БИЛИМ

Мени оьзюмню авлетим биринчи класгъа башлап юрюме башлагъанда, ону ана тилден дарс береген муаллими: «Къумукъча сен яхшы сёйлеп бажарасан, молодец, сагъа бешлер салажакъман», – деп айтып гелген эди. Тек шагьар школада юрюлме герекли ана тил дарслар тийишли даражада юрюлмейгени йылны боюнда ачыкъ болду.

Бир-бир школаларда милли тиллерден муаллимлер етишмейгенликге байлавлу болуп ана тиллерден дарслар бирдокъда оьтгерилмей.

Мисал гьисапда айтгъанда, Магьачкъалада А. Мирзабековну атындагъы 56 номерли школа-гимназияда къумукъ тил дарслар бешинчи класдан оьрдеги класларда 2 йылны узагъында юрюлмеген.

Гьали буса къумукъ тил дарсланы биология дарсны муаллими Лейла Агьматовна Акаева юрюте. Лейла Агьматовнаны минасы – Буйнакск районну Тёбен Жюнгютей юртундан. Тек ол оьмюрюню бир яртысын Къазакъстанда йиберген. Онда школада муаллим болуп 20 йылгъа ювукъ ишлеген. Магьачкъала шагьаргъа гёчюп, касбусун узатып ишлейгенли гьали 15 йыл бола. Гертисин айтмагъа герек, биология дарсланы юрютеген муаллим буса да, Лейла Агьматовна – халкъы учун юреги авруйгъан, оьзю оьтгереген дарсланы охувчу яшлар учун пайдалы этме гьакъ юрекден къаст этеген адам. Мен ону булан ёлукъгъанда ана тил дарсда 9-нчу класда бир охувчу тюгюл ёкъ эди.

Гьакъыкъатны гёргенде мен оьзюм де тамаша болдум. Мен класгъа гиргенде, муаллим: «Муна, бир яш буса да дарсны къутгъармайман, оьтгеремен, 9-нчу класларда къумукъ яшланы санаву кёп тюгюл, 5 охувчу бар, тек оланы экевюн «Алтын гюз» байрамгъа гьазирленебиз», деп алып гетди, бириси спорт булан машгъул, тренировкалагъа бармасам ярамай деди, къумукъ текстни къумукъча охуп, уьйренип гел деп буварып йибердим, башгъасы бирдокъда дарсгъа гелмей. Биргине-бир охувчу, бу да къумукъча бир сёз де билмей», – деди

Биз лакъыр эте туруп, дарсда ортакъчылыкъ этген къумукъ къызгъа бир шиъруну уьйренип гелмекни тапшурду. Бу ерде эсгерип къоймагъа сюемен, дарсда ортакъчылыкъ этген къызны ата-анасы кёп арив къумукъча сёйлей, яшлары буса ана тилинде бир сёз де айтып болмайгъанын билгенде, ондан бираз гёнгюм де чыкъды.

Лейла Агьматовнагъа бары да яшланы мунда ана тилине бакъгъан якъда даражасы шулаймы, оьзлер ана тилин уьйренме гьасиретлиги сама бармы деген сорав беремен:

– Озокъда, ана тилин яшлар осал билегенлигине, дагъы да яманы, бирдокъда билмейгенлигине нечакъы да талчыгъаман. Ата-анасы бири сама къумукъ буса, гьатта улланасы яда уллатасы къумукъ адам экенни билсем, нечик де сёйлеп, къумукъ тил дарслагъа гелтирме къаст этемен.

Бир мисал гелтирип айтсам, атасы къумукъ бир охувчуну гелтирип охутдум, гьали ол улан университетде охуй, къумукъча бир сёз де я англамайгъан, билмейген охувчу ахырда, аз-кёп буса да, къумукъча сёйлеп бажарагъан болду. Шагьарда яшлар бавуна, мактапгъа барма башлагъан сонг ана тилинде бирдокъда сёйлемейген болуп къала.

Мунда шагьарда яшайгъан мени оьзюмню яшларым да шолай. Мени башгъа пачалыкъда яшайгъан яшым бар. Олар булан телефондан, Интернетден, скайпдан таба тап-таза къумукъча сёйлейбиз. Мен охутагъан яшланы да дарслагъа юрюйгенлери ана тилибизни билмеге сюебиз деп чи айталар, тек оланы дарслагъа юрюмейгенлиги мени де бек талчыкъдыра. Къыйматламакъ учун, тилни билеген даражасына къарап, бирлерине къумукъ хабарланы, шиъруланы охуп уьйренме, башгъаларына гёнгюнден уьйренме яда бир нече сёзню таржумасын гёнгюнден билип гелме тапшурув беремен.

Гертилей де, бир нече къумукъ сёзню таржумасы доскада язылып бар эди.

Мени буса, ана тил дарсланы юрюлеген кююне къарамагъа, оьзюм алданокъ гьазир этген соравларыма жаваплар алмагъа гьазирленип барсам да, школадагъы бу гьалны гёрюп, гёнгюм бузулду. Буса да, муаллим Лейла Агьматовнагъа берген соравларымны жавапларын, гьюрметли охувчулар, сизин тергевюгюзге де берейим.

– Лейла Агьматовна, ана тил дарслагъа яшлар кёп сююп гелеми яда олагъа ана тилини агьамиятлыгъыны гьакъында англатмагъа герекми?

– Озокъда, барысы да бир йимик кёп сююп геле деп айтмагъа болмайман. Тек ана тилин билмеге сюегенлери де яшланы арасында ёкъ десем де, дурус болмас. Тюпдеги класланы охувчулары ана тилини агьамиятлыгъын толу кюйде англап битмесе де, оьрдеги класлагъа чыкъгъанда къаст этеген яшлар бар.

– Охувчуланы ата-анасыны ана тил дарслагъа янашыву нечикдир?

–Умуми кюйде алгъанда, яшлары ана тилин билгенине ата-анасыны къаршылыгъы ёкъ. Мени яшым ана тил дарслагъа юрюмесин деген талапланы салып гелеген бир ана да, ата да мени алдыма гелмеген, тек ана тилин билгенни къастын этип чабып айланагъанлар да ёкъ.

– Охувчу яшлагъа ана тилинде юрюлеген дарслар къужурлу болсун учун не булан пайдаланасыз? Ана тилден, адабиятдан китаплар ва башгъа методика материаллар булан школа таъмин этеми?

– Охувчу яшлагъа ана тил ва адабият дарслар къужурлу оьтсюн учун, бизин халкъны тарихинден маълуматлар бермеге къаст этемен. Белгили шаирлерибизни асарларын охуйбуз. Китапланы, методика материалланы гьакъында айтгъанда, школадан бизге китаплар берилмей. Оьзюбюз сатып алып къоллайбыз.

– Сиз ишлейген йылланы узагъында охувчу яшланы, оланы ана тил дарслагъа бакъгъан янашыву алышынгъанмы?

– Шагьар школаларда ана тилге бакъгъан якъда тергев осал, оьзлени охувчуланы яда ата-анасыны янашыву алышынгъан буса да, нечакъы талчыкълы буса да, тёбенлешген деп айтмагъа боламан.

– Шагьар школаларда ана тилге ва адабиятгъа гёрсетилеген дарсланы санаву сизин рази къалдырамы?

– Къалдырмай. Мисал учун, 9-нчу класлагъа ана тилден бир дарс гёрсетилген, 5,6,7-нчи гимназия класланы охувчуларына да ана тилден жумада бир дарс бере. Янгыз 8-нчи класда эки дарс, шолай да, орта школаны класларына тенг 5,6,7-нчи класлагъа жумада уьч дарс бериле.

– Охувчу яшлар ана тилине сиз нечик янашгъанны сюер эдигиз? Айрокъда шагьарлы яшлар ана тилин уьйренсин учун не йимик чаралар гёрмеге герек?

– Озокъда, охувчуларым ана тилин билмейгенине мен бек къыйналаман. Халкъымны гележеги учун нечакъы да жаным авруй. Тек нетесен, шагьарлы яшланы ана тилине уьйретмеге бек къыйын. Ана тилинде яшлагъа гиччиден уьйде сёйлеме башласа, яшлар оьз тилин унутуп къалмас эди. Ана тилинде бир сёзню де билмейген охувчугъа тыш тилни уьйретеген йимик боладыр деп эсиме геле.

Патимат Бекеева.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля