Къурултайдан сонггъу ойлар


«Къумукълар, вая дослар, къумукълар,


Вая гьейлер, ойгъа дёнюп-тунукълар…»


Й. Къазакъ.

Миллетини гележеги учун жаны авруйгъан уллу шаирибиз бирдагъы бир бизге етишген асарында: «Ой къала, ананг оьлгюр, ой къала, Ойлагъан сайын бизге ой бола», – деп яза. Къыргъын Кавказ давну заманларында тувулунгъан шо таъсирли сатырлар нече-нече тарихи толпанлардан оьтюп, бугюнге ерли оьзюню агьамиятлыгъын тас этмеген.


Охувчуларыбызны кёбюсю билеген кюйде, март айны 1-нде Магьачкъалада, Къазакъны сёзлерин алып айтгъанда, «ойгъа дёнген» къумукълар оьзлени гезикли къувунлу къурултайына жыйылгъан эди. Алгъасавлу ёлугъуп пикру алышдырмакъны себеплери ва къурултайны барышы гьакъда бизин газет алдагъы номеринде генг кюйде маълумат берди. Шону такрарлап турмакъны гьажатлыгъы ёкъдур. Газетибизни охуйгъанлар инг алдын бизин, журналистлени, къурултайгъа байлавлу пикруларыбызны билме, эшитме сюедир деп эсиме геле.


Шо гюн къурултайны сагьнасындан лап да кёп чалынагъан сёзлер: «Бирлешейик, сыкълашайыкъ, айтды-къуйтдуну къояйыкъ…» – деген сёзлер эди. Тарихни теренлерине чомулсакъ, къумукълар бир-бирин сыкълашма чакъырагъанлы 400 йылдан да къолай бола. Уллу къумукъ пачалыгъы Чопан-шавхалдан сонг айры-айры бийликлеге бёлюнюп, артсыз-алсыз агъа-инилик, дос-къардашлыкъ оьчешивлеге дёнгенде, къумукълар арасындагъы къаршы турувланы токътатмакъ учун, бир нече керен къурултайлагъа жыйылгъан болгъан. Тек элбузарлар ва ялаябывчулар къайсы девюрлерде де оьмюр сюре гелген. Оланы гьаракаты булан айтылгъан сёзлер де, этилген антлар да тез унутула болгъан.


Муна артдагъы къурултайда да нече- нечеси сагьнадан: «Я, къояйыкъ шо оьпке-айыплавланы, ялкъдыкъ шолардан», – деп чакъырывлар эте турса да, «балабанын терс кюйлеп», «базлангъан» хатиржанлыкъларын арагъа чыгъарып, къурултайны ишин гьамангъы сен-менге айландырма белсенгенлер де табылмай къалмады. Амма алгъа салынгъан масъалаланы агьамиятлыгъын англайгъан делегатлар бош, ерсиз сёзлени тергевсюз къоюп, къурултайны ишини гюнлюк низамына гёре ёрукълу кюйде узатды.


Сёйлевлени бирисинде: «Неге халкъ алда йимик жамият къурумланы айланасына къуршалмай?» – деген бетлеп айтылгъан сорав болду. Шо сорав нечесе йыллар жыйындан-жыйынгъа такрарлана геле. Тек шогъар толу ва ачыкъ жавапны мен гьалиге биревден де эшитмегенмен. Мени гьисабымда, къумукъланы арасында жамият гьаракатчылыкъны осаллашгъаныны аслу себеплерини бириси (оьзге миллетлеге де тиеген умуми себеплени айтмагъанда) – Дагъыстанда артдагъы 20 йылны узагъында башлапгъы герти халкъ жамият къуруму «Тенгликни» ишин ва ону башын тутгъанланы атларын ер этип, арты уьзюлмейген кюйде юрюлюп турагъан терс гьаракатны натижасы. Шо гьаракатны башына тюшюп айланагъан «одаманлары да» бар. Оланы аслу мурады – халкъны арасында инамсызлыкъны, гёнгюлсюзлюкню, айсениликни тувдурмакъ. Адилли танкъытны орнуна, питнечиликни ёлун танглагъанланы пикрусу, биз нечакъы сюймесек де, эл арада терек йимик терен тамурлар яйгъан. Гьали биз шону аччы емишлерини татывун сезебиз.


Эсгермей, оьтюп гетме ярамайгъан бирдагъы бир масъала бар. Къурултайда янгыдан автономияны хабары арагъа чыкъды. Бир-бир маълумат къураллар къурултайгъа байлавлу берилген билдиривлеринде шону шоссагьат кёкге чююп дегенлей, башына уллу гьарплар булан язып чыкъды. Балики, къурултайда шогъар байлавлу сёйлегенлер биз айрыча республика да къуруп, оьз къысматыбызны оьзюбюз чечме къастлыбыз деп де айтып, гьакимиятны къумукъ масъалалагъа, айрокъда топуракъ масъалагъа айрыча тергевюн бакъдырма сюйгендир. Амма шону пайдасындан эсе, заралы артыкъмы экен деген шекли ойлар тува.


Къумукълар автономияны масъаласын гётерегени биринчилей тюгюл. Эндирейдеги 25 йыл алдагъы биринчи къурултайда да мен шогъар къаршы чыгъып сёйлегеним яхшы эсимде къалгъан. Тюзюн айтгъанда, гьали де дурус гёрмеймен. Мен ойлашагъан кюйде, халкъны ругьун, гючюн болур-болмас муратлагъа бакъдырып, бош хыяллагъа инандырып, пуч этмеге, бошуна харжлама герекмей. Шону булан биз оьзге дагъыстан миллетлер булангъы аралыкъланы беклешдиривге де тогъас салабыз. Айланадагъы хоншу халкълар булан арачыларсыз тувра байлавлукълар тутуп, тувулунгъан къыйын масъаланы бирлешип чечме къарайгъанны орнунда, рагьмулукъну, адилликни гьакимлерден гёзлейбиз, бир-бир тайпаланы къолуна бизге ачыкъдан къаршы ишлемеге савут беребиз.


Озокъда, бир гиччи макъалада бары да ойланы айтып битдирме бажарылмас. Балики, бизге лакъырны узатма тюшер. Пикру алышдырывгъа оьзгелер де къуршалса, дагъы да пайдалы болур. Макъаланы да Къазакъны оьрде эсгерилген шиърусундагъы ахырынчы сатырлары булан тамамлама сюемен. «Эр уланлар намус салмай юрекге. Къудратлы къуват гелмес билекге».



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля