Бырынгъыдан къалгъан саниятыбызны сакълайыкъ

– Умукюсюм Абдулбасировна, инг башлап оьзюгюзню гьакъыгъызда хабарласагъыз арив болур эди.

– Мен школаны битдирген сонг, тыш пачалыкъланы тиллерине уьйретеген факультетге охума тюшме сююп, ДГУ-гъа документлеримни берме бардым. Тек шонда биринчи йыл тюшмеге бажарылмады. О йылларда библиотекада мени анамны къызардашы ишлеп тура эди. Шо тармакъда ол 60 йыллар ишледи. Ол магъа: «Бу йыл охума тюшмегенсен, гелеген йылгъа гьазир боларсан, библиотекабызда   ер бар, бизге ишлеме гел»,–деди. Китапланы да кёп сюемен, уьйде тургъанча, шонда барайым деп ойлашдым. 1976-нчы йылда китапханагъа гелдим, шондан берли шу тармакъда ишлеп тураман. ДГУ-гъа буса заочно охума тюшдюм. Библиотеканы заведующийи де болдум, яшланы китапханасында да ишледим. Гьасили, шонда 38 йыл чалышдым. Маданият бёлюкге чыгъып ишлейгеним де 3 йыл бола.

Уьягьлюмню эсгерсем, ол бу тармакъда чалышагъан адам тюгюл. Уьч авлетибиз – эки улан, бир къызыбыз бар. Уланланы бириси – юрист, бирдагъысы – спортсмен. Къызыбыз да – муаллим. Олар барысы да университетде охугъан. Уланым белгили спорт­с­мен эди. Къолун авуртдуруп, спортну къойма тюшдю. Барысы да уьйленген.

– Сизин район тезден бек бай фольклору, бырынгъы йырлары, бийивлери булан танывлу. Бир керен Къумукъ театрда сизин фольклор ансамблигиз бийийген кюйню гёргенде, адашып, тамаша болуп къалдым. Шонча да алда ёлукъмагъан бийивю, йырлары, айтагъан сёзлери бек таъсир этген эди. Сиз оьзюгюзню ишигизде шо янларын къоллама къараймысыз?

– Биз бир затны да унутмагъанбыз. Бырынгъы йырларыбызны да, макъамларыбызны да излеп, дагъыдан да шону бай этип, халкъгъа гёрсетип, кёп арив шатлыкълар эте турабыз. Фольклорубуз бизин бир де оьлмеген. О заманда фольклор коллективге кёп йыллар бола эди. Сонг да, бизин фольклор ансамблибизге 8-9 йыллыкъ яшлардан башлап, уллу, эсли къатынлагъа, эргишилеге ерли къуршалгъан. Бизде «Дружба» деген юрт бар. Огъар 50 йыл битген. Онда ер тербенивлерден сонг гьар ерлерден гёчюп гелген гьар тюрлю миллетлер де яшай. Шонда адатлангъан маданиятны центрын ачдыкъ. Онда уьч фольклор коллектив иш гёре. Оланы гёргенде, бек адап, гьайран болуп къалгъан эдим. Шонча да оьр даражада маданият байлыгъы булангъы коллективлер! Тав халкъны кёп хончалары булангъы опуракълары, арив башына байлайгъан гийимлери бола чы. Бек къужурлу коллективлер. Олагъа айтма да сёз тапмайман. Бизин халкъыбызны байлыгъын, йырларын, бийивлерин, адатларын жагьиллеге бир де унутма къоймайбыз.


– Сизин юртлардагъы маданият уьйлени гьалы нечикдир?

– Нечик айтайым сизге, 131 –нчи закон бары да затны бузуп къойду чу. Маданият уьйлер гьали бизге таби болмай. Шолар юрт советлени къолунда, олар булан иш гёре.Оланы бизге тапшурса, кёп арив яхшы болажакъ эди деп эсиме геле. Юрт советлени не къуллугъу бар буса, олар шону кюте демеге ярай. Маданиятгъа, инчесаниятгъа бакъгъан якъдагъы иши бираз осал. 9 май, 8 март ва шолай оьзге байрамланы яшланы къуршап оьтгерелер.

– Халкъны музейлерини ишине сиз жавап беремисиз?

– Бизин адатлангъан маданият центрыбызгъа гирип гелегенде, музе­йибизни эслегенсиздир. Шу центрлар ачылгъанда,   не ерде бырынгъыда халкъыбыз къоллагъан мал-матагь бар буса, шоланы жыймакъ деп къарар чыгъаргъан эдик. Шону гёз алгъа тутуп, биревлерден тилеп, сатып алгъан, сонг да биревлер савгъат этип берген эсги экспонатлар бар. Шоланы жыйып, маданият центрларда гиччи музейлер этгенбиз. Башлыгентде 11-нчи класда охуйгъан Руслан Рашитов деп бир яш бар. Ону оьзюню уьюнде ачгъан, айтса адам инанмас йимик гьайран арив музейи бар. Шо юртгъа Къаягент районну башчысы булан адатлангъан маданият центр ачайыкъ деп баргъанда, бизин де музейни гёрме гелигиз деп шонда ча­къырдылар. Шону гёрюп, барыбыз да манг болуп къалдыкъ. Онда йимик, бир-бир экспонатлар Магьачкъаладагъы музейде де ёкъдур. Оьтемишдеги школада да кёп арив музей бар. Къаягентде буса эки онгача музей бар. Сонг да, шу бизин Къаягент юртну администрациясыны бинасыны экинчи къабатында ерлешген музей иш гёре.

Районубузну башчысы Магьамматэмин Нурутдинович Гьажиевге разилигибизни билдирме сюебиз. Ол культурагъа кёп арив янаша. Олай да, маданият масъалалагъа къарайгъан районну башчысыны заместители Ольга Къурбанова да – бизин бары да ишибизге табылагъан бек гьакъыллы, культурагъа бек тергевлю янашагъан къатын. Администрациябыз бизге бары къолундан гелеген кёмекни эте.

Гетген йыл апрель айда эргишилени хоруна «Халкъ хору» деген ат берилди. Сонг да, 2003-нчю йылда къурулгъан «Синяя птица» деген яшланы музыкалы театры бар. Огъар ёлбашчылыкъ этеген Галина Адаева –бек пагьмулу, гьаракатчы касбучу. Шо театргъа да «Оьзбашына иш гёреген халкъ театр» деген ат берилген. Бу йыл да бирдагъы умутубуз бар, фольклор коллективибизге де «Халкъ ансамбль» деген атны алма сюебиз.

Олай да, биз хореография ансамбль къуруп турабыз. Оланы да мекенли кюйде аякъгъа миндирме хыялыбыз бар. Ондан къайры да, бизин хорну ортакъчыларына янгы къабалайлар, чепкенлер тарыкъ. Шолагъа акъча гёрсетигиз деп тилегенмен. Бизин хорубузну кёплер ушата.

Гёз алгъа тутулгъан кёп ишлерибиз бар. Алда Къаягент юртда паласлар этиле эди. Шоланы сокъмайгъанлы 30-40 йыл да бола. Оланы этеген усталарыбыз да бар эди. Гьали Къаягент паласланы янгыртма сюебиз. Биз ата-бабаларыбыздан къалгъан саниятыбызны къойма сюймейбиз.


– Сизин администрациядан оьтюп, Дагъыстанны маданият министерлиги булан байлавлукъ тутма ихтиярыгъыз бармы?

– Озокъда, бар. О чу бизин аслу маданият центрыбыз. Маданият министерлигибиз къошулмайлы бир зат да этмейбиз. Гьаман да оланы янындан якълав бола, бизге ёл гёрсетелер. Тек харж булан къол узатмагъа болмайлар. Неге тюгюл, биз олагъа таби болмайбыз. Бизге алапалар бермек, ишибизге тарыкъ-герекни, аппаратураланы алмакъ учун харж ерли бюджетден гёрсетиле. Амма гьар гезик республикада болагъан чараларда ортакъчылыкъ этмеге де чакъыралар. Олар булан бек ювукъ, тыгъыс ишлейбиз.

– Гёресиз, артдагъы 3-4 йылны ичинде янгыз Дагъыстанда тюгюл, савлай Россияда да гьаллар четимлешип тура, айрокъда экономика тармакъда. Айтагъаным, акъча якъдан къытлыкъ, экономия этмек учун бир-бир къурумларда иш ерлени къысгъартыв да болду. Шо къыйынлыкълар сизин ишигизге тиймейми?

– Эл арада «ёрукълашдырыв» деген сёз юрюлюп тура. Аллагьгъа шюкюр, не буса да шо бизге етишмеди. Центрыбызгъа гетген йыл федерал акъча деп 1,4 миллион манат харж гелди. Шогъар да биз кёп арив аппаратура да, бир-эки компьютер де алдыкъ. Озокъда, амалыбыз болса, машин де сюе эдик. Биз, транспортубуз ёкъ саялы, гьар ерлеге концертлер булан барма болмайбыз. Даим башгъалар булан, бизин районну ичиндегилер, юртлар булан байлавлукъ тутуп турма тарыкъбыз. Машин болмагъан сонг, бираз онгайсызлыкълар да тувулуна.

Сонг да, башгъа районлар булан тенглешдиргенде, бизин адатлы маданият центрны, библиотекаланы къуллукъчуларыны алапалары яман тюгюл.Уьстюнден налоглагъа да тутгъан сонг, орта гьисапда 11–12 минг манат акъча алалар. Министерликге , башгъа коллегиялагъа барсакъ, гьар ерлерден гелгенлени ёлбашчылары оланы къуллукъчуларыны алапалары аз деп кант эте болалар. Алапаларыбыз бираз артгъанны сюе эдик дейлер. Бизин районда шо гьал гьалиге яман тюгюл. Озокъда, биз сюеген кюйде Путинни 2012-нчи йылда чыкъгъан указына гёре, кёп гётерилип де къалмагъан. Гьар йыл гезиги булан алапаларыбызгъа процентлер къошула турма тарыкъ эди. 2016-нчы йылда буса айлыкъ гьакъланы гётерилегени 80 процентге етишме тарыкъ эди. 16-нчы йыл районну экономика даражасы къыйынлы болду, шо саялы бажарылмады. Нечик-алай да, бизге шо четимлик деген зат тиймеген. Шону учун биз районубузну ёлбашчыларына бек разилигибизни билдирмеге сюебиз.


– Гетген йыл Магьачкъалада «Къаягент районда йылны адамы–2016» деген чараны этмек кимни ою эди?

– Гьар йылны ахырында биз районда гьисап берив къайдада чаралар оьтгере эдик. Районубузну башчысы Магьамматэмин Нурутдинович Гьажиев: « Мен бу йыл сизин Магьачкъалагъа чыгъарма сюемен»,– деген эди. Шо агьвалатда ол бу йыл, Аллагь буюрса, Моск­вада да концертибизни гёрсетме сёз берген. Ол: «Бизин Москва тюгюл, тыш пачалыкълагъа алып бармагъа ярайгъан пагьмуларыбыз да бар», – деди.

Тюркия, дагъы да башгъалар булан да дыгъарлар байлама сюе. Баягъы, Дагъыстандан тышгъа чыкъмагъа да кёп харж тарыкъ бола. Шо масъаланы да ол, спонсорлар да табып, болагъан кюйде оьзлени янындан да къошуп чечмеге сюе. Магьамматэмин Нурутдинович бек белгили адам, уьстюнлю спортсмен де болгъан. Ону абуру-сыйы, кёп таныш-билиши, байлавлукълары да бар. Ону учун огъар ким булан да сёйлешме, кимни уьстюне де бармагъа тынч.

Бир затны айрыча эсгерме сюемен. Шо гетген йыл Къумукъ театрда болгъан агьвалатда гьар тюрлю номинацияларда районубуздан 19 гишиге «Йылны адамы – 2016» деп ат да, кубок, диплом ва акъча савгъат да берилди. Оланы арасында гиччинев къоччагъы­быз да бар эди. Абдулла Ильясов деп 2 йыллыкъ уланпав оьзюню тенглиси булан абзарда ойнап тура болгъан. Уллулар хантавлукъ этген буса ярай, бавдагъы 10 метр теренлиги булангъы сув тёгеген къуюну башын ачып къойгъан. Баягъы, гиччинев яшлар къызышып ойнай болгъандыр дагъы. Бир вакъти шону ичине Абдулланы къурдашы тюшюп гетип, батылма башлай. Абдулла ону гёргенде, къоркъуп, сёйлеп болмай йылай туруп, уллуланы янына чаба. Гьуя-гьарай салып, къурдашыны улланасыны этегинден созма башлай. Олар эсер-месер болуп, не болгъанны англап битмей. Уллулар къыйынын англа­гъанча этегинден тартып тургъан. Эс табып чабып йиберелер, тез-тез шо батып турагъан яшны чыгъарып, скорыйны чакъырып, больницагъа алып баралар. Насипге, заманында къутгъарып болгъанлар. Абдулла къурдашы сав экенни де англап, йылап, юхлап къала. Нечик де ювугъу сав къалгъангъа ял болгъан.

Шолай тавакаллы, гьакъыллы, рагьмулу гиччипавларыбыз бола туруп, бизге районну гележеги учун талчыкъма бир себеп де ёкъ. Оьсюп гелеген наслу оьзлени гьаракаты булан анадаш районубузну атын дагъы да оьр канзилеге гётережегине, данггъа чыгъаражагъына мен бир тююр де шек­ленмеймен.

Паху Гьайбуллаева.


Суратда: Умукюсюм Агъаева.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля