Тас болгъан юртлар


Бираз алда Цумада районну Гаквари юртунда тамаша агьвалат болду. Бу якъларда тувгъан белгили врач, Москвадагъы «Дагъыстан» деген маданият центрны вице-президенти Магьаммат Абдулхабировну сиптечилиги булан ташлангъан, тас болгъан юртларына багъышлангъан эсделик ачылгъан. Башгъа ерлерде билмеймен, тек бизин республикада шолай эсделик салынагъаны биринчилей.



Оьзю М.Абдулхабиров эсделикни ачылывуна гелип болмаса да, агьвалатгъа байлавлу сесленмей къалмагъан. Ону гакварилилеге Интернетде ерлешдирилген кагъызындан инсанны гиччи ватаны учун жаны авруйгъаны, гележек къысматын ойлашагъаны гёрюнюп тура. Юртлуларыны алдында сыр чечегендей: «Артдагъы вакътилерде къолайсыз тюшлер гёремен. Юртумну танымайман, тилимни унутгъанман, атам-анамны къабурларын табып болмайман. Алда чы чакъ-чакъда янгыргъан, чечекленген юртум гёрюне бола эди. Шолай тюшюмде алтын умутларым дертлерим булан чатырашып геле. Тавларда турагъан биз ахырынчы нас­лубузму экен деген къоркъунчлу ойланы оьзюмден ариге теберме къарайман», − деп талчыгъып яза.



М.Абдулхабиров тав юртлар неден бошайгъаныны себеплерин яшырмай. Шоланы арасында тав ра­йонлагъа бакъдырылагъан аслам бюджет акъчаланы йыллар бою бир-бир гьаким тайпа талап турагъанын да эсгере. «Артдагъы гезик «Тавланы йылын» билдирген эди. Муна гьали сама юртлар учун, халкъ учун бир затлар болар деп къаравуллай эдик. Натижада, совет заманларда къурулгъан маданият уьйлени ичин, тышын сырлап, шолагъа да къычырыкълы мердешли маданиятны центрлары деп ат да тагъып, парахат болдулар. Миллионлар къайда учуп гетди?» − дей врач ва арты булан республиканы алдагъы тилге «пасигь» баш гьакимин гючлю танкъытгъа тута.



М.Абдулхабиров Москваларда турса да, мундагъы герти гьалны билмей тюгюл. Йыракъдан буса да, ол маканын къоюп, ят ерлеге чыгъып гетеген халкъ оьзгелерден эсе алда мердешлерин, адатлы яшав-туруш къайдаларын, тилин унутма башлайгъанын яхшы англай. Шо саялы халкъыны эсин уятма къарай ва ата юртларына къайтмагъа чакъыра. Тек огъар къулакъасарлар табыларгъа инамлыкъ аз. М.Абдулхабировгъа гьар ким бир тюрлю янаша буса да ярай, амма шо адам миллетине бакъгъан якъдагъы аминлигин сакълайгъанына мюкюр болма тюше. Шолай аминлик бизин бир-бир уллу даражалагъа чыкъгъан вакиллерибизде де бола буса не бар эди?



Эгер де тас болгъан юртлагъа эсделик салма тюше буса, биринчилерден болуп шону гьайын къумукълагъа этме тюше эди. Тас болгъан дегенде, мен тавда йимик халкъы ташлап, къоюп гетген юртланы айтмайман. Къумукълар уьзюрю, мекенли себеплер болмай туруп, бир де ата юртларындан гёнгюллю кюйде чыкъмагъан. Тюзюн айтгъанда, мен артдагъы 150-200 йылны ичинде къумукълар нече юртун тас этгенин мекенли билмеймен. Тек аз тюгюл экенине шекленмеймен. Янгыз XIX асрудагъы Уллу Кавказ давну йылларында онлар булангъы къумукъ юртлар дагъытылгъан: Амирхангент, Чумгесген, Къочкъарюрт, Лакълакъюрт, Эсги Яхсай, Гьажи-Герей-юрт, Имангулюрт, Азаматюрт… Гьалиги наслу Мадигин, Маммаавул, Чалпар, Шахсенгер, Савдюгер, Донатюрт, Къанабур, Къангалы, Ташкъала деген атланы сама эшитгенми экен? Девюрлер алышынгъан сонг да, хыйлы юртларыбыз Къумукътюзде ёкъланып, даимликге дёнген. Лап артда тас этген юртубуз 70-нчи йыллардагъы ер тербенивден сонг Къапчыгъай болуп токътады. Бу сиягьгъа бары да унутулгъан отарларыбызны, махилерибизни де къошуп язсакъ чы, къаламда шакъы къалмас. Мен, мисал учун, бизин сёз устазыбыз Аткъай-агъав Эндирейни къырыйындагъы Быкъый-отар­да тувгъанын бираз алларда билдим.



Бир-бир юртланы, отарланы, махилени къысматы адамны яшаву йимик: тува, оьмюр сюре, гете. Шоланы унутмас учун, бизде де уьстюне гелип дуа, алгъыш этердей сынташ демеймен, оьзюне алтын варакъ булан атлары язылгъан бир эсделик болма герекмейми?! Ондан къайры да, тас болгъан юртларыбызгъа багъышлангъан айрыча китап чыгъармакъны да гьайын этме заман болгъандыр.




Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля