Хасайбат ВАЛИЕВА: «Наркотиклеге, ичкичиликге тарыгъанлар бизин кёмегибизге харлы»


   Торайып гелеген яш наслуну наркотиклени къоллавну ва ичкичиликни алдын алыв йимик бек агьамиятлы масъаланы чечивге бугюнлерде пачалыкъ ва гьакимлик къурумлары булан жамият бирлешивлери де къуршалгъан. Наркотиклени яйылывуну натижасында ватандашлагъа жамият арада къоркъурчлукъ тувдурагъан кемчиликлени алдын алывгъа болушлукъ этеген къурумларыны «Кавказ» деген халкъара ассоциациясы шолай бирлешивлерден бириси гьисаплана.



Шо бирлешивюню чалышыву гьакъда ону президенти Хасайбат Валиевна Валиева булан ёлугъуп, мен оьтгерген лакъырлашыв охувчуланы да иштагьландыражакъгъа инанаман. Неге тюгюл, оьр охув ожакъда билим алгъан сонг, ол экономика илмуланы кандидаты деген алим атгъа ес болса да, яшёрюмлени наркотиклерден къоруп сакълавгъа байлавлу гьаракатгъа яшавуну аслам пайын багъышлагъан. РФ-ни наркотиклени яйылывуна тергев этеген федерал къуллугъуну бизин республикадагъы управлениесинде жаваплы къуллукъда чалышгъан, отставкадагъы полковник узакъ йылланы вакътисинде шо тармакъда мекенли сынав топлагъан.


– Хасайбат Валиевна, газетни охувчуларына сизин таныта турмагъа да тюшмейдир. Сиз къуллукъ борчларыгъызгъа гёре де, кёпден берли наркотиклеге тарыгъанлар булан къатнап, яшёрюмлени арасында англатыв иш юрютюп гелгенсиз. Мен англайгъан кюйде, жамият бирлешивюне ёлбашчылыкъ эте туруп бугюнлерде де сиз шо гьаракатны давам этесиз деп ойлашаман.



– Тюз ойлашасыз, озокъда. 2016-нчы йылны сентябр айыны 16-сындан тутуп иш гёреген «Кавказ» деген халкъара ассоциациясына гиреген къурумлар наркотиклени яйылывуну ва ватандашлагъа жамият арада къоркъурчлукъ тувдура­гъан ишлени алдын алывгъа болушлукъ этип геле. Ачыкълашдырып айтгъанда, наркотиклеге, олай да ичкичиликге тарыгъанлагъа гьар тюрлю тармакъларда чалышагъан касбучуланы кёмек этивюне ёл ачмакъ оьзюню алдына борч этип салгъан лап да аслу масъалалардан санала. Озокъда, шу тармакъда алдын чалышып гелгеним де оьзюм учун пайдалы болуп чыгъа.


– Сиз оьрде эсгерген асил муратлагъа етишмек учун не йимик чаралар яшавгъа чыгъарыла?



– Инг алда яшёрюмлеге санлы яшав юрютювню маънасы гьакъда англатыв ишге, наркотиклеге, олай да ичкичиликге тарыгъанланы савлугъун къолайлашдырывгъа ва беклешдиривге элтеген чараланы яшавгъа чыгъарывгъа агьамият бериле. Бизин ассоциацияны янындан наркотиклени яйылывуну алдын алывгъа байлавлу гьаракатны асувлугъун артдырмакъ муратда Дагъыстанны пачалыкъ ва гьакимлик къурумлары, министерликлери ва ведомстволары булан бирликде иш юрюле. Шолайлыкъда, шо тармакъда къабул этилмеге тийишли къарарланы таклиф этмеге бизге ёл ачыла. Мен оьзюм Дагъыстан Республиканы наркотиклени яйылывуна къаршы иш юрютеген комиссиясына да къуршалгъанман. Шондан къайры да, биз наркотиклеге ва ичкичиликге тарыгъанланы савлугъун беклешдирив идараланы (реабилитационный центрланы) танглавда да кёмек болдурабыз. Шону булан бирге, наркотиклени ва ичкичиликни яйылывуну алдын алывну ёллары, олай да шо загьрулагъа тарыгъанлар булан некъадар иш юрютмеге тюшегенин малим этеген гьар тюрлю гьакълашыв генгешлерде, конференцияларда ортакъчылыкъ этивге, шоланы къурумлу оьтгеривге де бизин гьар гюнлюк гьаракатыбызда тийишли тергев берилегени гьакъда айтмагъа боламан.


– Янгыз оьтген йылны гьисапгъа алып айтгъанда, оьтгерилген генгешлени, конференцияланы, олай да шо ёрукъда юрюлген чараланы къайсыларын айрыча эсгерип айтмагъа боласыз?


– Шоланы арасындан бир башлап Дагъыстанда яшёрюмлени ишлерине къарайгъан министерлигини сиптечилиги булан бизин республиканы бары да территория округларында яшёрюмлени санлы яшавну шартларына тюшюндюрмек муратда «Мен оьзюм танглайман» деген генгешлени эсгермеге сюемен. Гунибде, Бабаюртда, Магьарамгентде, Магьачкъалада оьтгерилген шо генгешлерде яшёрюмлеге санлы яшавну юрютювню пайдасы гьакъда англатыв берилди. Шондан къайры да, жагьиллени жамият къурумларыны наркотиклени алдын алывда некъадар жагьчылыкъ гёрсетмеге бола­гъанына, олай да торайып гелеген наслуну ругь-къылыкъ якъдан тарбиялавгъа да тергев берилди. Сонг да, сентябр айны ахырынчы гюнлеринде Къарабудагъгент районда ерлешген «Лотос» деген савлукъ сакълав-спорт комплексинде «Айыкъ Россия» деген проектни оьлчевюнде 120-дан да артыкъ оьрюм яшны ортакъчылыкъ этивю булан Дагъыстанда наркотиклени алдын алывгъа байлавлу слёт экинчилей оьтгерилди. Шоланы барысын да шу ерде айта турмагъа да тюшмейдир. Мен бу ерде наркотиклер сатылагъан ерлени малим этивге байлавлу Дагъыстанны ич ишлер, яшёрюмлени ишлерине къарай­гъан министерликлерини къуллукъчуларыны ортакъчылыгъы булан ёрукълу оьтгерилеген чараланы, школаларда, оьр ва орта хас охув ожакъларда юрюлеген ёлугъувланы, «дёгерек столланы» гьа­къында эсгермей де къояман.


– Хасайбат Валиевна, ери гелгенде сорап къояйым. Санлы яшав юрютювню аслу шарты гьисапда наркотиклени таъсиринден сакъламакъ учун спорт ярышлар да оьтгериледир?


– Артдагъы уьч йылны ичинде бизин ассоциацияны сиптечилиги булан наркотиклерден къутулгъанланы ярышлары оьтгериле. Шоланы биринчиси Избербаш шагьарда, экинчиси де Гунибде юрюлдю. Уьчюнчюсю де Дагъыстанны физкультурагъа ва спортгъа къарайгъан минис­терлиги токъташдыргъан болжалларда сентябр айны башында Избербашда болду. Шондан къайры да, Дагъыстанны физкультурагъа ва спортгъа къарайгъан министерлигини Избербаш шагьарда ерлешген Али Алиевни атындагъы охув-спорт базасында ябушувну самбо ва кикбоксинг жураларындан турнир оьтгерилди. Шонда да наркотиклерден азат болгъан яшёрюмлеге ябушув халчада оьзлени усталыгъын ва бажарывлугъун гёрсетмеге имканлыкъ берилди.


– Наркотиклеге, ичкичиликге тарыгъанлар булан шу къадарда иш юрютер йимик савлай уьлкеде де, бизин республикада да тувулунгъан гьал шолай къувунлу дагъы?



– Озокъда дюр. Россияны савлукъ сакълав министерлиги билдиреген маълуматлагъа гёре, бизин уьлкеде наркотиклеге тарыгъан 600 мингден де артыкъ адам язылып гьисапгъа алынгъан. Тек тийишли къурумлар оьтгерген сорав алывланы натижасында белгили болгъаны йимик, бизин уьлкеде наркотиклени къоллайгъанланы санаву 2 миллионгъа да етише. Оланы оьмюр чагъы да – 20 йылдан оьтмейген яшёрюмлер ва жагьил адамлар. Артдагъы беш йылны ичинде шо санавлар айтардай кемиме де кемимей.





Шону булан бирге, мен гьисап этеген кюйде, 9 – 13 йыл битеген яшланы арасында наркотиклени къоллайгъанланы сыдыраларына къошулагъанланы санаву арта барагъаны айрыча къоркъунчлу гьалны тувдура. Бир беш йыл алда да бизин республикада наркотиклени къоллайгъанланы аслу оьмюр чагъы 19–20 йыл эди буса, бугюнлерде 15–17 йыл чагъына ерли тёбенлешген. Яшёрюмлени арасында шо загьруланы яйылывну алдын алывда гьал бюс-бютюнлей яхшы янына алышынмаса да, эсгерилген тармакъда бизин уьлкеде йыллар боюнда муратгъа къыйышывлу мекенли гьаракат юрюлегенин инкар этмеге бажарылмай. Шолай буса да, кёбюсю адамлар адатлы гьалда наркотиклеге ва ичкичиликге тары­гъанланы яшавунда тувулунагъан масъа­лалагъа, оланы къысматына немкъорай янаша. Гертисин айтгъанда, не оьзлер, не оьзлени ювукъ адамлары да наркотиклеге, ичкичиликге тарывну къыйынын бир де сезмежек деп ойлаша. Гьакъыкъатда буса башгъачалай болуп чыгъа.



Айтагъаным, алда наркотиклеге ва ичкичиликге аслу гьалда яшав гьалы тёбен даражада къалып турагъан агьлюлерде тарбияланагъан оьрюм яшлар тарыйгъаны гьис этиле эди. Бугюнлерде буса наркотиклеге ва ичкичиликге мадарлы ата-ананы авлетлери де тарыгъан гезиклер кёп бола бара. Шо да наркотик­лени, ичкичиликни балагьы гьар къайсы ожакъны да «эшиклерин эркин ачып» гирмеге болагъанын исбатлай. Тек гьар ким де наркотиклеге ва ичкичиликге тарыгъан адамгъа кёмек этмеге къолун узатып, шо загьрулардан оланы азат этивге болушлукъ этмеге алгъасамай.


Наркотиклеге, ичкичиликге тары­гъанлар гьар даим де бизин кёмегибизге харлы. Шо саялы бизге олар тюшген къыйынлы гьалны англап янашмагъа тюше. Насипге, бажарывлу касбучуланы къасты, оьзлени ругьуну гючю булан наркотиклеге ва ичкичиликге тарыгъанлар савлугъун беклешдирив идараларда (реабилитационный центрларда), бир де къопдурувсуз айтгъанда, яшавгъа къайта.


– Сизин ассоциациягъа наркотик­лерден ва ичкичиликден мекенли къутулмагъа сюегенлер савлугъун беклешдирмеге болагъан нече центр къуршалгъан?



– Бизин ассоциациягъа да гьар тюрлю рагьмулу фондлар шабагьатлы кёмек гьисапда гёрсетген акъча маялагъа иш гёреген 9 центр гире. Шоланы биринчиси – «Гьаят». Шонда янгыз оьрюм чагъындагъы къызъяшлар ва къатынгишилер савлугъун беклешдирмеге бола. Къалгъанларында, демек, «Горец», «Каспий-1», «Каспий-2», «Феникс», «Чикаго», «Нур», «Вита», «Шанс» деген савлугъун беклешдиреген центрлагъа буса яшёрюмлер ва эргишилер къабул этиле.


– Шоларда медицина якъдан да савлугъун беклешдирмек учун шартлар яратылгъанмы?



– Ёкъ, бизин булан иш гёреген савлу­гъун беклешдирив центрларда медицина кёмек болдурулмай. Наркотиклерден ва ичкичиликден къутулмагъа сюегенлени гертиликни, бир-биревге рагьмулу янашывну, яхшылыкъ, кёмек этивню шартларында къылыкъ-хасиятын, ругьун чыныкъдырывгъа артыкъ агьамият бериле.


– Натижалар нечикдир дагъы?



– Бизин ассоциациягъа гиреген савлугъун беклешдиреген центрланы гьаракаты оьзлер иш гёреген эки йыл ярымны ичинде янгыз касбучуланы тюгюл, наркотиклерден ва ичкичиликден къутулмагъа сюегенлени янындан да оьр къыйматгъа лайыкълы болгъан. Шо да эсгерилген къурумлар етишген натижаланы белгиси болуп токътай. Шоларда толу кюйде алты айны узагъында савлугъун беклешдирип 646 адам чыкъгъан. Олардан да 416-ву наркотиклер булан пайдаланмай, не эсиртеген ичкилени ичмей. Савлугъун беклешдирип чыкъгъандан сонг 45 адам гьар тюрлю къуллукълагъа ишге тюшген. Оьзлер савлугъун беклешдирип чыкъгъан центрларда да 28 адам чалыша. Шолайлыкъда, оьзлени сынавундан пайдаланып, олар оьзгелеге де наркотиклерден ва ичкичиликден къутулмагъа кёмек эте.



Сонг да, «Каспий» деген центрда савлугъун беклешдирип чыкъгъанланы 4-вю Москва ва Сочи шагьарларда «Гельш­тальт терапия» идараларда билим алывун узата. Олардан 2-вю наркотиклеге ва ичкичиликге тарыгъанлар булан иш юрютмек учун билим алып Москвадан къайтды.



Наркотиклеге ва ичкичиликге тарыгъанланы савлугъун беклешдиреген центрлагъа гьар гюн гелеген ата-ананы санаву да 30-40-гъа етишегенин айрыча уллу разилик булан айтмагъа сюемен. Неге тюгюл де, наркотиклеге ва ичкичиликге тарыгъан оьзлени авлетлерине оланы янашывундан кёбюсю гьалда къыйынлы гьаллагъа тюшюп турагъанланы ругьуну гьалы ва яшавгъа янашыву да гьасил бола. Шону гёз алгъа тутуп, олагъа инг алда чыдамлыкъ, наркотиклени таъсирине тюшген ювукъ адамларыны гёнгюн аяп янашмакъны, чомарт кюйде юрек исивюн бермекни ёрайман. Гьар агьлюде берекет кемимесин, татывлукъ да таймасын деп айтмагъа сюемен. Биревню авлети де наркотиклени агъусун татыгъанлардан болмасын!


– Хасайбат Валиевна, мени булан лакъыр этмеге заман тапгъаныгъыз саялы разилигимни де билдире туруп, халкъ арада, эл арада юрютеген пайдалы гьаракатыгъызда сизге де оьрлюк­лер ёрайман.



– Сиз де савболугъуз. Оьзюню бетлеринде магъа охувчулар булан къатнамагъа анадаш газетибиз гележекде де имканлыкъ бережекге инанып къаламан. Нечик де, шоланы барышында яшёрюмлеге берилеген насигьатлар оланы наркотиклерден ва ичкичиликден къорувда пайдалы болуп чыгъажагъына бир де шеклик этмеймен.



Лакъырлашывну язгъан Насрулла БАЙБОЛАТОВ.

СУРАТДА: Х. ВАЛИЕВА.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля