Дагъыстан Республикада экстремизмни ва террорчулукъну гьакъында

Гьар социал гьалны оьлчевюн белгилеп бажармакъ – ону оьсюв даражасыны шартларыны бириси. Экстремизм ва террорчулукъ, оьзлени пачалыкъгъа ва жамиятгъа къоркъунчлугъу булан айрыча тергевню тюбюнде болма герек. Ону булан бирче, оьзюню бойнуна террорчулукъгъа ва экстремизмге къаршы ишни югюн алгъан пачалыкъ шо гьалны гьали де тюз багьалап болмай.

Пачалыкъ булан янаша шо масъаланы Дагъыстанны дин управлениеси де ахтара. Шо масъала онча да теренге тюшген чи, Къуранны таржума этген пачалыкъ къуллукъчуланы да, айры-айры адамланы да, шоланы арасында РФ-ни Пачалыкъ савгъатыны лауреаты М-Н.Османовну да Дагъыстанны дин управлениеси вагьгьабылар деп гьисаплады.

Дагъыстандагъы террорчулукъну ва экстремизмни гьакъында айтсакъ, шулай натижагъа гелебиз.

1. Дагъыстанны дин управлениесини вакиллери, оланы таъсири булан гьакимлик вакиллер де «вагьгьабыланы», террорчуланы, экстремистлени белгилевде эки башгъа-башгъа агьвалатны булгъагъанлар.

а) дин чакъырывлар булан бирче гюч этивге иштагьлыкъ;

б) адам оьзю сайлагъан онгача яшав тюз экенине мекенли инаныв.

1999-нчу йылда чыкъгъан «ДР-ни территориясында вагьгьабы ва башгъа экстремист чалышывну ёкъ этмекни гьакъындагъы» законда шо башгъалыкълар гьисапгъа алынмагъан. Шолай бир маъна береген англав ёкъгъа да къарамайлы, законда вагьгьабылыкъ экстремизм деп белгиленген.

Экстремизмни ва террорчулукъну белгили шартларда исламны не ёлларында гёрсетме бола? Оьзюню заманында Къуранны белгили таржумачысы М-Н.Османов айтгъан кюйде, экстремист вагьгьабылыкъ да, экстремист тюгюл вагьгьабылыкъ да бар. Шогъар да къарамайлы, вагьгьабы межитлеге юрюйгенлени гьисапгъа алып, республикада вагьгьабыланы белгилейген кюрчю гьисапда вагьгьабылагъа къаршы закон къоллангъан. Шо сынав гьали де къоллана.

2. ДР-де юрюлеген вагьгьабылыкъгъа къаршы закон вагьгьабылыкъ ва вагьгьабы чалышыв не экен деген соравгъа гьали де жавап бермеген. Шо агьвалат эки гьалны арагъа чыгъарды:

а) вагьгьабыланы санаву гьали де оланы тыш гёрюнюшюне гёре – сакъалыны узунлугъуна ва Дагъыстанны дин управлениесине ярайгъанлыкъ янашагъанлыкъгъа гёре, иштаныны балагъыны къысгъалы­гъына ва ич гийими ёкълугъуна асасланып белгиленип тура.

Вагьгьабылыкъны белгилейген бир тутумлу къайда ёкълугъу динге инанагъан­ланы ихтиярларын къыркъмагъа, къаршылыкъ билдирегенлени санавун артдырма, салафит исламны якъчыларын артдырма, яшёрюмлени агъачлыкъгъа гетмеге болушлукъ эте.

Бизде сигматизация къайда деген англав бар, демек, белгилер салагъан, ат урагъан къайдалар къоллана. Белгили болгъаны йимик, оьзю англамай къолласа, сигматизация халкъны арасында къаршылыкъ тувдурма бола. Шолайлыкъда, экстремизм ва террорчулукъ деген англавланы мекенлешдиреген белги ёкъ саялы, оланы республикада яйылгъан даражасын билме къыйын.

3. Бизде экстремизмни ва террорчулукъну халкъны арасында яйылгъан гьалын белгилейген хас маълумат центр ёкъ. Республика, регион, Россия оьлчевдеги тармакъланы чалышыву да бу масъалада ёрукълашдырылмагъан. Шо буса, ёлгъа йиберме ярамайгъан гьалланы умуми суратын булгъап къоя.

ДР-ни ич ишлер министри 2005-нчи йылда Дагъыстанда вагьгьабылар къалма да къалмагъан деп айта буса, милли масъалалагъа къарайгъан министр 2000-нчи йылда республикада яшайгъанланы 1 проценти, 20 минг адам, вагьгьабылар деп гьисап эте буса не болур? Шолай бири-бирине къыйышмайгъан янашывлар бизде бугюн де бар.

Халкъ Жыйынны депутатларыны алдында сёйлей туруп, ДР-ни ич ишлер министри А.Магьамматов «мердешленмеген исламны» якъчыларыбыз деп 6601 адам гьисапгъа алынгъан дей. Россияны Президентини адамны ихтиярларын якълайгъан советини члени М.Шевченко айтагъан кюйде, оланы санаву республикада 12–13 минг бар. Пачалыкъ маълуматны шолай къыйышмайгъаны дин чалышывну башгъа янларын исбатлайгъанда да гёрюне.

РФ-ни Темиркъазыкъ Кавказдагъы вакили «Дагестанская правда» газетде билдирген кюйде, Дагъыстанны территориясында дин охув ожакълар нече барны Намусгъа къарайгъан ва дин къурумлар булан иш гёреген комитет оьзю де толу кюйде билмей. Шо маълуматны берген СКФО-ну, Дин масъалалагъа къарайгъан комитетини ва ДР-ни хас гьукумат къурумуну, олай да ДР-ни Халкъ Жыйыныны «Дагестанская правда» газетде берилген маълуматлары да башгъа-башгъа бола.

4. ДР-де берилеген маълуматда тутулгъан экстремистлени ва террорчуланы санавуна олагъа гюч этеген къурумланы маълуматы къоллана. Мисал учун, тутулгъанланы такъсырлангъанланы, террор ишлерде оьлтюрюлген адамланы санаву, йылны боюнда болгъан агьвалатлар гьисапгъа алына.

Экстремизмни ва террорчулукъну дагъыстанлылар харж булан якълай­гъан масъала, халкъны арасындагъы салафизмни якълайгъанлар, дин къаршылыкъланы оьлчевю, дин идеология гьаракатны оьлчевю нечик экенге буса тергев берилмей. Берилсе де, гьисапгъа алынмай. Экстремизмни ва террорчулукъну алдын алагъанлыкъда шо масъалалар буса биринчи ерде болма герек эди. Экстремизмни ва террорчулукъну алдын алыв бугюн шо гьалланы ёрукълашдырыв булан байлавлу.

Загьит Абдулагьатов,

Дагъыстан илму центрны бёлюгюню заведующийи, социология

илмуланы кандидаты.

СУРАТДА: З. Абдулагьатов.

Материал подготовлен в рамках реализации государственной программы РД «Комплексная программа противодейст­вия идеологии терроризма в Республике Дагестан на 2016 год»).



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля