Халкъларыбызны оьр пайдалары талап эте

– Мени соравум эки де президентге бериле. Инг башлап Тюркияны Президенти, сонг гьюрметли Путин шогъар жавап бергенни сюемен. Сирияда тувулунгъан гьалны ёрукълашдырывда эки де уьлкени, айрыча алгъанда, оланы ёлбашчыларыны янашыву рас гелмеген. Шогъар да къарамайлы, эки де уьлке эсгерилген пачалыкъда демократияны ёлунда алмашынывлар оьтгеривню якълап геле. Шо гьакъда сиз оьзюгюз де эсгердигиз. Сириядагъы гьалны сиз арагъа салып ойлашдыгъызмы? Сириядагъы гьалны чечивге байлавлу эки де уьлкени янындан не йимик ёллар тангланажакъ?

Режеп Тайип Эрдоган:

– Инг алда биз оьтгерген сёйлешивлени барышында шо масъаланы арагъа салып ойлашмагъаныбызны айрыча айтмагъа сюемен. Тек прес-конференциядан сонг шо масъалагъа бары да янындан толу кюйде къарамагъа гёз алгъа тутгъанбыз. Шо саялы эсгерилген масъаланы уьстюнде токътап гьеч бир зат да айтмагъа болмайман.   

Владимир Путин:

– Бизин къонакъ, Тюркияны гьюрметли Президенти гьали айтгъан сёзлени мен де ташдыраман. Барыбызгъа да белгили экени йимик, Сириядагъы гьалны ёрукълашдырывгъа байлавлу къаравларыбыз гьар заманда да рас гелмеген. Биз прес-конференциядан сонг тыш ишлер министрлери ва хас къуллукъланы вакиллерини ортакъчылыкъ этивю булан шо масъалагъа байлавлу пикру алышдырмагъа ва шону чечивню ёлларын белгилемеге гёз алгъа тутгъанбыз

Сиз гьали демократия алмашынывланы гьакъында айтдыгъыз. Биз гьисап этеген кюйде, шолай алмашынывлагъа янгыз демократияны къайдаларын къоллап етишмеге бажарыла. Биз Сириядагъы гьалланы ёрукълашдырывну ёлларына байлавлу къаравларыбызны ювукълашдырмагъа болажакъбыз деп ойлашаман. Неге тюгюл, шо бизин алдыбызгъа салгъан аслу мурадыбыз болуп токътай. Шо пикругъа кюрчюленип биз къыйынлы гьалдан чыгъывну ёлларын токъташдыражакъбыз деп эсиме геле.

– Владимир Владимирович, Сиз эки де уьлкени арасындагъы сатыв-алыв, экономика аралыкъланы ёрукълашдырмагъа тийишли гёрегенигизни гьакъында эсгерген эдигиз. Шолай да, бир-бир агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъарывгъа байлавлу етишилген разилешивлени гьакъында да алда айтгъан эдигиз. Сизин учун буссагьатгъы вакътиде Россия учун къайсы проектлер артыкъ агьамиятлы экенин белмеге сюежек эдим. Софиядан гелеген билдиривлени гьисапгъа алып, «Южный поток» деген проектни, неде Россияны ва Тюркияны арасында юрюлген сёйлешивлени гёз алгъа тутуп, «Турецкий поток» деген проектни яшавгъа чыгъарывгъа артыкъ тергев берилежекми? Неде эки де проектге байлавлу башгъа разилешивню ёллары ахтарыламы? Гьюрметли Эрдоган, Сиз «Акъкъую» деген АЭС-ни проектин яшавгъа чыгъарывгъа гьаракат этегенигиз ва шогъар янгы даража бермекни якълайгъаныгъыз белгили. Тек мен англайгъан кюйде, Сизин шо мурадыгъызгъа етишмек учун Тюркияда бир нече законланы къабул этмеге ва лицензиялар алмагъа тюше.


Шогъар байлавлу мекенли абатланы къачан къаравулламагъа бола? Кёп савболугъуз.

Владимир Путин:

– Биз бир заманда да экономика аралыкъланы политика булан байламайбыз. Лап башлап да «Южный поток» деген проектни таклиф этегеник бизин табии газ Евросоюзгъа гиреген Къыбла Европаны уьлкелеринде яшайгъанлагъа тувра етишмеге имканлыкъ берегенин гьисапгъа алгъан эдик. Тек Европарламент шо проектни яшавгъа чыгъарывну гери урагъан къарар къабул этди. Сонг Болгарияны гьукуматына Еврокомиссия гьазирлик гёрювню токътатмакъны талап этеген кагъызын йиберген. Шолайлыкъда, бизге Болгарияны гьакимлик къурумларыны янындан шо уьлкеге гирмеге ва иш гёрмеге ихтияр берилмеди.

Герти, биз гьис этеген ва билеген кюйде, Болгарияны гьакимлик къурумлары шо проектге къайтып къарамагъа сюежек эди. Амма биз шо проектни яшавгъа чыгъарывда Европада ортакъчылыкъ этегенлени гери урувларыны натижасында бизге бир къадар зарал болду. Янгыз гёз алгъа тутувлар булан ишни алгъа багъып алып юрюмеге бажарылмай. Бизге къатты ва тындырыкълы юристлер тасдыкъ этген инамлы шартлар тарыкъ. Тек олар ёкъ.

Биз лап башда да «Турецкий поток» «Южный поток» деген проектлени бир-бирине къаршы салмагъанбыз. Тюркия ва Европа булан газ тармакъда бирге чалышывгъа имканлыкъ берегенде йимик янашгъанбыз. «Турецкий поток» деген проектни бир пайы Тюркия Республиканы экономикасыны оьсювюн гёз алгъа тутуп, шо уьлкени янгыз ич тарыкъларына пайдаландырылажакъ деп гёз алгъа тута эдик. Эсгерилген проектни шо бёлюгю шексиз кюйде яшавгъа чыкъмагъа тюшегени гьакъда биз бугюн айрыча эсгердик. Ювукъ вакътини ичинде шо проектни эсгерилген пайы яшавгъа чыкъмагъа башлажакъ.

Проектни табии газны Европагъа етишдиривге байлавлу экинчи пайы оьзге пачалыкълардан гьасил бола. Биз шо масъалагъа байлавлу тувулунагъан соравланы Брюсселде иш гёреген Еврокомиссия ва европа уьлкелер булан чечмеге герекбиз. Биз тюрк къурдашларыбыз булан шо ишни кютмеге гьазирбиз. Тек, бирдагъы да такрарлап айтаман, шо проектни яшавгъа чыгъарывгъа къуршалгъан бары да уьлкелер дыгъар байламакъ учун сёйлешивлер оьтгермеге герек.

«Южный поток» деген проектни яшавгъа чыгъарывгъа къуршалгъанлар булан тенглешдиргенде, тюрк къурдашларыбыз, бизин арабызда тувулунгъан татывсузлукълагъа да къарамайлы, ихтияр берив кагъызланы барысын да онгаргъан. Шолар бизге де тапшурулгъан. Гьали де чечилмеген бир-бир масъалар бар, шоланы гьакъында да биз бугюн айрыча сёйледик.

«Акъкъуюгъа» байлавлу Тюркияда уьч законгъа алмашынывлар этилген.Биз шо проектге агьамиятлы инвестиция проектни даражасын бермекни якълай эдик. Бугюн тюрк якъдан да биз шолай янашывну гьис этдик. Онлар булан миллиард долларлар харжланажакъ проектлер яшавгъа чыгъарылмагъа имканлы. Мен шолай болажакъгъа да умут этемен.

Режеп Тайип Эрдоган:

– «Акъкъую» проектни гьакъында айтгъанда, гертилей де, бизден шогъар агьамиятлы инвестиция проектни даражасын бермеклиги къаравуллана эди. Биз шо гьакъда къурдашларыбыз булан сёйлешивлер оьтгердик. Россияны проектине шо эсгерилген даражаны бермеклигини гьакъында къарарны болгъан чакъы тез къабул этмеге гёз алгъа тутулгъан. Шолайлыкъда, «Акъкъую» да бизин уьлкени проектлерини арасында оьзюню хас ерин тутажакъ ва оьзюню даражасына байлавлу берилеген енгилликлер булан да пайдаланма болажакъ.    

Оьзге масъалаланы гьакъында айтгъанда, «Турецкий поток» проектни айрыча эсгергенде, сиз билеген кюйде, биз Россия Федерациядан 28 миллиард кубометр оьлчевде табии газ сатып алабыз. 18 миллиард кубаметр табии газ пачалыкъ къурумланы, къалгъан пайы буса адамланы тарыкъларына къоллана. Шоллайлыкъда, биз эсгерилген проектни эки агъымгъа байлавлу яшавгъа чыгъармагъа сюебиз. Демек, Россиядан гелеген табии газны бир агъымы Европагъа бакъдырылажакъ. Шону булан бирге, шо проектни яшавгъа чыгъывун чалтлашдырмакъ бизин алдыбызда токътагъан аслу борч гьисаплана. Мен гьисап этеген кюйде, шо тюз болуп да токътай. Кёп савболугъуз.

Владимир Путин:

– Билемисиз, энергетика, газ, электростанциялар къурув булан бизин аралыкълар дазуланып къалмай. Биз гьар тюрлю тармакъларда да, ачыкълашдырып айтгъанда, машинлер къурув, металлургия промышленностда да, бирче иш гёребиз, тувра-тувра сатыв алыв булан да машгъул болабыз. Биз юрт хозяйство малланы бир-бирибизге йиберивню янгыдан башламакъны гьакъында да айтдыкъ. Биз шоланы бугюн гёз алгъа тутгъан муратлагъа ассасланып кютежекбиз.

– Сорав эки де уьлкени башчыларына бериле. Инг алда, гьюрметли Путин, мен Сизге шулай сорамагъа сюемен. Биз англагъан кюйде, Сиз Тюркия булангъы байлавлукъну татывсузлукъ тувулунгъанчагъа алдагъы оьлчевлерде янгыртмакъны къатты кюйде якълайсыз. Тек Сиз шогъар етмек учун нечакъы заман тарыкъ ва не йимик шартланы болдурмагъа тюшегени гьакъда айтмагъа боласыз? Шондан къайры да, Сиз эки де уьлкени арасында къатнав юрютегенде виза алывну егиллешдиривню масъаласы токътагъанны айтгъан эдигиз. Шо масъалыны Сиз къайтып арагъа салып ойлашмагъа гёз алгъа тутамысыз?


Сизге де мени соравларым бар, гьюрметли Тюркияны Президенти. Биз де гёреген кюйде, эки де уьлкени арасындагъы байлавлукълар янгы даражагъа чыкъгъан. Пачалыкъ къурумну алышдырывну къасты этилген сонг Владимир Путин Сизге телефондан сёйлегенге бек рази къалгъаныгъызны айтгъан эдигиз. Мен де Тюркияны Американы Бирлешген Штатлары булан байлавлукъ юрютеген даражасын гьисапгъа алып сорав бермеге сюемен. Россияны ва Тюркияны аралыкъларыны гележеги бар деп гьисапламагъа яраймы? Шо аралыкъланы янгы агьамиятлы девюрю башлангъан деп айтмагъа бажарыламы?

Владимир Путин:

Бизин аралыкъланы толу кюйде янгыр­тывну гьакъында айтгъанда, биз шону сюебизми неде сюймейбизми деген сорав арагъа чыгъа. Герти, сюебиз. Биз шону этме де этежекбиз. Яшав чалт алышына. Бир тюрлю гери урувлар токъташдырылгъандан сонг яшавда къаравулланмагъан кюйде алмашынывлар болуп гетди. Биз шо алмашынывланы гьисапгъа алып, сатыв-алыв, экономика байлавлукъланы янгыртмакъ учун хыйлы чараланы яшавгъа чыгъармагъа тарыкъбыз.

Шону булан байлавлу болуп, биз гьукуматны даражасында орта болжалланы гёз алгъа тутагъан программаны гьазир этмек гьакъда къарар къабул этдик. Мен шу ерде сатыв-алыв, илму-техника, маданият тармакъларда 2016–2019-нчу йылларда бирге чалышывну белгилейген программаны гьакъында айтаман. Бу программа ювукъ вакътини ичинде къабул этилежек деп де умут этемен. Ведомстволаны арасында узакъ заманны ичинде сёйлешивлер юрютюп турмагъа тюшмейген масъалалагъа байлавлу разилешивлеге бир-эки жуманы ичинде етишилежек. Узакъ заманны ичинде сёйлешивлер юрюлюп турмагъа тюшеген масъалалар буса мен оьрде эсгерген орта болжалланы гёз алгъа тутагъан программагъа къуршалажакъ. Шо саялы, мен сизге гьукуматара комиссияны ва тийишли ведомстволаны ишине тергев этмекни таклиф этемен. Биз шу ишге къуршалгъанлар ара бёлмей къатнап туражагъы гьакъда сёйлешгенбиз. Бир-бир масъалалагъа байлавлу къарарлар ювукъ вакътини ичинде къабул этилинежек.

Визалагъа байлавлу масъалалар да чечилмеге тарыкъ. Нечик алай да, шо – экономика тармакъда бирге чалышывну къуршайгъан масъала. Биз бугюн айтгъанда йимик, тюрк ёлдашларыбыз транспортну, темир ёл булан юк ташывланы, авиация тармакъларда виза беривде ихтиярланы дазуландырыв экономика аралыкъланы юрютювде де бир-бир кемчиликлени тувдура. Экономика тармакъда бирге чалышывда тувулунагъан масъалаланы чечмек учун биз шоланы гьисапгъа алмагъа тарыкъбыз.

Режеп Тайип Эрдоган:

– Мен Гьюрметли Президентге оьзюмню айрыча разилигимни билдирме сюемен. Сиз мен бир-бир тенглешдиривлени гелтиргенни сюесиз. Тек мен янгыз шулай айтмагъа боламан. Буссагьатгъы вакътиде Россияны ва Тюркияны арасында экономика тармакъда байлавлукъ юрютювю гьакъда айтгъанда, бизин уьлкелени арасында мал айландырыв оьлчевю 35 миллиард долларгъа етишген. Биз шону яшавгъа чыгъарма болгъан эки уьлкебиз. Озокъда, гетген йыл болуп гетген белгили агьвалатлардан сонг бизин уьлкелени арасындагъы мал айландырыв 28 миллиардгъа, дагъы да тёбенге тюшюп де къалгъан эди.

Бизде Оьр даражада байлавлукъ юрютеген совет иш гёре. Шо Совет агьамиятлы болагъан кюйдеги байлавлукъ юрютювню ёлларын таклиф эте. Биз шо Советни оьлчевюнде бирге чалышывну ёлларын белгилегенбиз. Биз гелеген йыл да шо Советни гезикли генгешин оьтгермеге болажагъыбызгъа, мунда, Санкт-Петербург да, токътагъан ерибизде бирге чалышывубузну янгыртажакъгъа умут этебиз.

Сизин эсигизде бар буса, биз эки де уьлкени арасындагъы мал айландырывну 100 миллиард долларгъа етишдирмеге гёз алгъа тутгъан эдик. Шо муратгъа етимекни къастын да болдуражакъбыз. Бугюнгю гьалны гьисапгъа алгъанда, биз янгыдан шо гьаракатны яшавгъа чыгъарывну ёлуна тюшгенбиз. Биз шо мурадыбызгъа багъып абат алабыз.

Мен гьали бирдагъы бир гьасил чыгъар­магъа тарыкъман: Тюркиягъа туристлени геливюн гьисапгъа алгъанда, бизин уьлке россиялы туристлени бизде сапарындан шайлы гелим ала эди. Шо бизин халкъланы арасында дослукъ аралыкъланы тувулувуна да болушлукъ эте эди. Мен ойлашагъан кюйде шо тармакъны бизге гьисапдан тайдырмагъа ярамай. Бугюн биз юрютген сёйлешивлени вакътисинде гьюрметли Президент де айтгъанда йимик, бизин уьлкелени арасында гьавадан таба байлавлукълар ювукъ вакътини ичинде къайтарып башланажакъ. Шо да бизин уьлкелени арасындагъы ювукълашыв бирден-бир чалт юрюлежегине шартлар ярата. Кёп савболугъуз.

– Владимир Владимирович, тыш уьлкелени маълумат къуралларында гьали-гьалилерде америкалылар Ирангъа 400 миллион доллар тёлемеге тюшеген гьакъда айтылып турду. Хас пикругъа гёре шо акъчаны олар 1979-нчу йылда савут къураллары йиберилгени саялы тёлеме тарыкъ. Шогъар гёре бирдагъы бир пикру да бар. Сайки, шо акъчаны иран туснакълардан дёрт америкалыны азат этивге байлавлу тёлемеге тюше. Бираз алда США-ны пачалыкъ секретары Керри булан оьтгерген сизин ёлугъувугъузну эсге алып айтгъанда, Сиз Барак Обаманы тилевюн къабул этип, америкалыланы туснакъдан азат этивге болушлукъ этгенигизни гьакъында эсгерген эдигиз. Шо хас чара оьтгерилген шартланы гьакъында билмеге сюежек эдик. Вашингтондан бизге де самолётлар булан миллион долларлар гелтирилеми? Кёп савболугъуз.

Владимир Путин:

– Сизин мысгъыл соравугъуз англашыла. Башлап айтма сюемен, туснакъланы алышдырыв ва сатып алыв булан машгъул болмайбыз. Тек, гертилейде, америкалылар бир-нече ай алъякъда Сирия Республикагъа тюшген Американы ватандашын азат этивде кёмеклешмекни тилеген эдилер. Гезикли чаралардан сонг, биз америкалыланы тилевюн яшавгъа чыгъардыкъ. Шогъар хас операция деп айтмагъа да бажарылмай. Сирияны гьакимлери булан биз юрютген сёйлешивлени натижасында шо адам бизин къолубузгъа тюшдю. Биз де ону америкалылагъа тапшурдукъ. Озокъда, ону сатып алмакъ учун   харж тарыкъ болмады. Биз янгыз шабагьатлы гьислерден баш алып иш гёрдюк. Битди. Шолай четим гьаллагъа тюшген гьар къайсы уьлкени ватандашына да гележекде биз кёмек этмеге гьазирбиз. Бизин ватандашлагъа да олар шолай янашажакъ деп умут этемен.

Сёзюмню тамамлай туруп, маълумат къуралланы вакиллерине, олай да Тюркия Республиканы гьукуматыны ва далапчыланы гёрмекли делегациясы булан гелген гьюрметли Президентге оьзюмню разилигимни билдиремен.

Гертилейде, эки де уьлкени арасында биз бек къыйын гьалны башдан гечиргенибизни гьакъында айтмагъа сюемен. Тек биз барыбыз да, Тюркияны ва Россияны ватандашларыны талапларын гьсапгъа алып, шо къыйын шартлар артда къалгъанын сюебиз, шону тюрк къурдашларыбыз да сюегенин гьис этебиз.

Бизин халкъланы ва уьлкелени оьр пайдалары пачалыкъара байлавлукъланы янгыртмакъны талап эте. Шолай талап болмакълыкъ Тюркияны ва Россия Федерацияны халкъларыны арасында дослукъ ва къардашлыкъ аралыкъланы агьамиятлыгъындан баш ала.

Кремлни прес-къуллугъуну маълуматларына гёре гьазирлеген

Сунгуров Руслан

Байболатов Насрулла

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля