«Тарбия ожакъдан башлана»

− Сиз сав оьмюрюгюзню билим берив булан йибергенсиз. Шо касбуну оьзюгюз сайлагъанмысыз? Сайлагъаныгъызгъа гьёкюнмегенмисиз?

− Шолай гьалгъа бир де гелмегенмен. Мен бу касбуну кёп яшлайын сайлагъанман. Бары да яндан англаву бар шаир ва язывчу, оьзюню элин кёп сюеген этнограф, муаллим Алимсолтан Къалсынов бизге дарс береген кюйге гьайран бола эдим. Шо тамашалы­гъым мени университетге элтди.

− Университетде 50-100 адам бирге охуй, охуп чыкъгъан сонг гьариси башгъа-башгъа кюйде дарс бере. Амма сизин де айрыча дарс береген, башгъаланыкине ошамайгъан кюйдеги къайдагъыз бар деп эшитгенмен.

− Мени методикам адатлангъанындан эсе бираз башгъа. Мен гьар дарсда сав класны къуршайман. Мисал учун, доскагъа дарс айтмакъ учун охувчу яш чыгъа. Къалгъан охувчулагъа огъар дарсны ер-еринден 5 сорав берме ихтияр беремен, демек, дарсын охумагъан яш сорав берип де, соравгъа жавап берип де болмай.

Китапда язылгъан дарсгъа мен аслу гьалда 15 минут харжлайман. Къалгъан ярым сагьатында къошум гьисапда башгъа ерлерден алынгъан мисалланы айтаман. «Мени гьаригиз уьйге алып гетип болмайсыз, мунда тынглагъыз, китапны уьйде охурсуз», − деп кёп айта боламан. Эгер де клас дарсгъа гьазир тюгюл буса, олардан тюпдеги класда яхшы охуйгъан яшны гелтирип, дарс айтдырып, класны уялтагъан гезиклерим де болгъан.

− Сизин кёп яшлай Пятилетка юртгъа директор этип йиберген. 24 йыллыкъ яш адамгъа директор болма эрте тюгюлмю?

−Пятилетка − гьали де Кёстекни гьисабындагъы юрт. Шо йылларда шонда 8 йыллыкъ школа бар эди. Яш эдим. Уллу гёрюнмек учун мыйыкълар къоюп да юрюдюм. Ондагъы муаллимлер башлап магъа «сынок» деп сёйлей эдилер. Мен онда 3 йыл ишледим ва школаны бир низамгъа гелтирдим. Мен шонда дагъы да кёп ишлеме багъыйлы эдим, эгер де Кёстек школаны директору Надирсолтан Амирханов къойгъан буса. Ол тилей туруп, юртдагъы школагъа завуч болуп чыкъдым. Арадан кёп гетмей мени районодан таба Янгы Кёстекге директор этип чыгъарды. Шонда да 8 йыллар ишледим.

− Сизин буса айланадагъы школаланы ишин онгарма деп къоллап тургъан…

− Шолай болуп къала. 1986-нчы йылда янгыдан Кёстекге къайтдым. Билим беривге къарайгъан завуч болдум. Шонда тилеп, школадагъы инг де артда къалгъан класны да алдым. Бир йылны ичинде 33 де яш охуйгъан шо класны школада 1-нчи ерге чыгъардым. Башлап оьзюмню бажарармы экенмен деп сынама сюйдюм. Бажарылды. Яшланы барысын да бир йимик гийинеген этдим. Муна нече йыл гетген шондан берли, 30 йыллар бола, яшлар школада гьали де бир йимик опуракъ гие. Уьст якъ − акъ, тюп ян − къара яда авур гёк. Уланъяшлар бары да галстук да тагъа. Шо да − тарбияны бир яны.

− Гьали биз аста булан мен сорама сюеген лакъыргъа чыгъа турабыз…

− Тарбия − къайсы адамгъа да тарыкълы зат. Бир масал бар, бир гиши алимге: «Яшым тарбиялы оьсгенни сюемен, нече йылдан башласам яхшы?» – деп сорагъан. «Нече йыл бола яшгъа?» − деп сорай алим. – «Уьч йыл», − деп жавап бере шо гиши. – «Буса сен уьч йылгъа гечикгенсен», − деген. Демек, яшны тувмадан тарбиялама герек. Шолай гьар агьлю этсе, сав юрт тарбиялы бола.

Пятилеткада директор заманым. Бир яш охумай, дарслагъа гелмей. Педсоветге ата-анасын чакъырдыкъ. Олар да гелмедилер. Педсоветни членлерин де алып, олагъа уьюне бардыкъ. Сиз гелмей бусагъыз, биз гелейик дегенлей. Абзарында да олтуруп, педсовет этдик. Шо хабар юртгъа тез яйылды. Дагъы кимни чакъырсакъ да, биринчи гелип олтура эдилер. Муна − тарбиялавну бирдагъы яны.

Яшны гиччилей ишге къуршама герек. Биз яш вакътиде спорт ва башгъа кружок­лар ишлей эди, шолагъа да яшлар кёп сююп бара эдилер. Кёстекни футбол командасы Дагъыстанны бир нече керен чемпиону болду. Ол ёкъ ерден болмай чы. Кюрчю бар. Мен яшлайын школаны чебер иш гёрсетеген коллективин юрютюп турдум. Концертлер алып башгъа юртлагъа да чыгъып гете эдик. Пьесалар сала эдик, айтагъаным, гьар яш сюеген иш булан машгъул эди. Ал замандагъы школа бригадалар яшны нечик тарбиялай эди…

− Сиз Кёстек школаны 20-нчы директорусуз. Надирсолтан школагъа 23 йыл ёлбашчылыкъ этип тайгъандан сонг, сиз 10 йыл ишлегенсиз. Ондан сонг не янгылыкълар яратма болдунг?

− Мени 1991-нчи йылда школаны директору этип белгиледи. Шонда магъа янгы­лыкълар этме тарыкъ тюгюл эди. Мен Надирсолтан булан янаша шонча йыл ишлеп, бары да затны биле эдим. Бизин ёлубуз бир эди. Мен шону ёлун давам этсем бола эди. Тек гьар заман мен коллективге шулай айтаман: «Иш уьстде мен уллуман, тынглагъыз, ишден сонг мен сизин йимикмен, сюйсегиз − урушугъуз».

Муаллимлени иши – яшлагъа билим бермек, гьар адам оьзюню ишин мекенли этсе, бары да зат арив бола. Шолай мекенли ишлесе, гьасиллер де бола. Сонг да ишингни гёрсетип де болма герексен. 1997-нчи йылда школаны ишин Дагъыстанны конкурсуна салдыкъ ва 2-нчи ерни алдыкъ. Шо йыл биз бютюнроссия конкурсда да ортакъчылыкъ этдик ва «Школа − 1997 года» деген атны алдыкъ. Шолай атлар 1998, 1999-нчу йылларда да алдыкъ, 2000-нчи йылда буса «Школа века» болдукъ. Атны алмакъ – бир, шолай берилген багьаны сакъламакъ − эки. Билим беривню дагъы да яхшылашдырма герек. Яшгъа мекенли англатса, яш яхшы охуй ва сав оьмюрюне билимни кюрчюсюн шунда ала. Бизде шолай, гьар йыл кёбюсю охувчулар оьр ожакълагъа тюшдю. Гьали де шолай юрюле. Сёз ёругъуна гёре айтсам, гетген йыл школаны 5 яш алтын медальгъа битди, бу йыл буса − 8 яш. Айтагъаным, кюрчю бар, шо буса кёп затны англата.

− Сизин ЕГЭ-ге къаравугъуз нечикдир?

− ЕГЭ-ге бюс-бютюнлей къаршыман. Алда школадан яшны гьар яндан англаву бар адам этип чыгъара эдик, гьали сав йыл дегенлей ЕГЭ-ни соравларына гёре охуйлар. 2014-нчю йылда Россиядагъы оьр охув ожакъларда охуп болмай Дагъыстангъа 228 яш къайтарылгъан. Демек, ЕГЭ-ни соравларын биле, бираз башгъа соравлардан англаву ёкъ.

Алдын ондан-мундан сорап да яшны билимин тергеп бола эди. Дагъыстанны билим берив министерлиги пайдалы янгылыкълар кёп эте эди. Мисал учун, мени алда Избербашдагъы педагогика училищеге тюшеген яшлардан экзамен алма эки керен йиберген. Шолай этсе, таныш-билишлик тая, яшлар охума герти билими булан тюше ва яхшы касбучулар болуп чыгъа. Таныш-билиш булан охугъан врачны алдына барма ким сюе, шолай муаллим негер уьйретер?!

Тарбияны гьакъында лакъырыбызны давам этсек, мен директор заманда да, гьали психолог болуп ишлейгенде де, билим беривню тарбия булан байлайбыз. Биз гьар охув йылны башында 9-нчу класланы охувчулары ва оланы ата-аналары булан жыйын этебиз. Яш охумай буса, тогъузну битип, школадан тайгъанын сюегенни англатабыз. Школада 2 йыл гьалла-гьалла деп юрюгенче, орта хас билим алагъан яда хас касбулар береген охув ожакълагъа тюшмек таклиф этиле. Сонг да, шолар 11 класны битме сюегенлеге четим этмейлер. Шолай жыйынлар йылда 3 керен этиле. Эгер де яш охумай буса, низамы да ёкъ буса, ата-анасы яшны школадан оьзлер тайдырма борчлу бола. Школада иш гёреген ата-ананы комитети де шо къайданы якълай.

− Сиз 10 йыл директор болуп тайгъан сонг 2008-нчи йыл гелип, 5 йыл дагъы да директор болгъансыз. Не болгъан эди?

− Мен школадан таймадым чы. Дарслар берип турдум. Муаллим болуп ишледим. 60 йыл битгенде гьажгъа да барма насип болду. Уьйде де бош турмай эдим, бав-бахча, гьайванлар сакълап турдум. Тек 2008-нчи йылда тилеп, мен Кёстек школагъа янгыдан директор болдум. Шо йылдан тутуп, гьар итнигюн 14 адамны жыйып планёрка этемен. Шонда директор, 4 де орунбасары, психолог, 2 де китапханачы, пионервожатый, медицина къуллукъчу, 2 спорт дарсланы муаллимлери, профорг ва социальный педагог жыйыла. Шолар булан оьтген жуманы гьасиллерине ва шу жумада не юрюлежеги гьакъда сёйлене. Гьариси гьисап бере. Демек, гиччирек планёрка.

Яшланы школагъа гелегенде гийинеген кюю тергеле. Къызланы бийик табанлы аякъгийим булан гелме къоймайбыз, алтын тагъымчакълар ва сагьат такъма ярамай, физкультура дарсда спорт гийимлер болма герек. Телефону булан гелип гёрсек, телефонун алабыз ва охув йыл битгенде беребиз.

Гьали чи мен директор тюгюлмен, тек менден сонггъулар да мен къургъан къайданы къоллайгъаны мени сююндюре.

− Буса сизин не зат талчыкъдыра?

− Тарбия осаллашгъаны мени бек къыйнай. Яшёрюмлеге кёп ихтиярлар берилип къалгъан. Шону учун уллулагъа этилинеген абур-сый осаллашгъан. Яшы къайда экени ата-ана билмей къала. Бизге алда: «Ахшам гьайван да къайта уьйге, сен де къайт», − дей эди уьйдегилер. Гьали яшлар оьзбашына ва тергевсюз кёп айлана.

− Шо кемчиликлер неден болгъан деп эсигизге геле?

− Бары да затгъа мен телевизорну гюнагьлайман.

− Гьали телевизор гьар уьйде дегенлей бар чы…

− Шону учун айтаман. Шонда гёрсетмейген зат ёкъ. Алда аз-маз эдепсиз киноланы гечортада гёрсете буса, гьали не заманда да гёрсете. Уьягьлю булан жыйылып къарай­гъан кинолар ёкъ деме ярай. Гьали де айтаман, дагъы да айтаман, тарбияны осаллашгъаны − агьлюню гьайсызлыгъындан.

− Сизин агьлюде тарбияны шо яны нечик салынгъан? Кюйге къарагъанда, агьлюге бек къатты ва талаплы адамсыз. Сизге бираз алда «Сюювню ва аминликни» медалын бергенин де эшитдик. Къутлайман!

− Савбол. Къатты да дюрмен, тарыкъда артист болуп да къаламан. Агьлюм Гьалимат булан мен 1969-нчу йыл къошулгъанман. 3 авлет де тарбиялагъанбыз. Къызым Жамиля − Хасавюрт районну билим берив управлениесинде кадрлар бёлюгюню ёлбашчысы. Бир уланым Абдулазим − Кёстек школаны директору, ону агьлюсю Гюлжанат − филология илмуланы кандидаты, шо школада завуч болуп ишлей, гиччи уланым Арсен Магьачкъалада яшай ол ич ишлени къуллукъчусу. Айтагъаным, гьариси оьз ерин тапгъан. Оланы бирлерини яшлары бизде тура ва ерли школада охуй. Олар даим тергевню тюбюнде. Спорт секциялагъа юрюй. Интернет тергевню тюбюнде, телевизоргъа бизин булан къарай. Къырда геч болгъанча турмай.

− Телефон булангъы аралыкъ?

– Барысыны да телефонлары бар, тек олар къаттыгюн тюгюл олагъа берилмей. Барысыны да телефонларын Гьалимат жыя. Тезликде сёйлеме тарыкъ зат бар буса, улланасыныкин яда мени телефонумну ала. Сёйлеп битгенде, къайтара.

− Гел, гьали сизин бош заманыгъызны гьакъында сёйлейик…

− Бош заман деген затны биревлер ойлашып чыгъаргъан. Ишден бош заманынг десенг, къыйыша. Мени шолай заманым болса, бавда болма кёп сюемен, тереклер булан боламан. Гьали де тюрлю-тюрлю китапланы охуйман. Тарихи маълуматлар жыяман, шоланы бир бёлюклеринден китаплар да чы­гъардым. Къурдашларым ва юрегим ушатагъан Магьмут Шигьмурзаев, Арсенгерей Алиев, Батыр Гереев Шахмагьаммат Дугужев, Гьюсенали Абакаров булан ёлугъаман. Йыл башгъалыкълагъа къарамайлы, ёлугъабыз, лакъырыбыз къыйыша.

− Соравларыма жаваплар берме заман тапгъан саялы кёп савбол.

− Сен де савбол!

 

Бизин маълумат:

Абукерим Абдулазимович АЛИЕВ 1946-нчы йылда Кёстекде тувгъан. 1964-нчю йылда ол ерли школаны бите ва Дагъыс­тан пачалыкъ университетни филология факультетине тюше. Охуп битген йыл ол Къазмаавулдагъы школаны завучу бола. Шондан сонггъу йылларда Абукерим Пятилетка ва Янгы Кёстек, сонг Кёстек школада 30 йыллагъа ювукъ директор болуп ишлей. Ону ёлбашчылыгъы булан Кёстек орта школа 4 йыл «Школа года» деген конкурсну лауреаты бола. А.А. Алиев – «Россияны билим беривюню отличниги», Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, Россияны ат къазангъан педагогу, Россияны халкъ педагогу, «Страницы истории селения с. Костек» ва «Костек в прошлом и сегодня» деген тарихи китапланы автору. Бираз алда 70 йыллыкъ юбилейине «За особые заслуги» деген Хасавюрт районну ордени булан савгъатлангъан.


Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,

оьз мухбирибиз.

СУРАТДА: 

А. Алиевни татывлу агьлюсю.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля