Эжелги атын къайтарма тюшмейми?


Шагьарланы, юртланы, ерлени бырынгъы атлары шо бойларда яшайгъан миналы халкъны оьтген, гьалиги ва гележек заманларын бир-бири булан байлайгъан, къурашдырагъан сыйлы ва сыралы аламатыдыр. Олар бириси де бош, маънасыз сёзлер, авазлар тюгюл. Бу ерде белгили язывчу Константин Паустовскийни шогъар байлавлу язгъан сатырларын эсге алсакъ оравлу болар. «Ата-бабаларыбыздан къалгъан ерлени атлары жаны авруйгъан гьар инсангъа шо бойларда тургъан халкъны хасиятыны, тарихини, мердешлерини, яшав-туруш къайдаларыны гьакъында хабар бере. Шолагъа уллу гьюрмет булан янашма тарыкъ. Эгер де илла да-билла да алышдырмаса ярамай деп гьажатлыкъ тувулунса, яхшы ойлашып этмеге тюше. Дагъы ёгъесе, янгы атлар бош сёзлеге айланып къалмакъ бар ва янгыз шоланы ойлашгъан адамланы авамлыгъын гёрсетежек», – деп яза ол.



Артдагъы юз йылны ичинде бизин уьлкеде йимик тарихи ерлени атлары алышынгъан дагъы бир пачалыкъ да ёкъдур. Озокъда, шо Ер къазыгъын чайкъатгъан инкъылап ва янгы совет гьакимиятны амалгъа геливю булан байлавлу эди. Бары да шагьарланы уллу орамларына ва майданларына Ленинни аты къоюлгъандан къайры, карталарда, Ленинграддан башлап, Ленинабадгъа ерли янгы атлар арагъа чыгъа. Ленинни инкъылапчы маслакдашларын да унутмайлар: Свердлов, Киров, Куйбышев, Орджоникидзе, Дзержинский, Ворошилов… Оланы сыдырасына республикалардагъы оьзлени инкъылапчылары да къошула. Коммунист идеологияны яйывчулары Маркс ва Энгельс де ягъада къалмайлар.



Совет Союз тозулгъан сонг, хыйлы ерлени алдагъы атлары къайтарылды: Санкт-Петербург (Ленинград), Нижний Новгород (Горький), Тверь (Калинин), Самара (Куйбышев) ва шолай кёп оьзгелери. Шо якъдан биргине-бир Дагъыстан алдагъы совет заманларындагъы кююнде къалып турагъангъа ошай. Магьачкъала, Буйнакск шагьарлар, Сергокъала район, Ленингент, Ленинавул, Первомайск, Красноармейск, Богатыревка юртлар, Дахадаев, Кировский, Ленинский, Советский районлар инкъылапны девюрлерин эсге сала.



Гьали де шо масъала маънасын тас этмеген ва чакъ- чакъда эл арада шагьарларыбызгъа ва юртларыбызгъа тарихи атларын къайтармакъны гьакъында сёйлене бола. Бир-бир тайпа чы янгыз сёйлеп де къоймай. Мисал учун, белгили къалп тарихчи Марко Шагьбанов Эрпели ва Ишарты авар юртлар болгъан деп эсгерегенден къайры, шо юртланы атлары да «тюз» тавча Эрпелиб ва Ишарталиб деп язылма герек дей. Уьстевюне, тав ерлердеги тюрк атланы да алышдырма тарыкъ деп талап эте. Ондан къайры, Авар маданият автономияны акъчасына Дагъыстанны янгы карталарын ва справочниклерин басмадан чыгъарма хыялы бар. Ол билдирген кюйде, шоларда бары да ерлени атлары аварлашдырылып берилежек.



Шолай къызгъан башланы бир аз сувутмакъ учун, бизге де гьай аман деп кюстюнюп пурхагъа тюкюрюп турмай Магьачкъаланы атын Анжиге къайтармакъны масъаласын гётерме тюшедир. Анжини тарихи Дербентни тарихинден бир де къалышмай. 18-нчи асруда Къадир-Мурза Амирхангентли де язгъан кююнде: «Анжиде аваданлыкъ болса, бары айланагъа аваданлыкъ бола, болмаса- бары айланада къыйынлы гьаллар яшар эди. Муну адамы шонча багъатур, игит эди чи, эгер де къапусуну алдында юз гиши буса- минг гиши гелсе де токътатар эди…».



Бизин алимлерибизге, жамият къурумларыбызгъа, айланадагъы къумукъ юртланы администрацияларына сиптечилик гёрсетип, шагьарны эжелги макътавлу атын къайтармакъны гьакъында ахтарывлар оьтгермек деген таклиф булан арагъа чыкъмагъа тюшмейми экен? Сорав саламан, неге тюгюл арабызда шогъар рази тюгюллер де болмакъ бар.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля