа чыгъармакъ учун, ону «Асият» (Горянка) деген спектаклин орус тилде салып, гертиден де, кимге де таъсир этеген кюйде къужурлу оюнну гёрсетген эдилер. Залда олтуруп, хошланып турагъан Расул оьзюню уллу чагъына да къарамай, сагьнагъа гётерилип, артистлени къучакълап, эсде къалагъан кюйде оьзюню пикрусун айтды.
–Мен «Асиятны» Къумукъ театрны артистлери ойнагъанны сюемен деп айтып, бирдокъда янгылыш этмегениме бугюн де мюкюр болдум. Бир заманда да къумукъланы пагьмусуна, оьр культурасына, усталыгъына, гёзеллигине шекленмегенмен. Неге тюгюл, бугюнгю артистлер инг оьр даражалы къурч оюну, оьр пагьмусу булан Дагъыстандан тышда да айтылынгъан СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратовадан, Саният Муратовадан, Алим Къурумовдан, Магьамматамин Акъмурзаевден, Тажутдин Гьажиевден ва оьзге пагьмулардан илгьам, асил, ярыкъ уьлгю алып тарбиялангъаны, ругь байлыгъын артдырып оьсгени гёрюне. Мен китабымда да язгъанлай, бырынгъыда Дагъыстанда къызланы эрге берегенде, гиев къумукъ тилни билеми деп сорай эди,–дей туруп, Расул Гьамзатов дагъы да кёп арив сёзлер айтып, къумукъланы даражасына оьр багьа бергени бугюн йимик гёз алдымда. Шо агьвалатдан сонг нечесе йыллар гетип, биз ону бу йыл 100 йыллыгъын белгилейбиз.
Айтагъаным, алдагъы гюнлерде Къаягент районну маданият центрында районну оьлчевюнде оьзгелерден биринчи болуп Расул Гьамзатовну 100 йыллыкъ юбилейин оьтгердилер. Алданокъ гьазирленген программаны жанлы къайдада Зугьра Межитова башындан ахырына ерли юрютдю ва сагьнагъа къутлав сёз айтмагъа Къаягент районну ёлбашчысы Магьаммат Межитович Элдерхановну чакъырды. Ол оьзюню гиришив сёзюн шулай башлады:
– Гьюрметли къонакълар, къаягентлилер. Мен сизин шулай арив гюнюбюз, агьвалатыбыз, Россияны Президенти белгилеген Расул Гьамзатовну йылыны башланыву булан къутлайман. Ол янгыз бизин республиканы тюгюл, о замангъы зор эркин Совет Союзну бар ерде гётерип, атын тутуп юрюген айтылгъан шаир эди. Биз бугюн аты данггъа чыкъгъан Дагъыстанны халкъ шаирин эсгермеге жыйылгъанбыз. Биз дагъыстанлылар экенге, Дагъыстан бизге оьз топурагъыбызда шолай терен пагьмулу, уллу шаирни савгъат этгенге оьктембиз. Дагъыстангъа, Ватанына макътавлар этип, шолай даражада шиърулар яратып, ону оьрге гётерген дагъы башгъа шаир ёкъдур. Расул Гьамзатов дюньяны шаири, гертиден де, дюньяны элчиси эди. Ону бек къужурлу, терен маънасы булангъы оьз еринде айтылгъан масхаралары кимни де эсиндедир,–деп, Магьаммат Элдерханов маънасы булангъы залдагъыланы гёнгюн ачагъан масхарасын эсгерип, оьтесиз чебер кюйде къатынгишиге багъышлангъан шиърусун охуду.
Ону сёйлевюнден сонг «Асхар» деген ансамбль халкъланы арасындагъы дослукъну суратлагъан бийивню иштагьлы кюйде бийидилер.
Юбилей жыйынгъа Магьачкъаладан чакъырылып гелген Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу, белгили авар шаир Тубхат Зургьалова чыгъып, оьзюню сёйлевю булан залдагъыланы жанландырды:
–Мен Къаягент районгъа гелгеним биринчи гезик. Театр фоеден башлана деп айта. Къаягент район буса мени учун шу гёзел, арив безендирилген культура центрдан баш ала демеге ярай. Гертиси, районланы башчылары бир къалипде, хас къайда да сёйлейгенге уьйренип къалгъанбыз. Амма бугюн Къаягент районну башчысы Магьаммат Межитович Элдерхановну сёйлевюне мен бек гьайран болуп тынгладым. Айтагъаным, ону Расулну поэзиясын билегени, шиърусун таъсирли кюйде охугъаны, культурагъа, адабиятгъа агьамият берегени мени де шайлы сююндюрдю. Муна шулай Магьаммат Межитович йимик адабият, маданият не экенни англайгъан адамланы районну башчылары этип белгилемеге герек.
Расул Гьамзатов дюньяны шаири деп гьисаплана. Янгыз ону «Турналар» деген шиърусу савлай дюньягъа яйылды, шогъар кёп уллу маъна берилди. Неге десегиз, къарагъанда, бу дюньяда адамлар яшагъан чакъы атышывлар токътамайгъангъа ошай. Бу дюньяда инсанлар яшай туруп, гьарибизге оьтесиз тарыкълы парахатлыкъ да болуп битмес. Неге тюгюл, бир бузукъ кимеселер сабур кюйде турмагъа сюймейлер. Шо саялы да бу дюньяда тюртюшювлер де бола, къанлар да тёгюлмей къалмай. Шо саялы да бизин дагъыстанлыны, Расулну «Акъ турналары» дюнья оьлчевюндеги йыргъа айланды. Дюньяда шо турналагъа эсделик салынмагъан бир пачалыкъ да ёкъдур.
Гетген йыллар «Акъ турналаны» адамлар йырлайгъанда, оланы уьстюнде, ачыкъ кёкде турналар дёгерек айланып учагъанны бар халкъ видеогъа чыгъарып алып, Интернетге салгъан эди. Бары халкъ шогъар къарап йылай эдилер, бек тамашалыкъ да этдилер. Шо учуп айлангъан турналар, балики, жанлары къыйылгъан, дав майданлардан къайтмай къалгъан солдатланы жанларыдыр деп ёравлар этдик. Бугюн де Расулну «Акъ турналары» парахатлыкъгъа чакъырыв этеген гимни йимик чалына.
Бугюн мунда Расулну масхараларын эсгердилер. Шо саялы да адамлар ону кёп сюе болгъандыр. Ону гьакъындагъы документли фильмлеге къарасагъыз, Москвада, гьар ерлерде огъар багъышланып оьтгерилген юбилей ахшамлагъа, Расулгъа тынгламагъа деп заллагъа тыгъылып толуп халкъ жыйыла болгъанын гьис этежексиз.
Мен бугюн биринчилей къумукъ районда, къумукъ къаравчуланы алдына чыгъып сёйлеймен. Шону учун сагьнадан таба иштагьланып, кёп сююп сизге къарама болагъаныма сююнемен, шат боламан. Бизин тюрлю-тюрлю халкълар яшайгъан бек гёзел республикабыз бар, гьар миллетни оьзюню тили бар. Алда къонакъчылыкъ бек яйылгъан эди. Къонакълар бир-бирини тиллерин де биле эди. Мен тавда юртубузда школада охуйгъанда, къумукъ тилде йырланагъан йырлагъа тынглай эдим. Бизин Дагъыстанда барыбызгъа да бир агьлю де йимик татывлукъда яшамагъа, Украинадагъы яшларыбызгъа да уьстюнлюклер къазанып, эсен-аман уьйлерине къайтмагъа насип болсун.
Шо ахшамда Дагъыстан республиканы авар тилде чыгъагъан «Гьакъыкъат» деген газетини адабият бёлюгюню редактору Шамай Къазанбиева Расул Гьамзатовну аналагъа багъышлангъан шиърусун охуду.
–Расул бир де мен аварлыман деп къычырып юрюмеген. Ол оьзю дагъыстанлы, Совет Союзну ватандашы экенге оьктем бола эди. Мен бизин газетни адабият бёлюгюню ишин бугюн Къаягентде болгъан агьвалатдан башлажакъман. Шо магъа бек арив тие. Муна шулай татывлукъ болгъан чакъы, бизин гючюбюз дагъыдан да беклеше. Шо бизин исбайы да эте. Расул дослукъну гьакъында даим яшажакъ шиърулар къоюп гетген.
Гьюрметли къаягентлилер, Расулну йылын биринчилерден болуп башлагъаныгъыз учун сизин алдыгъызда башымны иемен. Къаягент районну ёлбашчысыны таъсирли сёзюне тынглап мен де бек иштагьландым. Неге тюгюл, ол поэзияны, Дагъыстанны сюегенни гьис этдик. «Гьакъыкъат» деген Дагъыстан республика газетни атындан сизге гьакъ юрекден баракаллабызны билдиребиз,–деп битдирди сёзюн Шамай Къазанбиева.
Белгили, пагьмулу шаирлерибизден бири, бу жыйынны оьтгермеге кёмеклешген Россияны язывчуларыны члени Хамисат Хизриева Расулну оьзю гёчюрген шиърусун уста, чебер кюйде охуп, жыйылгъанланы ругьун гётерди.
Шо юбилей ахшамда Къаягент районну культура управлениесини начальниги Умукюсюм Агъаеваны ёлбашчылыгъы булан къайсыбызны да тергевюбюзню тартагъан концерт программаны гёрсетдилер.
Шонда йырав Испаният Къазимагьамматова, Къаягент районну эргишилерини хору, «Акъ турналар» деген яшланы бийивю, «Синяя птица» деген гиччипавланы театры ва оьзге йыравлар бизин барыбызны да бир ёммакъларда йимик гёзел дюньягъа элтген йимик ругьубузну дагъыдан да байындырды.
–Мен «Асиятны» Къумукъ театрны артистлери ойнагъанны сюемен деп айтып, бирдокъда янгылыш этмегениме бугюн де мюкюр болдум. Бир заманда да къумукъланы пагьмусуна, оьр культурасына, усталыгъына, гёзеллигине шекленмегенмен. Неге тюгюл, бугюнгю артистлер инг оьр даражалы къурч оюну, оьр пагьмусу булан Дагъыстандан тышда да айтылынгъан СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратовадан, Саният Муратовадан, Алим Къурумовдан, Магьамматамин Акъмурзаевден, Тажутдин Гьажиевден ва оьзге пагьмулардан илгьам, асил, ярыкъ уьлгю алып тарбиялангъаны, ругь байлыгъын артдырып оьсгени гёрюне. Мен китабымда да язгъанлай, бырынгъыда Дагъыстанда къызланы эрге берегенде, гиев къумукъ тилни билеми деп сорай эди,–дей туруп, Расул Гьамзатов дагъы да кёп арив сёзлер айтып, къумукъланы даражасына оьр багьа бергени бугюн йимик гёз алдымда. Шо агьвалатдан сонг нечесе йыллар гетип, биз ону бу йыл 100 йыллыгъын белгилейбиз.
Айтагъаным, алдагъы гюнлерде Къаягент районну маданият центрында районну оьлчевюнде оьзгелерден биринчи болуп Расул Гьамзатовну 100 йыллыкъ юбилейин оьтгердилер. Алданокъ гьазирленген программаны жанлы къайдада Зугьра Межитова башындан ахырына ерли юрютдю ва сагьнагъа къутлав сёз айтмагъа Къаягент районну ёлбашчысы Магьаммат Межитович Элдерхановну чакъырды. Ол оьзюню гиришив сёзюн шулай башлады:
– Гьюрметли къонакълар, къаягентлилер. Мен сизин шулай арив гюнюбюз, агьвалатыбыз, Россияны Президенти белгилеген Расул Гьамзатовну йылыны башланыву булан къутлайман. Ол янгыз бизин республиканы тюгюл, о замангъы зор эркин Совет Союзну бар ерде гётерип, атын тутуп юрюген айтылгъан шаир эди. Биз бугюн аты данггъа чыкъгъан Дагъыстанны халкъ шаирин эсгермеге жыйылгъанбыз. Биз дагъыстанлылар экенге, Дагъыстан бизге оьз топурагъыбызда шолай терен пагьмулу, уллу шаирни савгъат этгенге оьктембиз. Дагъыстангъа, Ватанына макътавлар этип, шолай даражада шиърулар яратып, ону оьрге гётерген дагъы башгъа шаир ёкъдур. Расул Гьамзатов дюньяны шаири, гертиден де, дюньяны элчиси эди. Ону бек къужурлу, терен маънасы булангъы оьз еринде айтылгъан масхаралары кимни де эсиндедир,–деп, Магьаммат Элдерханов маънасы булангъы залдагъыланы гёнгюн ачагъан масхарасын эсгерип, оьтесиз чебер кюйде къатынгишиге багъышлангъан шиърусун охуду.
Ону сёйлевюнден сонг «Асхар» деген ансамбль халкъланы арасындагъы дослукъну суратлагъан бийивню иштагьлы кюйде бийидилер.
Юбилей жыйынгъа Магьачкъаладан чакъырылып гелген Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу, белгили авар шаир Тубхат Зургьалова чыгъып, оьзюню сёйлевю булан залдагъыланы жанландырды:
–Мен Къаягент районгъа гелгеним биринчи гезик. Театр фоеден башлана деп айта. Къаягент район буса мени учун шу гёзел, арив безендирилген культура центрдан баш ала демеге ярай. Гертиси, районланы башчылары бир къалипде, хас къайда да сёйлейгенге уьйренип къалгъанбыз. Амма бугюн Къаягент районну башчысы Магьаммат Межитович Элдерхановну сёйлевюне мен бек гьайран болуп тынгладым. Айтагъаным, ону Расулну поэзиясын билегени, шиърусун таъсирли кюйде охугъаны, культурагъа, адабиятгъа агьамият берегени мени де шайлы сююндюрдю. Муна шулай Магьаммат Межитович йимик адабият, маданият не экенни англайгъан адамланы районну башчылары этип белгилемеге герек.
Расул Гьамзатов дюньяны шаири деп гьисаплана. Янгыз ону «Турналар» деген шиърусу савлай дюньягъа яйылды, шогъар кёп уллу маъна берилди. Неге десегиз, къарагъанда, бу дюньяда адамлар яшагъан чакъы атышывлар токътамайгъангъа ошай. Бу дюньяда инсанлар яшай туруп, гьарибизге оьтесиз тарыкълы парахатлыкъ да болуп битмес. Неге тюгюл, бир бузукъ кимеселер сабур кюйде турмагъа сюймейлер. Шо саялы да бу дюньяда тюртюшювлер де бола, къанлар да тёгюлмей къалмай. Шо саялы да бизин дагъыстанлыны, Расулну «Акъ турналары» дюнья оьлчевюндеги йыргъа айланды. Дюньяда шо турналагъа эсделик салынмагъан бир пачалыкъ да ёкъдур.
Гетген йыллар «Акъ турналаны» адамлар йырлайгъанда, оланы уьстюнде, ачыкъ кёкде турналар дёгерек айланып учагъанны бар халкъ видеогъа чыгъарып алып, Интернетге салгъан эди. Бары халкъ шогъар къарап йылай эдилер, бек тамашалыкъ да этдилер. Шо учуп айлангъан турналар, балики, жанлары къыйылгъан, дав майданлардан къайтмай къалгъан солдатланы жанларыдыр деп ёравлар этдик. Бугюн де Расулну «Акъ турналары» парахатлыкъгъа чакъырыв этеген гимни йимик чалына.
Бугюн мунда Расулну масхараларын эсгердилер. Шо саялы да адамлар ону кёп сюе болгъандыр. Ону гьакъындагъы документли фильмлеге къарасагъыз, Москвада, гьар ерлерде огъар багъышланып оьтгерилген юбилей ахшамлагъа, Расулгъа тынгламагъа деп заллагъа тыгъылып толуп халкъ жыйыла болгъанын гьис этежексиз.
Мен бугюн биринчилей къумукъ районда, къумукъ къаравчуланы алдына чыгъып сёйлеймен. Шону учун сагьнадан таба иштагьланып, кёп сююп сизге къарама болагъаныма сююнемен, шат боламан. Бизин тюрлю-тюрлю халкълар яшайгъан бек гёзел республикабыз бар, гьар миллетни оьзюню тили бар. Алда къонакъчылыкъ бек яйылгъан эди. Къонакълар бир-бирини тиллерин де биле эди. Мен тавда юртубузда школада охуйгъанда, къумукъ тилде йырланагъан йырлагъа тынглай эдим. Бизин Дагъыстанда барыбызгъа да бир агьлю де йимик татывлукъда яшамагъа, Украинадагъы яшларыбызгъа да уьстюнлюклер къазанып, эсен-аман уьйлерине къайтмагъа насип болсун.
Шо ахшамда Дагъыстан республиканы авар тилде чыгъагъан «Гьакъыкъат» деген газетини адабият бёлюгюню редактору Шамай Къазанбиева Расул Гьамзатовну аналагъа багъышлангъан шиърусун охуду.
–Расул бир де мен аварлыман деп къычырып юрюмеген. Ол оьзю дагъыстанлы, Совет Союзну ватандашы экенге оьктем бола эди. Мен бизин газетни адабият бёлюгюню ишин бугюн Къаягентде болгъан агьвалатдан башлажакъман. Шо магъа бек арив тие. Муна шулай татывлукъ болгъан чакъы, бизин гючюбюз дагъыдан да беклеше. Шо бизин исбайы да эте. Расул дослукъну гьакъында даим яшажакъ шиърулар къоюп гетген.
Гьюрметли къаягентлилер, Расулну йылын биринчилерден болуп башлагъаныгъыз учун сизин алдыгъызда башымны иемен. Къаягент районну ёлбашчысыны таъсирли сёзюне тынглап мен де бек иштагьландым. Неге тюгюл, ол поэзияны, Дагъыстанны сюегенни гьис этдик. «Гьакъыкъат» деген Дагъыстан республика газетни атындан сизге гьакъ юрекден баракаллабызны билдиребиз,–деп битдирди сёзюн Шамай Къазанбиева.
Белгили, пагьмулу шаирлерибизден бири, бу жыйынны оьтгермеге кёмеклешген Россияны язывчуларыны члени Хамисат Хизриева Расулну оьзю гёчюрген шиърусун уста, чебер кюйде охуп, жыйылгъанланы ругьун гётерди.
Шо юбилей ахшамда Къаягент районну культура управлениесини начальниги Умукюсюм Агъаеваны ёлбашчылыгъы булан къайсыбызны да тергевюбюзню тартагъан концерт программаны гёрсетдилер.
Шонда йырав Испаният Къазимагьамматова, Къаягент районну эргишилерини хору, «Акъ турналар» деген яшланы бийивю, «Синяя птица» деген гиччипавланы театры ва оьзге йыравлар бизин барыбызны да бир ёммакъларда йимик гёзел дюньягъа элтген йимик ругьубузну дагъыдан да байындырды.