Билим берив неден акъсай?

   



Гиччиден тутуп яшны патриот ругьда тарбияламакъ – башлап ата-ананы, школагъа юрюме башлагъан сонг, муаллимлени де борчу. Бу иш эки де якъдан бирлешип къаст этип чалышса, яхшы натижа бережеги де гьакъ. Патриот ругьда тарбиялавда янгыз къычырыкълы чакъырывлар булан, охуп алагъан маълуматлардан къайры, яшны жанлы кюйде айлана якъ булан таныш этив де болмагъа герек.



Школаларда алдын башлапгъы класларда табиат дарслар юрюле эди. Шо дарсларда юрюлеген, айтылагъан маълуматланы яшлар булан сапаргъа чыгъып гьис этип, сезип, гёрюп болардай класдан тышда ишлер де юрюле эди. Яшгъа гиччиден тутуп ерлени атларын, оьзенлени, тавланы, къакъаланы, талаланы атларын уьйретмеге башлама тарыкъ. Гележекде, уллу болгъан сайын, савлай уьлкедеги, дагъы болмагъанда, инг де белгили, сан янындан яда оьлчевю булан белгили география объектлени атларын сама да билмеге герек.



Бугюнлерде школада, 2- нчи класдан тутуп, «окружающий мир» деген аты булангъы дарс бар. Тереклерден, оьсюмлюклерден, жан-жанывардан, къаялардан, ташлардан, гьасили, эки яныбыздагъы жанлы ва жансыз табиатны англатагъан дарс юрюле. Тек бара-бара оьрдеги класларда табиатгъа тергев осал этиле. География дарс янгыз 9-нчу класдан башлана.



Охувчулагъа карта булан ишлеме, табиатны айланасында орта гьисапда сама да маълуматлар алма аз заман бериле. Школаларда лап да тергев аз берилеген предметлени арасына география дарс да гире. Гьар йыл оьтгерилеген география диктантны гьасиллери де шону исбатлай. Дюнья географиясын чы нечик билсин, охувчулар Дагъыстандагъы шагьарланы атларын да толу билмей, эшитме де эшитмегенлери де бар. Башгъа ерлени атларын, тавланы, оьзенлени атларын билмейгенлер де бар. Бир вакъти кисе телефонда эки къызны арасындагъы лакъыр­лашыв кёплени «кеп чекдирип» турду. О къызланы бириси телефондан къурдашына : «Каспий денгиз Каспийск шагьарда ерлешген. Избербаш шагьардагъы бютюнлей башгъа денгиз», – деп токъташдыра эди. Каспий денгизни дазулары бир нече уьлкени арасында экени эсине де гелмей болгъандыр. Шолай, Россияны башгъа регионундан почта булан бир зат гелтирме сюйсенг, Магьачкъала яда Дагъыстан Россия экенни билмейген кёп жагьиллер бар экени англашыла. Олар Магьачкъала къайсы пачалыкъдадыр деп сорай. Тюзю, бек тамаша боласан.



Муна шулай, билим беривню бир тармагъын, бир гесегин къаравсуз къойса яда тёбенлешдирсе, умуми билим берив акъсамагъа, йырылмагъа башлай. Шулайлыкъда, охувчуланы умуми англаву да кёп тёбенлеше.



География дарсланы сагьатлары кемитилгенден къайры, география охув китапланы сан яны да кёп осал, 1990-нчы йыллардан берли янгыртылмагъан. Шолай да, география дарсдан ЕГЭ янгыз «География», «Картография», «Метеорология», «Туризм» касбучуну сайлагъан охувчулагъа бермеге борч. Бу касбуну сайлагъан яшлар географиягъа тергев этсе тюгюл, башгъа касбуну башын тутма сюеген охувчулар булай дарслагъа агьамият бермейген болуп къала.



Гьар заман айлана якъны аты чыкъгъанда, гиччиден тутуп табиатны къорума, байлыкъларыбызны аяп сакъламагъа герек деп айтыла. Бу теманы айланасында гьар тюрлю конкурслар, чаралар оьтгериле. Тек айлана якъны атларын, ерлени, оьзенлени, тавланы атларын билме де билмейген яшлар ону къорума къаст этерми, гьаваслыгъы болурму деген сорав тувулуна.



Мени ата юртум Къазаныш – лап уллу юртланы бири. Гьалиден 15-20 йыллар алда яшлар оьзлер оьз башына барып, гьар тюрлю бавларда, къакъаларда, анакъларда, оьзенлерде, шерелерде, булакъларда, тавтюплерде ойнай эди. Гьариси оьзлер барагъан ерни атын биле эди. Ондан къайры да, савлай школаны яшларын жыйып, язбашда, гюзде агъачлыкъгъа сапаргъа чыгъа эди. Яшлар, шолайлыкъда, ерлени атларын, тереклени, оьсюмлюклени, къушланы, жан-жаныварны атларын биле эди. Россияны белгили шагьарларына сапаргъа бара эдилер.



Гьали олай сапарлар къалмагъан деп айтмагъа ярай. Неге тюгюл, бир-бир ерлерде, айрокъда агъачлыкъларда къоркъунч­лу, ондан къайры да предметге заман аз бериле. Гьалиги стандартлагъа гёре география дарслар да янгыз картаны кёмек­лиги булан тюгюл, интерактив досканы да къоллап, Интернет байлавлукъ булан компьютерни де къолласа, дарслар асувлу оьтежек эди. Шолай болмагъа да герек. Тек, гьар заман да йимик, школаларда техника янгыртылмай. Муаллимлер эсги къайдаланы къоллап, китап, карта ва атлас булан шо берилген аз заманны ичинде ярты-юрту ишлемеге борчлу болалар.



Гьюрметли ата-аналар, аявлу яшлар, бизин айлана якъны кёп тюрлю, ренкли, атир ийисли, гёзлерингни къамашдырардай гёзел, сигьрулу табиат, гюллер, оьсюмлюклер, жан-жанывар, оьзенлер, сувлар, тавлар, ташлар къуршагъан. Янгыз школада алагъан билимлеге таянмай, бош заманыгъызда табиатгъа тергев этмеге унутмагъыз! Ондан сизге янгыз пайда болажакъ!



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля