Миллет жамиятчылыкъ гьаракаты булан къысматына ес бола


Бу йылны январ айыны 17-синде ДР-ни Гьукуматына тапшургъан кагъызында Дагъыстанны Башчысы март айны 1-не ерли гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларында башалман кюйде амалгъа гелген тав районланы 200-ге ювукъ юртларыны орнун ва шолай да, оланы айланасындагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы-отлавлукъланы ишлетмек учун оланы толу ихтиярына, еслигине гёчюрювню масъаласы законлуму деп къарама таклиф этген.


Озокъда, гьалиги заманда топуракъгъа бакъгъан якъдагъы талапларындан къысылгъан абадил заманлардан тутуп тюзлюк бойда яшайгъан миналы халкъланы – къумукъланы, ногъайланы, орусланы, мычыгъышланы ва азербайжанлыланы жамиятларыны ва жамият къурумларыны янындан шолай тапшурув разисизликлени тувдурмай болмады.



Алда да аян этилинген кююнде, шо тапшурувну арагъа салып ойлашмакъ муратда бу йылны март айыны 1-нде Магьачкъалада къумукъланы алгъасавлу къурултайы оьтгерилди. Шонда ерлерде жыйынлар сайлагъан 350 депутат ва шону булан да тамамланмайлы, бары да къумукъ жамиятланы башчылары, оьзге вакиллери, чакъырылгъан къонакълар ортакъчылыгъын болдурду. Къумукъланы къурултайын белгили жамият чалышывчу Вагьит Вагьитов ачды ва юрютдю.

Гюнлюк низамгъа салынгъан аслу масъалагъа гёре экономика илмуланы доктору Алкъылыч Алкъылычев ва Къумукъ милли мажлисни советини председатели Абсалитдин Мурзаев ёлдашлар доклад этди.

«Тенглик» деген къумукъ халкъ гьаракатыны башчысы, аты айтылгъан алим ва жамият чалышывчу Салав Алиев, философия илмуланы кандидаты-социолог Зайит Абдуллагьатов, жамият чалышывчу Гьабийбулла Алхангьажиев, Кахулай жамият советини башчысы Залимхан Валиев, «Сыкълашыв» деген жамият къурумну къумукъ районлардан гелген башчылары ва оьзге ёлдашлар гюнлюк низамгъа салынгъан масъалагъа байлавлу оьз пикруларын малим этди, пайдалы таклифлер берди.

«Гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларын тюзлюк бойдагъы районларда башалман кюйде законсуз амалгъа гелген юртлагъа бегетивню гьакъындагъы» масъа­ланы гьакъында айта туруп, Алкъылыч Алкъылычев сёзюн булай узатды:

– Ерли гьакимият къурумлар бизин пачалыгъыбызны Аслу Законуна ва шолай да 131 номерли «Ерли ишлени оьзбашына юрютювню гьакъындагъы» муниципал къурулувларыны чалышывуна байлавлу федерал законда да эсгерилеген кюйде, пачалыкъ гьакимиятгъа гийирилмей ерли масъалаланы оьзбашына чечмеге ихтиярлы. Бу – бир, сонг да, эгер де муниципал къурулувларыны дазуларында алмашынывлар этилине буса, бир башлап шону учун ерли жамиятлар булан гьакълашмайлы яшавгъа чыгъарма ихтияр этилмей. Халкъны пикрусу буса референдумлар оьтгерилип токъташдырыла. Эгер де референдумда ерли муниципал къурулувларыны арасындан бириси шогъар къаршылыкъ билдирсе, масъала чечилмей. Демек, оьзлерде 60 процентден де кёп къумукълар яшайгъан Бабаюрт, Хасавюрт, Хумторкъали, Буйнакск, Къарабудагъгент, Къаягент районларда топуракъланы дазуларын алышдырыв янгыз оланы жамиятларыны пикрусу булан яшавгъа чыгъарыла. О саялы да шу гюнлюк низамгъа салынгъан масъаланы референдум оьтгерип чечмеге бизин толу ихтиярыбыз бар. Шону инкар этив булан бизин пачалыкъ законланы бузагъаны гьакъ. Белгили болгъан кююнде, гьалиги заманда гёчювюл гьайванчылыкъны топуракълары Дагъыс­танны Гьукуматыны ва ону вакиллик къуруму ДР-ни мал-матагь ва топуракъ аралыкълар министерлигини ихтиярында, еслигинде. Айтмагъа сюегеним, шо да бир заман бырыкъ-сырыкълар булан, башда ерли халкъланы пикрусу гьисапгъа алынмай, ерли ва республика оьлчевдеги гьакимлени, депутатланы пайдалары учун этилинген иш. Демек, шолай топуракъланы ерли муниципал къурулувларыны еслигине къайтармакъ деген талап законлу деп гьисаплайман. Дагъыстанны Башчысы оьзюню Чакъырыв кагъызында шолай масъалаланы чечегенде бары да дагъыс­танлыланы пайдаларын якълап иш гёрмеге герек деп токъташдыра. Айтагъа­ным, кёп миллетли Дагъыстанда бир миллетни пайдасы учун оьзге миллетлени къыйыкъсытмагъа ярамай. Шо уллу рази­сизликлеге гелтирме имканлы.

– Алкъылыч Магьамматовични док­ладында гелтирилген далиллени гертилигин мен де толу кюйде якълайман, – деп узата оьзюню сёзюн Къумукъланы милли мажлисини советини председатели Абсалитдин Мурзаев. – Шо гьакъда айтагъаныкъ бугюн тюгюл, арадан 30 йыл да оьтген. Не этмеге герек? Бизин республикабызда топуракъ реформаны оьтгеривню 2017–2018-нчи йылларына белгиленген борчларын яшавгъа чыгъа­рывда маълумат къураллар, Интернет, ерли жамиятлар булан байлавлукъда, пысып турмай, актив кюйде ортакъчылыгъын болдурмагъа тарыкъ. Къумукълагъа берип къойгъан бары да рагьмуну Яратгъаныбыз. Айтагъаным, геч гелгенни къондуруп, ач гелгенни тойдуруп дегенлей бугюн шулай къытлыкъгъа тарыгъанбыз. Алда тав халкълар шо саялы бизге баракалла айтса тюгюл, яшавубузгъа четим этмей тура эди. Гьали талавур булан оьр болмагъа къарайгъанлыкъ Дагъыстандагъы милли къаршылыкъланы иттилешдире. О саялы да бугюн биз оьз ихтиярларыбызны якъламасакъ, яшавдан артда къалмакъ бар. Шону буса бизден гележек наслулар гечмес. Эсделиги ярыкъ болгъур, Ильяс Гьажи Ильясов да оьз халкъыны къысматына юреги ачытып, миллетибиз оьз къысматына оьзю ес болма герек деп васият этип гетди.

– Оьзге миллетлерден эсе къумукъланы жамият къурумлары аз тюгюл, – деп узатды ол оьзюню сёзюн Залимхан Валиев. – Биригип ишлемеге герекбиз сёзюбюз аякъ тюпде тапталмасын учун. Ботлихлилер 60 гектар авлагъын дав асгерчилеге бермей къаршы туруп, РФ-ни Президенти В. Путинни чакъырып, масъаланы оьз­лени пайдасына чечди. Биз не саялы юз минг гектарлар булангъы авлакъларыбызны талавургъа бермеге герекбиз. Тюзлюк бойдагъы Бабаюрт районну гёчювюл топуракъларыны-отлавлукъларыны 200 минг гектарын бир нече тав районлагъа ижара дыгъар булан бегетип, миналы къумукъ юртлар неге 40 минг гектарда къыйыкъсытылма герек?!

Дагъыстанны белгили социологу, алим-ахтарывчу Зайит Абдуллагьатов да арагъа салынгъан масъала булан оьзю де гьалиден 30 йыллар алда таныш экени гьакъда ичибушуп айтмай болмады.

– Не этмеге герек? Бу масъаланы гьа­къында пачалыгъыбызны ва республикабызны башчылары да тезден биле, тек чара гёрюлмей арадан йыллар гете, ерли тюзлюк бойда яшайгъан халкълар конституция ихтиярларындан къысыла. Оьрдегилени миллетлени масъалаларындан гьайы ёкъ, бары да гьаракаты регионлардан болгъан чакъы къоду жыймагъа бакъдырылгъан. Айтмагъа сюегеним, оьз къысматыбызны оьзюбюзге чечмек учун гьаракатгъа гиришме герек янгылышлагъа бойсынмай. Топуракъларыбызны къолдан чыгъармай, сатмай, оьз ихтиярыбызда сакъламакъ учун ябушма герек. Топурагъын сатгъан-тарихин ютгъан адам экени гьакъда унутма тюшмей. Мен де уьстдеги ёлдашланы ойларын якълайман, ерли халкъланы минадан гелген топуракъларын оьз ихтиярына къайтарып иш гёрмек парз.

Жамият чалышывчулар Салав Алиевни ва Гьабийбулла Алхангьажиевни сёйлевлери де къурултайны ортакъчыларыны айрыча тергевюн тартды. Неге десегиз, оланы пикрусуна гёре къумукъ халкъны политика-правовой статусун токъташдырмай туруп, къалгъан оьзге масъалаланы чечмеге четим. Не этмеге герек?

– Халкъны гьаракаты бир заманда да бошуна гетмес, – деди Салав Алиев. – Ятгъан ташны тюбюнден сув акъмас деп негьакъ айтылмай. Муна шо саялы да, кантгъа бойсынмай, гьакимлеге, депутатлагъа бозарып турмайлы, миллетге жамиятчылыкъ гьаракаты булан оьз къысматына ес болмагъа тюше. Янгы девюрге чыкъмагъа сюе бусакъ, бугюн тангалабызны да гёз алгъа тутуп, гьаракат булан ёл алмагъа тарыкъ бола. Демек, бизге де бугюн халкъны гьаракатына таяныв гьажатлы.

Докладланы ва сёйлевлени жамы чыгъарылгъан сонг къурултайны ортакъчылары хас къарар къабул этди ва тийишли жамият, пачалыкъ къурумлагъа бакъдырмагъа, сонг буса бу йыл 12-нчи апрелде Къараман-Таргъуда сюргюнге тарыгъанлагъа багъышланып оьтгерилеген уллу мавлетге Дагъыстанны Башчысын ва муфтисин чакъырмагъа токъташды.

Къурултайдан сонг мен ону барышына байлавлу аслу докладчы Алкъылыч Алкъылычевни пикрусу булан да охувчуларыбызны таныш этмеге сюемен. Ол айтагъан кюйде, гертиден де, гёчювюл бойдагъы топуракъланы-отлавлукъланы ерли жамиятланы-халкъланы муниципал къурулувларына къайтарма тарыкъ. Демек, республикабызны башын тутгъан гьакимлеге регион законланы федерал законлагъа кюрчюлендирмеге герек. Неге тюгюл, къурултайны ортакъчыларыны баш талабы да шо кюйде салына.

 

Къ. КЪАРАЕВ.

СУРАТЛАРДА: къурултайны ортакъчылары.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля