Озгъан чыгъар ярышда

   


Пятница,06.04.2018г. — «ЁЛДАШ».


Муаллим охувчугъа билим береген, оьзю юрютеген дарсны яхшы англатып, охувчуну гьаваслыгъын артдырып билеген болмагъа герек. Илмуну, билимни ачгъычы буса, муаллимде охувчуну юрегине охувгъа гьаваслыкъны тувдурагъан бир гюч, себеп болмагъа тюшедир. Гьар дарсдан, гьар йыл муаллимлени ярышлары оьтгериле. Кёбюсю районлардан биринчи ерлеге ес болуп, районну муаллимлери «Йылны инг яхшы муаллими» деген атгъа лайыкълы болмакъ учун республика ярышларда да ортакъчылыкъ этелер.   

 

 


Бу йыл бютюн республикабызны гьар тюрлю районларындан «Йылны инг яхшы муаллими» деген атны алмакъ учун ана тилни ва адабиятны 39 муаллими ортакъчылыкъ эте эди. Шо конкурсну ортакъчыларыны ярышы Магьачкъала шагьардагъы 11 номерли гимназияда оьтгерилди.



Эсгерилген конкурс гьар йыл Дагъыс­тан Республиканы билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигини ва билим беривню оьсювюню дагъыстан институтуну сиптечилиги булан юрюле. «Йылны инг яхшы муаллими» деген конкурс яратывчулукъ ёлда чалышагъан муаллимлени арагъа чыгъармакъ, оланы якъламакъ ва ана тиллени абурун артдырмакъ учун оьтгериле.



Март айны 20 -сында башлангъан «Йылны инг яхшы муаллими» деген конкурсну аслу дарсларын оьтгерив март айны 21-нде болду. Къумукъ тил дарсланы муаллимлерини алтаву ярышда ортакъчылыкъ этди.



Ярышны къумукъ бёлюгюнде жюрини председатели, Дагъыстан пачалыкъ университетни дагъыстан адабиятларыны кафедрасыны ёлбашчысы доцент Агъарагьим Солтанмуратов, членлери Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетини дарс беривчюсю Зулейха Агъавова ва Магьачкъала шагьарны 11 номерли школасыны къумукъ тил ва адабият дарсдан муаллими Маккаханум Абдурашитова эди.





Ярышны ортакъчыларына дарсны юрютмеге гьарисине 30 минут ва дарсны анализ этмеге 10 минут бериле эди. Биринчилей болуп оьзюню дарсын юрютмеге Къаягент районну Оьтемиш орта школасыны муаллими Элмира Исаевагъа тюшдю. Экинчи дарсны Къарабудагъгент районну Уллубийавул орта школасыны ана тил ва адабият дарсны муаллими Арисханум Лабазанова юрютдю. Ону дарсы «Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа ба­гъышлангъан эди.



Муаллим къумукъ язывчуланы асарларындан таба мисаллар гелтирип, асарланы къоллап, дарсны таъсирли оьтгерди. Конкурс дарсы мекенли, тындырыкълы онгарылгъан эди. Гьар тюрлю яндан имканлыкъланы да къоллап юрютегени гёрюне. Дарсдан сонг, озокъда, башлап муаллим дарсны мурадына етишип болдуму, болмадымы, гёз алгъа тутгъан материалны къолламагъа, яшлагъа етишдирмеге бажардымы – ону эсгерди. Сонг жюрини ортакъчылары оьзлени пикруларын , муаллим юрютген дарсны кемчиликлерин ва яхшы янларын эсгерди. Бу ерде жюрини ортакъчылары дарсгъа мекенли кюйде тергев этип, бары да янларын тенглешдирип ахырда натижа чыгъармакъ учун къаст этегени гёрюне эди, шолай болмагъа да тарыкъ.



Гертиси, маъна ягъындан «Дав гелтирген къыйынлар» деген темалы дарс, тындырыкълы кюйде кёп тюрлю адабият асарланы да къоллап, бек маъналы оьтдю. Охувчулагъа да таъсир этгени оланы дарс­да ортакъчылыкъ этивюнден гёрюне эди. Яхшы янлары йимик, аз-кёп буса да кемчиликлер де гёзге гёрюнмей къалмады. Мисал учун, яшлагъа аян этив гьисапда такътагъа илинген охувчу яш этген суратда орус тилде язылгъан сёзлер бар эди. Шолай да, интерактив такътада орус сёзлер чыкъды. Шолай да, дарсны барышында игитлени ва бир нече авлети давда къалгъан аналаны атлары эсгерилди.


 Муаллим бизин къумукъ миллетни арасында шолайланы ахтарып табып, мисалгъа гелтирген буса, дагъы да яхшы болар эди деп ойлашаман. Сонг да, аслусу, муаллим Арисханым Лабазанова дарсны ахырында охувчулагъа таклиф гьисапда орус тилден ЕГЭ берегенде сочинение учун аз ахтарылгъан, охувчулар оьзлер маънасын яхшы англап да битмеген асарланы гьакъында язмай, дарсларда яхшы уьстюнде токътагъан къумукъ асарлагъа багъышлап сочинение язмагъа таклиф этди. Озокъда, 30 минутну ичинде дарсны толу кюйде оьтгермеге тынч тюгюл. Шону оьзлер муаллилер де эсгерди.



Дарсланы гезигинде 3-нчю болуп къумукъ муаллимлени арасындагъы ярышда 2-нчи ерге лайыкълы болгъан Магьачкъаланы 20-нчы школасыны муаллими Гьадият Солтанмуратова «Къоччакълыкъ даим яшай» деген теманы айланасында дарс этди. Гьадият Солтанмуратова кёп санавда аян этив маълуматланы да къоллап, гьатта оьзю дарсда къоллайгъан асарны басмадан китапча этип чыгъарып, яшлагъа да, жюрини ортакъчыларына да тапшурду. «Къоччакълыкъ даим яшай» деген дарс­да дагъыстан халкъ авуз яратывчулукъдан алынгъан «Таш улан» деген асарны гьа­къында сёз юрюлдю. Яшлар булан башлап халкъ авуз яратывчулукъну гьакъында сёйледи. Охувчулар соравлагъа къоркъмай, тартынмай дегенлей жавап бергени муаллим охувчулагъа илиякълы янашып, «татли» сёйлеп бажарагъанлы­гъындан да гёрюне эди. 


Муаллим «Таш улан» деген эпос йырны да Дагъыстанны халкъ шаири Магьаммат Атабаев язгъан «Таш улан» деген асарын да тенглешдирип охувчулагъа англатды. Аян алатлар мекенли кюйде къолланды. Тек дарсны барышында бир керен сама да Магьаммат Атабаев халкъ шаири экени эсгерилмеди. Шолай да, Гьадият Солтанмуратованы дарсында сёзлюк иш юрюлегенде къумукъча сёзлер орусчагъа таржума этилип англатыв бериле эди. Школаларда оьтгерилеген дарсларда да сёзлюк ишни къумукъчадан орусчагъа таржума этип англатагъаны дурус тюгюл. Шону жюрини ортакъчылары да эсгерди. Муаллим буса аз къолланагъан, яшлар англамайгъан сёзлени ана тилибизде англатма герек. Жюрини председатели Агъарагьим Солтанмуратов да эсгерген кюйде, орусча сёзлюкде сёзлени англатывну башгъа тилге гёчюрюп англатмай, шо сёзню маънадаш сёзлерин табып, мисаллар гелтирип англатыв бере. Ярышгъа гьазирленип гелген бир-бир дарсларда да шулай кемчиликлеге ёл берилегени, тюзю, талчыкъдыра.



Гьали ана тил дарсланы тыш тиллени уьйренив программа булан юрютмеге герек даражагъа етишгенбиз деп мен алда да оьзюмню бир макъаламда язгъан эдим. Гертилей де, муаллимлер оьзлер шолай кемчиликлеге ёл бермей, дарсны ишин, ёругъун къурувда бек ойлашып ишлемесе ярамай.



Мен мунда ярышны къумукъ бёлюгюнде 1-нчи ерни алгъан Хасавюрт шагьардагъы 3 номерли орта школаны муаллими Зайнап Гьажиалиеваны дарсын да айрыча эсгермеге тийишли гёремен. Зайнап Гьажиалиеваны дарсы Аткъай Гьажаматовну «Рабият» деген асарына багъышлангъан эди. Муаллим дарсны театрны маскаларын гёрсетип, яшавну аччы янлары да, сююнчлю, насипли мюгьлетлери де болагъанын, яшавда шолардан нечик оьтме бажарылагъанын мисаллар гелтирип яшлагъа англатды. Къумукъ театрны амалгъа геливюню, ону тарихини, артистлерини гьакъында хабарлай туруп, Аткъай Гьажаматовну асарыны баш игити Барият Муратованы келпетин ачды. Охувчулар шагьарлы яшлар экенге де гёре болмагъа ярай, театр булан да таныш, муаллим булан дарсда гьаракатчы кюйде ортакъчылыкъ да этдилер.



Муаллим дегенде, ярышда ортакъчылыкъ этегенине де къарамайлы, бир де талчыкъмай, бюдюремей дегенлей, дарсыны барышында бир де тирелмей, янгылмай дарсны юрютдю. Ярышда лап сюйкюмлю, илиякълы муаллим деген номинация болгъан буса, Зайнап Гьажиалиевагъа бу гезик де шексиз биринчи ер берилежек эди деп эсиме геле. Айтагъаным, дарсны маъна ягъындан да, дарсны юрютеген къайдасындан да, аян алатланы къоллагъанлыгъы, дарсны башындан ахырына ерли бир тынышдан дегенлей къужурлу оьтгенлиги, башгъа дарслар булан тенглешдиргенде инг де гючлю экени гёрюне эди.



Гьар гезик йимик Зайнап Гьажиалиеваны дарсын да жюрини ортакъчылары анализ этди. Бары да бир тавушдан дегенлей яхшы янларын айтып баракалла билдирди. Зайнап Гьажиалиева жюри эсгерген кемчиликлени уьстюнде гележекде тергев берип ишлежегин де эсгерди.



Гертилей де, муаллим оьзюню хаталарына да мюкюр болуп, оланы уьстюнде де ишлеме герек. Ярышда ортакъчылыкъ этген башгъа муаллимлени дарслары да гьариси оьзтёрече къужурлу эди. Мисал учун, Тёбен Къазаныш кёп тармакълы лицейни муаллими Кумсият Миятлиева ана тил дарсны оьтгерди. Муаллимни дарсы айрокъда яшлар учун четим «Къошма жумланы гьакъында англав» деген темагъа ба­гъышлангъан эди. Муаллим дарсны шиъру булан башлап, шиъру булан тамамлады. Яшланы 3 бёлюкге бёлюп, айры-айры тапшурувлар берип, жанлы кюйде ишлеме чалышды. Охувчулар оьзлени ишине оьзлер къыймат береген къайдаланы къоллады.



Жюрини председатели Агъарагьим Солтанмуратов эсгерген кюйде, адабият дарсланы муаллимге юрютмеге бираз тынч бола. Охувчуланы да адабият дарслар тергевюн кёп тарта. Шондан къайры да, муаллим алгъан тема къыйын, кёп янлы тема. Шогъар да къарамайлы, дарс къужурлу оьтдю. Тек муаллим бираз талчыкъгъаны билинди. Орус сёзлер де бир нече ерде къолланды. Умуми кюйде алгъанда, ярышны барышында дарслар маъналы ва къужурлу оьтдю. Шо саялы болма да ярай, жюри къарар чыгъаргъынча кёп заман гетди.



Тюзюн айтсам, республика оьлчевдеги ярышны гьасиллери билдирилген сонг шолай болар деп къаравулламай эдим. Ярыш янгыз бу йыл булан битип къалмай. Бир ярышда, айрокъда 6 адам ортакъчылыкъ этген сонг, барысына да 1-нчи ерни бермеге де болмай. Къумукъланы арасында озгъан чыгъар ярышда деп айтыла. Жюрини ортакъчылары онда негьакъ олтурмагъанын, бютюн оюн, тергевюн олагъа бакъдырып къыйматлайгъанын разилик булан эсгерме тюше.



Агьарагьим Магьамматович Солтанмуратовну барыбыз да таныйбыз. Ол кёплерибизге дарс да берген. Бир де ол биревге ян тартып, тюзсюзлюкге ёл берген адам тюгюл. Жюрини председатели болуп артдагъы бир нече йыл ортакъчылыкъ эте. Гетген 2017-нчи йылда биринчи ерни алгъан Зарема Жанхуватова да минис­терликге арзгъа баргъанланы арасында болгъанлыгъы да тамаша эте.  



Ол оьзю де ярышда оьтгерилген дарсланы барысына да къарады. Оланы арзына гёре, гетген йылгъы ярышны гьасиллери де тюз чыгъарылгъанмы экен деген сорав тувулуна. Оьзюню уьстюнлюгюне де шек­лик тувдура. Сынавлу, ярышларда уьстюн гелген, жюрини ортакъчыларын да яхшы таныйгъан муаллимлер, биревню айтгъанын этип, айыпсыз адамланы уьстюнден арзгъа бара буса, башгъалардан не къаравулламагъа герек?!



Гьали гелейик Дагъыстан Республикада «Ана тиллени инг яхшы муаллими – 2018» деген ярышны умуми гьасиллерине. Ярышда ортакъчылыкъ этген ана тил дарсланы 39 муаллимини арасындан 1-нчи ерни Сергъокъала районну Краснопартизанск юрт школасыны муаллими Насибат Гьажиева, 2-нчи ерни Къазбек районну Буртунай юрт школасыны муаллими Загьра Алиева, 3-нчю ерни Сулейман-Стальск районну Кургент юрт школасыны муаллими Анжелика Шигьрагьимова къазангъан.



Ярышны бары да тиретлеринде уьстюн гелгенлени гьакъ юрекден къутлай туруп, дагъы да уллу уьстюнлюклер, дагъы да яхшы чалышма имканлыкълар ва илгьам ёрайман. Конкурсну гьасиллерин билдирегенде жюрини ортакъчылары эсгерген йимик, ярышда ортакъчылыкъ этгенлер бары да уьстюн гелгенлер. Неге тюгюл олар барысы да оьзлени районларында биринчи болуп гелген.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля