– Биз оьтген йылда агъачлыкъланы аманлыгъын сакълавгъа айрыча тергев этдик. Агъачлыкъларда низамсыз иш этегенлер артып бара. 2016-нчы йылда шолайлагъа 77 протокол язылды. Шолардан 22-вюне уголовный ишлер ачылды. Олар агъачлыкълагъа кёп зарал гелтирген эди. Оланы ишине ич ишлени къуллукъчулары къарай. Къалгъан 55 адам да къоду тёлегенлер.
Мен кемчиликлерден башласам да, орманлыкъ хозяйствода этилинген ишлерибиз кёп. Гьали де агъач бойлагъа адамлар чёп ташлайгъаны токътамагъан. Бирдагъы масъала – агъачлыкъланы от тюшювден сакълав. Гьалиге от тюшювлер, тезликде билдирилип, тезликде сёндюрюлген. От тюшювден аманлыгъыбызны артдагъы йылларда этилинген ишлерибизни яхшылыгъындан гёремен. Биз агъач бойларда ерлешген юртларда юрт администрацияланы башчылары булан гьакълашып, гиччирек бригадалар къургъанбыз. Савлай сутканы узагъында агъачлыкъланы гьалына къарайгъан диспетчер пункт ачгъанбыз. Шолай да, Дагъыстанда от сёндюрюв центр ва Яхсайны боюнда ерлешген 6 номерли бёлюк булан бирге уьйретивлерде оьтгеребиз. Натижада, оьтген йыл бир от тюшюв де болмады. Чёп ташлавлар гьали де давам этиле. Озокъда, чёп тёбелерден от тюшме де бола, чёп ятгъан ерни топурагъы да бузула.
– Агъачлыкъланы аман сакъламакъ учун оьтгерилген чараланы асуву рази этеми?
– Озокъда этмей. Биз оьтген йылда 1390 гектар ердеги агъачлыкъны гьалын тергедик. Шондан 778 гектары – янгыз Хасавюрт районда. Шолай да 49 гектарда санитар тазалыкъ болдурдукъ.
– Агъачлыкълар йыл сайын кемий деп кёп айтыла эди, гьали гьал нечикдир?
– Юртлагъа газ тартгъандан берли, якъма агъач алагъанланы санаву кемиген, тек къурулуш учун ихтиярсыз алагъанлар бола. Шолагъа къаршы гёрюлеген ишлер де яман тюгюл. Ондан къайры да, биз агъачлыкъланы тереклер орнатып янгыртабыз. Алдан берли ташланып къалгъан питомнигибиз бар эди. Шону ишге салдыкъ. Питомникни 5 гектар ерин онгарып, шонда оьзюбюзге тарыкъ чакъы бала терек болдурабыз. Бу йыл да 30 сотых ерде эменни ва къозну урлукъларын чачгъанбыз. Гюзде буса шолай чачывлар 25 гектар ерде оьтгерилежек. Бу гезик биз эменни, гюйрючню ва акацияны урлукъларын чачажакъбыз.
Гетген йыл аслу гьалда шонда эмен аш чачгъанбыз. Чыкъгъан кюю яман тюгюл. Ростовдан гелип тергеп гетдилер. Олар гиччи тереклер оьсюп гелеген кюйню ушатды. Эки йылдан сонг шонда болдурулгъан гиччи эмен тереклени тарыкълы ерлеге орнатма болажакъбыз.
2016-нчы йылда биз 13,4 гектар ерге тереклер орнатдыкъ. Шолай да, терек орнатма 40 гектар ерни онгаргъанбыз. Гетген йыл питомникде 1 гектарда 210 минг терек болдурдукъ. 2 гектар ердеги татавулланы тазаладыкъ. Сугъарма имканлыкъ болду. Бу йылгъа чачмагъа деп оьзюбюз 2200 кило эмен аш да жыйгъанбыз. Агъачлыкълар янгыртыла.
– Алда делянкалар ача деп айтыла эди. Гьали шолай ишлер юрюлеми?
– Юрюле. 2016-нчы йылда 296 гектар ерде бёлюклер ачылды. Шондан биз 4130 м3 агъач гьазир этдик. Шо бизге план булан гёрсетилген эди. Бу йылгъа 190 гектарда гьазир этежекбиз. Шогъар гёре планыбыз да аз – 2200 м3.
– Ижарачылар булангъы аралыкъларыгъызны нечик чечесиз?
– Орманлыкъ хозяйствода ижарагъа ерлер алгъан 173 адам бар. Шолагъа 1638,7 гектар ер берилген. Олардан ижара гьакъны алма да къыйын бола, гьали де гетген йылгъа 750 минг манат борчлулар. Шо буса планны 75 проценти бола. Тёлеме сюймейгенлер булан аралыкъны суд булан чечебиз, сонг дыгъарланы да бузабыз.
Олай десем де, бизин орманлыкъ хозяйство хайырлы. Биз гетген йыл федерал бюджетге 1 миллион манат, республикагъа буса 134 минг манат тёлегенбиз.
– Уьстюнлюкню гьюрметине оьтгерилеген «Уьстюнлюкню агъачлыгъы» деген гьаракатда Хасавюрт орманлыкъ хозяйство актив кюйде ортакъчылыкъ этди…
– Шо байрам – барыбызгъа да ортакъ байрам. Биз уьстюнлюкню 70 йыллыгъына юртларда парклар къурмакъ учун администрациялагъа 10 минг терек бердик. Олар да ону школаланы ортакъчылыгъы булан орнатдылар. Яшлар тереклеге къаравун да болдуралар. Гьали бир-бир школалагъа барып охувчу яшлар булан ёлугъабыз. Оларда табиатны сакъламакъ деген ругьну уятабыз. Шолай бир ёлугъувда бизге бир школа участка этмек учун ер тиледи. Биз де бердик. Гьали Хасавюрт шагьардагъы 18 номерли школагъа агъач бойдан 3 гектар ер де берилген. Олар шонда агъач тереклер булан бирге емиш тереклер де салма сюе. Шо агьвалат башгъа школаларда да жанланыв тувдурду.
Биз башгъа «Яшыл агъачлыкъ», «Яшыл Россия», «Къушлагъа кёмек» йимик гьаракатларда да ортакъчылыкъ этебиз. Бизин гьаракатны халкъ да англай ва болагъан кёмегин эте. Шону учун да олагъа баракаллабызны билдирме сюемен.
Лакъырлашывну язгъан
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.
Суратда: Хасавюрт орманлыкъ къурумну ёлбашчысы
Багьавдин Мамаев.
