Пенсия фонд деп айтылагъан идараны къуллугъу булан таъмин болагъанланы санаву Буйнакск районда 24 мингге ювукъ бар. Оланы бирлери чагъы етишип пенсиягъа чыкъгъанлар, бирлери – не буса да бир аврувдан себепленген пенсия гьакъ алагъанлар. Нечик алай да, пачалыкъны къанатыны тюбюнде сакъланагъанлагъа гьукумат янындан этилеген гьай олагъа яшама имканлыкъ бере.
Бираз алда мен ДР-ни пенсия фондуну Буйнакск район бёлюгюню ёлбашчысы Набиюлла Гьажибатыров булан ёлугъуп оланы ишини гьакъында лакъыр этдик. Шо лакъырлашыв охувчуланы тергевюне де бериле.
– Набиюлла, сизин къурум халкъгъа пенсия акъчалар тёлемек учунгъу ишни нечик юрюте?
– Шо ишни юрютме бек къыйын деп айтса да ярай. Неге тюгюл, кёбюсю далапчылыкъ булан машгъул болагъан идаралар бизге берме тийишли налог акъчаларын яшырып юрюй. Бир-бир предприятиелер яда хозяйстволар да, регистрация этмейли, налог акъчаларын тёлемейли, яшыртгъын ишлеме сюе. Оланы артындан айланып, тутуп гючден тёлетме де тынч болмай. Янгыз биз о къуллукъну кютюп болмайбыз. Районда къурулгъан комиссия бар гьали шо ишни юрютеген. Налог инспекцияны къуллукъчулары да къошула шо комиссиягъа. Бирче иш гёрме тюше.
– Далапчылыкъ юрютегенлер булан бир-биригизни англамайгъанлыкъдан тувулагъан четимликлер боламы?
– Четимликлер деп айтса, йымышакъ болур, эришивлюклер де тувула. Прокуратурагъа, судлагъа чыкъма тарыкъ гезиклер де бола.
Акъча къазанма сююп иш ачгъанлар, кёп ойлашмай башлап, артына чыгъып болмай къоягъан гезиклерде биревге де билдирмей тура. Олагъа штрафлар, къошум процентлер къошула. Сюйсе де, сюймесе де тёлеме тюше.
– Билмейгенинден этиледир, балики, шо яда башгъа себеплер де бармы?
– Бирлери – билмейгенинден, бирлери билип эте. Ишин юрютюп тура, бизин гёргенде, шунча заман ишлемегенмен, япгъанман деп къутулма сюе. Бизин ёлбашчылар налоглагъа деп гетеген акъчаны бек къызгъана. Олардан гелеген харж жыйылмаса, адамлагъа пенсиялар тёлеме бажарылмай. Шону англама сюймей.
Мен ишге гелген вакъти бизин къурумгъа 90 процентини борчу бар эди. Бир йылдан шо санав 80 процентге тюшдю.
– Пенсияланы халкъгъа етишдирилеген кюю нечикдир? Ким кюте шо къуллукъну?
– Шо ишни юрютеген айрыча къурум бар. «Надежда» деген фирма, шоланы адамлары кюте. Олар бизин къуллукъчулар тюгюл.
– Пенсиялар берилме герекли заманындан артгъа теберилеген кюйлер боламы?
– Болмай деп айтса да ярай. Бир гюнге, эки гюнге геч болса да, чыдамлыгъы азлар шоссагьат къувун гётерип йибере. Олагъа айып этме де ярамай, харж етишмейдир… Янгыз пенсиягъа яшайгъан ожакълар да кёп бар.
Пенсия алагъанланы бирлери айлыкъ акъчаларын карточкаларына йибергенни сюе. Гьали кёбюсю шолай къайданы арив гёре. Акъча гелгендокъ, биринчи гюн карточкалагъа йиберебиз. Экинчи гюн уьлешме башлай.
– Гьалиги экономика гьаллар сизге четимликлер тувдурамы?
– Ёкъ олай четимликлери… Биз бир кризислеге де къарамайлы, адамлагъа берилеген пенсияланы оьз заманында олагъа етишдирме борчлубуз.
– Набиюлла, чагъы етишип пенсиягъа чыкъгъанланы бирлери алагъан пенсия акъчасы аз деп кант эте. Шолай адамлар о гьакъда сагъа гелип разисизлигин билдиреген кюйлер боламы?
– Бола. Кёп бола десе де ярай. Мен оьзюм де гьар гюн ишге гелгенде кабинетге гиргинчеге бары да бёлюклерден айланып чыгъаман. Къуллукъгъа токътагъанлагъа тарыкъ зат бармы деп оьзюм сорайман. Англатса, шо ерде масъала гьазирине чечиле. Бизин къуллукъчуланы иши булан рази тюгюл буса, магъа яда заместителиме билдирсе, биз гьазирине тарыкълы чаралар гёрюп, болагъан кёмегибизни этебиз.
Пенсия аз чыкъма болмай. Бизге гелтирген документлеге гёре пенсия гьакъны къадары токъташдырыла. Загьмат книжкасында ишлеген ерлери язылып бола. Алапасына гёре пенсия да языла. Бизин къуллукъчулагъа ону аз этмекни бир маънасы да ёкъ. Кёбюсю разисизликлени тувулагъаны пенсионер законланы англамайгъанлыкъ булан байлавлу. Биз уллу стендлер этип коридорлагъа илгенбиз. Шонда ишибизге гёре кёп тюрлю англатывлар бериле.
Бирлери дарманлар алмайгъан кюйню тангласа да, огъар гёре токъташдырыв кагъыз язмай къоя. Дарманлар да алмай, акъча къошулмагъан деп де кант эте. Англатабыз нечакъы да…
–Англатгъандан къайры, башгъача кёмек этеген заманларыгъыз да болгъанмы?
–Болгъан. Бизден бажарылагъан кёмекни этебиз. Бир керен Тёбен Къазанышдан гелген къатынгиши бар эди. Документлерин онгарып болмай тура болгъан. Мен машин булан бизин адамны йиберип, тарыкълы къуллукъну кютдюк. Булай алгъанда, о бизин ишибиз тюгюл эди. Огъар оьзюне тарыкъ. Къайырмас, бизин яндан къошум болса, кёмек болур деп этебиз.
–Кёмек этмек – къайсы идарада болса да, бек яхшы къуллукъ. Уллу болгъанлагъа, аврувундан инжинген адамлагъа этилеген рагьму дагъы да инсаплы боладыр…
– Бары да халкъ бир йимик тюгюл. Бирлери обур, бирлери амалсыз, бирлери законланы англамай. Шону учун да бизин къуллукъну аслу маънасы рагьмулукъдан геле. Оланы пенсия акъчаларын заманында берип къойгъан булан битмей. Олагъа инсанлыкъ кёмек де тарыкъ. Ону биз билебиз, аслу гьаракатыбыз да шо ёлда къурулгъан.
Пенсиялар къайсы уьлкеде де пачалыкъ оьз халкъыны гьайын этивюню бир аслу гесеги буса да ярай. Пенсия фонд да ватандашларына этилеген инсаплы къуллукъну кюте. Социал кёмеклени инг гёрмеклиси деп айтса да янгылыш болмас.
Суратда: Буйнакск районну пенсия фондуну ёлбашчысы
Н. Гьажибатыров.
