Самурхан Самурханов: «Налог жыйывну асувлу ёллары ахтарыла»


Гьайдакъ район Къыбла Дагъыстанда оьзтёрече табии байлыкълары-шартлары, бавчулукъ ва юзюмчюлюк тармакъларда сынавлу касбучулары булангъы бой гьисапда белгили эди. Тек не этерсен, базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрге гёчгенли арадан 30 йыллагъа ювукъ заман оьтсе де, кётюрлюкге тарыгъан тармакъланы янгыдан яшавгъа къайтарма рагьат тюгюл. Бузма – тынч, тизме – къыйын деп негьакъ айтылмай. Неге десегиз, ишсиз къалгъан адамланы загьматгъа къуршав ва шолай да налог базаны имканлыкъларын артдырыв къыйынлашды. Шолайлыкъда, районну социал-экономика оьсювюне байлавлу белгиленген борчланы яшавгъа чыгъарыв да чаналама башлады…



Янгыртывланы башлапгъы девюрюнден тутуп, бугюн де ишсиз токътагъан Мажалисдеги ва Янгыгентдеги емишлени ва авлакъ ниъматланы ишлетеген заводлар да налог базаны аздырагъаны англашыла.



Озокъда, шону алдын алмакъ учун район администрацияны ва шолай да ерли муниципал къурулувларыны башчыларыны янындан чаралар гёрюлмей тюгюл. Районда «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген агьамиятлы проект­ни талаплары тергевсюз къалмай десек де, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас. Шогъар байлавлу болуп оьтгерилеген тергевлер, ёлугъувлар, генгешлер ва башгъа ёллардагъы чаралар оьз натижаларын бермей къоймай.



Уьстде эсгерилген «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген агьамиятлы проектни талаплары районда некъадар яшавгъа чыгъарыла?



Шо гьакъда бизин мухбирибиз гьали-гьалилерде ишге байлавлу Гьайдакъ районда болгъанда, ерли администрацияны башчысыны экономика масъалалар булан машгъул болагъан кёмекчиси Самурхан Самурханов булан ла­къырлашыв этген.


– Самурхан Алиевич, алдан берли де Гьайдакъ район бавчуланы ери болуп гелгени белгили. Шону булан янаша юзюм борла, овощлар оьсдюрюв, ашлыкълар ва ем оьсюмлюклер чачыв гьайванчылыкъ тармакъны гётерме лайыкълы къошум эте гелгени де аян. Гьалиги заманда шолай гелимли тармакъланы хайырын, асувлугъун болдурувгъа берилеген тергев сизин рази къалдырамы?



– Гертиден де, бизге варисге ата-бабаларыбыздан къалгъан мердешли ерли тармакълагъа арт бермеге тюшмей. Айтмагъа сюегеним, гьалиги заманда да янгы наслуларыбызгъа бизден алдагъыланы сынавун уьйретмек парз. Уьйретмек буса агьлюден, школадан, жамиятны даражасындан гьасил болагъаны гьакъ. Шону гьисапгъа алып, артдагъы бир нече йылны ичинде бизин районда емиш бавланы ва юзюмлюклени майданларын артдырывгъа айрыча агьамият бериле. Пачалыкъ да агьамиятлы, хайырлы тармакъланы оьсдюрювге харж булан кёмек­лешмеге муштарлы. Грантлар, компенсациялар, субсидиялар пайдаландырыла. Шолагъа ес болмакъ учун экономиканы яшыртгъын ёлларына бойсынмай, налоглардан къачмайлы, гьисапгъа гирип, ачыкъ кюйде иш гёрюв асувлудур. Тек не этерсен, оьзге ерлерде йимик бизде де шону толу кюйде якълайгъанлар кёп тюгюл. Шолайлыкъда, 80 гектаргъа ювукъ майданда янгы бавлар ва 100 гектардан да къолай ерге юзюм борланы зараллы аврувлагъа ва зиянлы жанлагъа чыдамлы журалары орнатылынгъан. Бавчулукъ булан янаша гьайван-мал сакълайгъан, авлакъ ниъматлар, ашлыкълар оьсдюрегенлер де къаршылаша. Оьзге юртларда йимик, янгыгентлилер де гюзлюклени чачывгъа арт бермей. Шо буса адамланы сурсат азыгъын ва гьайван-малны емлер булан таъмин этмеге имканлыкълар ярата.



Бугюнлерде эсгерилген муниципал къурулувунда теп­лицаланы къурувну ва пайдаландырывну ёллары ахтарыла. Демек, ерли адамлар ишсиз къалмаса, налог­ланы башын толтурма, бюджет маяланы топ­лама рагьат болагъаны гьакъ. Бизин районда буса уллу ва гиччи юртланы умуми санаву 45 бар. Экономика аякъгъа турмаса, ерлерде бары да къоллавчуланы яшавлукъ къуллукъларын кютмеге къы­йын бола.


– Район бюджетни оьлчевю шоланы барысыны да къуллукъларын яшавгъа чы­гъармакъ учун нечакъы болуп токътай?



– 68, 9 миллион манат токъташдырылгъан эди 2018-нчи йылгъа.


– Арадан оьтген 9 айны ичинде шону нечакъысы пайдаландырылгъан?



– 2018-нчи йылны арадан оьтген уьч де кварталыны ичинде 52, 3 миллион манат болуп токътады. Демек, 78,6 проценти яшавгъа чыгъарылды.


– Районда налогланы жыйыв нечик салынгъан, белгиленген борчлар некъадар яшавгъа чыгъарыла?



– Оьтген тогъуз айны ичинде топуракъ налогну 80 проценти тёленген, мюлк налогну 68 проценти жыйылгъан…


– Оьтген йыл булан тенглешдиргенде шо кёпмю яда азмы?



– Алдагъы йыллар булан тенглешдиргенде налогланы жыйыв белгили кюйде къолайлашгъан. Озокъда, шону гьакъын­да сёз чыкъгъанда ерли муниципал къурулувлардагъы гьал башгъа-башгъа экени гьакъда да айрыча эсгермеге сюемен. Мисал учун айтсакъ, Санчи муниципал къурулувунда налогланы жыйывну тапшуруву 130 процентге кютюлген. Эсгерилген муниципал къурулувуну башчысы Хасбулла Магьамматов шо гьаракатда оьзгелерден эсе алда бара. Кирциде – 111 процент, Баршамайда – 93 процент, Янгыгентде –82 процент ва шолай башгъалары…


– Самурхан Алиевич, сиз уьстде топуракъ ва мюлк налогланы нечик жы­йылагъаны гьакъда далиллер бердигиз. Башгъа тюрлю налогланы жы­йыв нечик яшавгъа чыгъарыла?



– Лап да четим масъала – транспорт налогланы жыйыв. Алдагъы йыллардан къалгъан борчланы уьстюне борчлар топланып турагъаны гьакъда айрыча эсгермеге сюемен. Биревлер транспортун эсли адамларыны, дос-къардашыны атына айландырып, налогун тёлемей пайдаланагъаны да белгили…


– Шону алдын алмакъ учун не йимик чаралар гёрюле?



– Гьали-гьалилерде «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген агьамиятлы проектни гьисапгъа алып, район оьлчевюнде «Гьайдакъ район» деген муниципал къурулувуну башчысы Алим Темирболатовну башчылыгъы булан генгеш оьтгерилди. Шонда районну прокурору Магьамматрасул Вазиров да чакъырылгъан эди. Генгешде райондагъы бары да муниципал къурулувларыны, пачалыкъ идараланы, суд приставланы, ГИБДД-ни къуллукъчулары ва шолай да ерли далапчыланы чакъырылгъанлары ортакъчылыгъын болдурду. Гьисап беривлени ва гьакълашывланы жамы чыгъарылып, йылны ахыры болгъунча налог борчланы тёлемек учун гьаракатны артдырма тарыкъ деген пикру якъланды.


– Налог жыягъан къурумлар оьз­лени борчларын толу кюйде яшавгъа чыгъармай буса, не ёлда иш гёрмеге тюше?



– Мен уьстде эсгерген ге­нгеш де шо масъалагъа байлавлу оьтгерилген эди. Бары да муниципал къурулувланы, пачалыкъ къурумланы ва идараланы къуллукъчуларын да къуршап, районда налог жыйывну башын толу этмек учун ёллар ахтарыла. Шону учун генгешде уьстде эсгерилген бары да къурумланы, къуллукъланы бирлешдирип, ортакъ ишчи группа къурмагъа токъташдыкъ.


– Районда далапчылыкъ булан машгъул болагъан тайпаланы яшав- турушу, не булан машгъул болагъаны ачыкъгъа чыгъарыламы?



– Шону учун юрюлеген чараланы ва аян этилеген санавланы гьакъында да айрыча эсгермеге герек. Бу йылны башындан тутуп, тийишли къурумларда гьисапгъа алынмай чалышагъан 100-ге ювукъ айрыча иш гёреген тайпалар ачыкъгъа чыгъарылды.


– Самурхан Алиевич, тюпден таба иш гёреген тайпалар ачыкъгъа чыгъарылгъан сонг, олар налог къурумларда барысы да гьисапгъа тюшме разилешеми?



– Бу йылны ичинде 85-ге ювугъу налог къурумларда гьисапгъа алынды. Бир тайпалар разилешмей, судлагъа чыгъа, оьзгелери ишин токътата яда буса закон ёлунда иш гёрмеге къарар булан борчлу этилине.


– Умуми кюйде алгъанда, районда налоглардан къачып яшыртгъын иш гёрегенлени борчларыны оьлчевлери гьакъда не айтмагъа бажарыла?



– Шо 100 де адамдан налог борчланы къадары, озокъда, башгъа-башгъа. 100-150 минг манат борчлулары да бар. Айтмагъа сюегеним, налог жыйывдагъы имканлыкъланы асувлу кюйде яшавгъа чыгъармакъ муратда алгъасавлу кюйде чаралар гёрюле. Районну башчысы да шо муратда къурулгъан тармакъара ишчи группаны ортакъчыларына къатты кюйде буварыв этегени негьакъ болмас.


– Налогчуланы гьар тюрлю оьлчевде юрюлеген жыйынларында магъа да чакъда-чакъда ортакъчылыкъ этмеге тюше. Олар айтагъан кюйде, коллектив хозяйстволардан, заводлардан налог жыйма рагьат. Биз уьстде эсгерген ра­йондагъы токътап турагъан эки де завод гьалиги заманда кимни къолундадыр?



– Мажалисдеги заводну еси – ерли адам, Янгыгентдеги буса ерли СПК-ны ихтиярында. Тек шоланы пайдаландырмагъа техника гючлери бугюн имканлыкъ бермей. Бермей буса, шону гьайын да есилери этмеге герек яда буса мюлк ва топуракъ налогун тёлемеге борчлу этилежек. Налогланы жыйывну ёллары районда ахтарыла…


– Самурхан Алиевич, налогланы жыйывда топлангъан борчлар тёленмесе, ерлерде къоллавчуланы талапларын толу кюйде яшавгъа чыгъарма къыйын бола. Борчланы ёрукълашдырывда юрюлеген ва шолай да башгъа тюрлю янгы имканлыкъланы ахтарагъан гьаракатыгъызда сизге уьс­тюнлюклер ёрай туруп, бизин булан лакъырлашма заман тапгъаныгъыз саялы баракалла.



– Сизге де янгы йылда натижалы гьаракат, савлукъ булан аманлыкъ ёрайман.



 

Редакциядан:


Бизин лакъырлашывубуз печатгъа гьазир этилген сонг Гьайдакъ районда налогланы жыйывну тапшуруву оьтген 11 айны ичинде 90 проценти яшавгъа чыгъарылгъаны гьакъда ерли администрацияны прес-къуллугъу билдире.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля