Апрель айны 24-нде Цумада районну Агвали юртунда болгъан къайгъылы агьвалат маълумат къуралланы къасты булан шо гюнокъ сав дюньягъа йылды. Дагъыстанны айланасында булай да бир токътамай юрюле гелеген айтды-къуйтдугъа гезикли керен атын ямангъа чыгъармагъа себеп болуп токътады.
Агьвалатгъа байлавлу аслу пикрумну айтгъанча, болгъан ишни гьакъында къысгъача англатыв бермек парздыр. Узун сёзню къысгъасы, гюндюз сагьат экиден сонг, юртдагъы компьютер залгъа ерли школаны 8-нчи класыны охувчусу гранат гелтирген болгъан. Ахырда шо, хапарсыздан ерге тюшюп гетип, атылгъан. Атылывну натижасында 10 йыл болагъан яш оьлген ва бирдагъы 11 уланпав яраланып азарханагъа етишдирилген. Врачлар билдиреген кюйде, оланы уьчевю бек авур гьалда. Яшланы оьлюмден къутгъармакъ учун Москвадан Россияны баш хирургун чакъырма тюшген. Сёз ёругъунда айтгъанда, гранат гелтирген яш яраланмай, аман къутулгъан.
Атылывну хабары яйылгъан сонг, бир-бир пачалыкъ къурумланы (Ич ишлер ва Билим берив министерликлени) сесленивлери бек тамашагъа къалдырды. Олар гьар-бир сагьатны ичинде журналистлеге алгъасавлу кюйде береген маълуматлары бир-бирине къыйышмай эди. Къыйышмайгъандан къайры, ачувлу гьислени тувдура эди. Масала, яшны къолундагъы гранат учгъун ташлай болгъан яда ерге хапарсыздан тюшюп атылгъан деген билдиривлеге савут булан бир де иш гёрмегенлени инандыра буса да ярай. Тек гранат учгъунлар ташламайгъанын ва шону къабургъасындагъы темир къайтыкъ солгъуну тюзлемейли, гёчечююн сувуруп чыгъармайлы, гранат нечакъы ерге тюше турса да, бир де атылмажагъын асгерде къуллукъ этмегенлени де кёбюсю биле.
Лап артдагъы маълуматлагъа гёре, охувчу яш гранатны залгъа оьзлени абзарындагъы арандан табып, къурдашларына гёрсетме гелтирген болгъан. Савутну ону уллатасы хыйлы йыллардан берли аранында яшырып сакълай болгъан. Полицейскийлер онда дагъы да уьч гранатны тапгъан.
Гьали адатлы кюйде, бары да айыпны яшларын тюзевлю тарбияламайгъан ата-аналагъа, уллулагъа тёшеме къарайгъан калималар чалынма башлады. Айрокъда пачалыкъ къурумланы янындан.Аслу себеплерин аян этме, арагъа чыгъарма алгъасайгъанлар гьалиге гёрюнмей. Аян этмеге чи тарыкъ эди. Тавланы ичи савутдан толгъан. Дагъыстанны ич ишлер министри Абдурашит Магьамматов айтагъангъа гёре, бугюн дагъыстанлыланы къолунда 100 мингден де артыкъ гьар тюрлю савут бар.
Белгили кюйде, ерли жамият 90-нчы йылланы башларында, халкъ гьаракатлар арагъа чыкъгъанда савутланма башлады. Шо йыллар мени яхшы эсимде къалгъан. Хоншу Мычыгъыш Республикада гьакимлик генерал Дудаевни къолуна тюшгенде, шондагъы Курчалой юртда уллу базар бола эди. Учуз багьасына жанынг сюйген затны сатып алма бола эдинг. Дагъыстанлылар гьар сонгу ва къаттыгюнлер шонда автобуслар булан бара эди. Базарда ачыкъдан гьар тюрлю савут да сатыла эди. Шо йылларда дагъыстанлыланы кёбюсю автомат-тапанчаланы есилери болду.
Ондан къайры, 1999-нчу йылда Басаевни ва Хаттабны черивлери Дагъыстангъа чапгъын этгенде, Россияны Оборона министерлиги Хасавюрт, Къазбек, Новолак, Цумада, Ботлих районларда ерли адамлагъа тегин кюйде 5 минг автомат уьлешди. Уьстевюне, Магьачкъаланы о замангъы башчысы С. Амиров ва Шамилни атындагъы халкъ фронтну «одаманы» Гь. Магьачев оьзлени миллетини вакиллерини арасында хыйлы савутну яйды. Шо савутлар барысы да адамланы къолунда къалды. Арадан эки йыл гетип, Дагъыстанны Пачалыкъ Советини Председатели Магьамматали Магьамматов республиканы Халкъ Жыйыныны сессиясында уьлешинген чакъы автоматланы, пулемётланы, гранатомётланы дагъыстанлыланы ихтиярында къойма тарыкъ деп таклиф этген эди.
Гьасиликалам, савут бир ерге де ёкъ болуп гетмеген. Агвалиде йимик оьзюню мюгьлетин къаравуллап, аранларда-гюренлерде сакълана. Бир вакъти чи Ич ишлер министерлиги адамлардан савутну сатып алма да къарады.Амма шо чарадан бир асувлу пайда да
болмады. Аманлыкъны къоруйгъан къурум яшыртгъын базарларда 1500 долларгъа сатылагъан автоматгъа 20 минг манатдан артыкъ акъча тёлеме сюймей эди.
Дагъыстанлылар асрулар бою савутланып гелген, оланы белинден хынжал-тапанча таймагъан ва шо саялы ерли халкъгъа автомат-тапанча сакълама закон ёлу булан ихтияр берме герек деген пикрулар да чалына. Мен шону яны тюгюлмен. Девюрлер алышынгъан йимик, гьали адамлар да, оланы хасиятлары да башгъа болгъан. Тавларда гьали де яшырылып турагъан савутну яхшы-яман булан пачалыкъны ихтиярына къайтарма герек. Йылда бир бош тюбек де атыла дегенлей, шо савут да бир гюн атылмакъ бар. Шолай этилмесе, Агвалиде йимик яда шондан да бетер агьвалатлар такрарланып туражакъ.
