КЪУМУКЪЛАР КЪУРГЪАН ЁЛ


____________________________________________________________________

Буйнакскиде ерли жамият аз заманны ичинде оьз арасында бир миллион манатгъа ювукъ акъча жыйып, хас техниканы да къуршап, шагьардагъы нече-нече йыллар къаравсуз къалгъан, тёгюлюп-чёгюлюп гелеген темир ёлну уьстюнден оьтеген ерни ярашдыргъан. Шагьарда бир-бир тайпаланы арасында гьакимлик учун алсыз-артсыз юрюлеген тогъатартывланы вакътисинде, арзалар яза туруп таза инжинген халкъ, оьзлени амалын оьзлер этгенлер. Гьаман да йимик, оьтген янгурну артындан ямучу алып чабагъандай, адамланы сиптечилигинден сонг, прокуратура ёлну шо ерини бузукъ гьалына ти­йишли къурумланы тергевюн бакъдыргъан.


Эсги кёпюр ва темир ёл къурулгъанлы 100 йылдан да къолай бола. 20-нчы асру янгы башланып, Дагъыстандагъы о замангъы генерал-губернатор Николай пачадан Шавхал станциядан Темир-Хан-Шурагъа ерли темир ёл тартма ихтияр бермекни тилей. Пача губернаторну таклифин якълай. Шо бек агьамиятлы ишни де яшавгъа чыгъарма, къумукъланы эревюллю адамларыны бириси, Ригада ва Москвада оьр билимлер алгъан, пагьмулу инженер Адилгерей Дайитбековгъа тапшуралар.


Янгы хабарны уллу сююнч, иштагьлыкъ булан къабул этген темир-хан-шуралылар темир ёлну къурувгъа кёмек гьисапда гёнгюллю кюйде 3 минг манат жыялар. Не аздыр деп ойлашагъанлагъа, шо акъчаны гьалиги минг манатлар булан тенглешдирме тюшмей. Мисал учун, 1905-нчи йылда Темир-Хан-Шураны базарында бир кило эт 35 кепекге сатыла болгъан.


Россияны бир нече шагьарларындан айланып, А.Дайитбеков Дагъыстангъа бажарывлу инженерлени алып геле. Бизин шартларда, тав ерлерде о девюрлерде, бульдозерлер де, экскаваторлар да ёкъ вакътилерде, темир ёл къурмагъа оюн-масхара болмагъан. Авур къурулуш ишлеге Торкъалини, Къапчыгъайны, Капиркъумукъну, Халимбекавулну, Муслимавулну, Бугленни, Тёбен Къазанышны ва оьзге тахшагьаргъа ювукъда ерлешген къумукъ юртланы халкъы къуршала. Оланы гьаракаты, къайратлы загьматы булан тез заманны ичинде 40 чакъырым ерге темир ёл салына ва 1915-нчи йылны июль айыны 6-сында Темир-Хан-Шурагъа биринчи поезд геле. Поездни ерли жамият уллу шатлыкъларда, музыка ва гюл байламлар булан къаршылай.


Гьали, девюрлер гетип, шо ёлда юрюйген поездни сийрек гёрме боласан. Кёпюрлери де къаравсуз къалгъан. 1970-нчи йылгъы ер тербенивден сонг, оьзлерден темир ёл оьтеген бырынгъы юртларыбыз Торкъали ва Къапчыгъай бузулду. Юртларыбызны янгыртып болмай бусакъ, темир ёлгъа сама янгы яшав берме амал-кюй ёкъму экен!?


Къарагъыз гьали, бизин эсги заманланы эсге салагъан биналарыбыз, архитектура эсделиклерибиз онча кёп къалмагъан. Неге Торкъалидеги вокзалны янгыртма ярамай? Къырыйында тарихи музей, башгъа маданият идаралар къурма, яшлар ял алагъан парклар ачма бажарылмаймы? Къаршысында – нарт йимик токътагъан сигьрулу Сарихум. Туристлер шолай ерге сююне туруп барар эди. Оланы буса Магьачкъаладан Торкъалиге гиччи паравозлар булан етишдирме ярар эди. Эсигизде бар буса, алда портдан гемелер денгизде тутгъан увакъ балыкъны Каспийскиге ташыйгъан, артына бир нече вагон тиркелген гиччи паравоз юрюй эди. Биз, яшлар, ону сигнал береген кююне тынглап, паравозгъа «гюкюк» де ат такъгъан эдик.


Ондан къайры, ял алма, бош заманын пайдалы кюйде оьтгерме сюеген адамланы, тышдан гелген къонакъланы янгыз Торкъалини тюгюл, темир ёлгъа ювукъда ерлешген оьзге къумукъ юртланы, бир замангъы Дагъыстанны тахшагьары Буйнакскини гёрюп, гезеп чыкъма имканлыгъы болур эди.


Мен береген таклиф яман йимик де гёрюнмей. Янгыз, арабызда шо ойну юрегине ювукъ этип алып, яшавгъа чыгъарма белсенежек мадарлы адам табулмакъ къала.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля