Дагъыстандан тышгъа чыгъып ишлейгенлер ва о якъларда яшав сюрегенлер аз тюгюл. Олайланы бириси – Гюлзагьра САУВОВА – Бектемированы агьлюсю. Оьзюн мен гёрюп танымасам да, кёплени ёлдаш, къурдаш этеген Фейсбукдан таба бу гёзел ва пагьмулу Гюлзагьра Юсуфовнаны (онда Гуля Бектемирова деп юрюле) таныма магъа насип болду.
Гюлзагьра ана элин данггъа чыгъарма къаст этегени мени тергевюмню тартды. Айрокъда ону оьз къоллары булан этеген ишлери чи – усталыгъы – бек кепиме гелди, гьакъ юрекден сююндюрме де сююндюрдю.
Мен газетни охувчуларын да ону булан таныш этме токъташдым.
– Гюлзагьра, башлап яшавнаменгни хабарлагъанынгны сюер эдим.
– Мен 1966-нчы йылда август айны 18-нде Шелковской районну Гребенской станицасында тувгъанман ва шонда школаны охуп да битгенмен. Атамны гиччи заманымдан тас этдим. Беш де яш булан къалгъан анама яшавну авур югю, намуслары башына тюшген, яшланы аякъгъа миндирме къарагъан. Гечеси-гюню булан дегенлей анам къолуна не иш тюшсе де, гьаракат этип ишлеген, кёп талашгъан къатын. Къолу билген къол батыр деп айтылагъан кюйде, уьст гийимлер: кофталар, бёрклер, чораплар согъуп, оланы сатып, сатыв-алыв булан яшланы аякъгъа миндирген.
Анама мен де агьлюде уллусу гьисапда болгъан кёмегимни этип юрюгенмен.
Уьйленгенден сонг уьягьлюм булан яшама Хасавюртгъа чыкъдыкъ. Загьмат ёлум да шо шагьардагъы приборлар этеген заводда башланды.
Эки авлетим бар, бир къыз ва бир улан. Олар да уьйленген, яшавда оьз ерин тапгъанлар.
– Къачандан берли гиччи ватаныгъыздан арекде яшайсан?
– Агьлюм булан Сибирге, Ханти-Мансийск областны Пыть-ях шагьарына 1996-нчы йылда гелдик. Насипге, ишлерибиз де бар, ерлешген кююбюз яман тюгюл. Мен шагьарлыланы сув булан таъмин этеген къурумунда оператор болуп ишлеймен.
– Бош заманынгны нечик йибересен дагъы?..
– Аслу гьалда анамдан магъа гелгендир дагъы, бош заманымны негьакъ йиберме сюймеймен, бир пайдалы иш булан машгъул болма гьаракат этемен. Емишлерден, овошлардан тюрлю къурчакълар, жанлар этемен. Столгъа арив безендирилген тортлар гьазирлеймен. Кёп сююп дегенлей магъа къарап къызым да шо саниятгъа уьйренген. Билген затны бир де заралы болмай, яшавда тарыкъ болуп да къала. Сююп этген ишни пайдасы да бола. Айтаман чы, бизге гиччилерибиз де къошулуп кёмек этме гьазир тура.
– Гьар йыл сиз яшайгъан шагьарда тюрлю-тюрлю конкурслар болагъаны гьакъда англагъанман. Шоланы барышында сиз де ортакъчылыкъ этемисиз? Шолар кимни сиптеси булан оьтгериле?
– Герти, мен турагъан Пыть-ях шагьарда йылда тюрлю-тюрлю пайдалы чаралар, конкурслар оьтгериле. Болгъан кюйде биз де кёбюсю шо конкурсларда ортакъчылыгъыбызны болдурма гьаракат этебиз. Мунда ерли халкъ гьар ерден гелип яшайгъанланы бир де айырмай, олар татывлукъну сюеген халкъ. Янгыз Дагъыстанны гюнюн тюгюл, башгъа республикаланы гюнлерин де оьтгерелер. Ону кёп уллу маънасы бар. Булай чаралар миллетлени арасында бирликни, дослукъну беклешдире. Миллетара маданият байлавлукъланы генглешдирме ёллар ачыла.
Мен яшдан берли къумукъ поэзияны кёп сюегенге буса да ярай, Дагъыстанны поэзиясыны гюнюн айрада ушатаман, кёп де сюемен.
Ана ватанымдан мени узакъ ёллар айырса да, амма гьаман да юрегим кёп сюеген элим – Къумукътюзде. Къысматым Сибир ят эл булан тыгъыс байланса да, Дагъыстаным, мени къумукъ халкъым – магъа аявлу ва ювукъ.
Булай чараланы Ханты-Мансийск областыны, шагьарны администрациялары къурумлу кюйде оьтгере. Айрыча эсгерме сюемен, бу шагьарда яшайгъан дин къуллукъчу, бизин якълы, паравуллу Магьамматгьажи Гьажиевни. Оьзю булай чараларда тувра ортакъчылыкъ этмесе де, тек миллетин къуршама, бирикдирме, ана ватаныны маданиятын гёрсетме сюеген гьаракатчы адам. Мени де кёбюсю булай чаралагъа Магьамматгьажи тартды десе де ярай. Поэзияны гюнюн оьтгерегенде, башлап мени булан да гьакълашма сююп онгаргъан программасы булан таныш этдилер. Тек мен оланы программасына разисизлигимни билдирдим. Неге тюгюл де, къарайман, къумукъ шаирлерибизни яратывчулугъу тийишли кюйде къуршалмагъан эди. Жаваплылардан ихтияр да алып, мени гьаракатым булан янгыдан программа къурдукъ. Бу ерде оьзю де орусча ва къумукъ тилде шиърулар язагъан, магъа да бар ону багъышлаву, Расул Макашариповгъа, Дёргели орта школаны муаллими, ондагъы музейини де ёлбашчысы, мен гьар милли чарагъа да байлайгъан гюлмеллини де йиберген, кёп савболсунлар, Магьамматбашир Атагишиевге, олай да Гебек Къонакъбиевге де баракалламны, разилигимни билдирме сюемен. Мен оьзюм билегенлеримден къайры да, Гебек башгъа къумукъ шаирлерибизни гьакъындагъы маълуматланы ва оланы асарларын жыйып онгарып бизге бакъдырды. Олар бары да болагъан кёмегин этдилер.
Шолай, Дагъыстанны поэзиясыны гюнюн оьтгерив мердешге айлангъан, айтагъаныкъ, гьар йыл оьтгеребиз. Мунда яшайгъанланы арасында кёбюсю, шогъар ичингбушмай къалмай, оьзлени шаирлерин, язывчуларын, оланы яратывчулугъун билмейгенлери де ёлугъа. Бизин мурадыбыз – оланы яратывчулугъу булан таныш эте туруп, шулай асил къумукъ халкъымны маданияты, бай адабияты барын малим этмек. Гележекде де гьар адам оьз миллетин сюймеге, ругь байлыгъыбызны яш наслугъа етишдирме, патриот гьислерини амалгъа геливюне оьз къошумун болдурма тарыкъ.
Ханты-Мансийскиден, ерли телевидениеден де гелип, къурумлу чараларыбыз бары шагьарлылагъа аян этиле. Бир-бир шаирлерибизни орус тилде чыкъгъан китапларын китапханагъа савгъат этип де бердим.
– Сиз яшайгъан шагьарда къумукълар кёпмю? Шо гьаракатгъа аслу гьалда кимлер къуршала? Арасында шиърулар язагъанлар ёкъму?
– Бизде яшайгъан къумукълар аз тюгюл. Бары да болмаса да, кёбюсю жыйылалар, ортакъчылыгъын да болдуралар. Мен билеген оьзюбюзню шаирибиз де бар – Рашит Гьажимурзаев. Ол кёп арив шиърулар яза. Тек арасында поэзияны сюегенлер де кёп ёлугъа. Тимур Гьажиев къумукъ поэзияны шонча да кёп сюе чи, Агьмат Жачаевни «Арагъызда яшайман» дейген китабындагъы шиъруланы гёнгюнден биле. Оьзю арив охума да охуй. Он йыл болагъан, 4-нчю класда билим алагъан Жамал Гарчихановну да шиърулар охума кёп усталыгъы бар. 9-нчу класны охувчу къызы Карина Атаева гьар болагъан чарада бизге кёп сююп кёмек эте. Торунум да охуй таза ана тилибизде шиърулар. Тилге байлавлу гьислени яшлагъа сингдирме болгъаныма мен айрокъда бек къуванаман.
– Гюлзагьра, оьтгерилеген башгъа конкурслар гьакъда да айтсанг арив болар эди…
– Биз айтып гетген кюйде, тюрлю-тюрлю конкурслар оьтгеребиз. Милли маданиятгъа багъышлангъан конкурслар да къужурлу кюйде юрюле деп айтсам да ярай. Айрокъда гьалиги заманда булай чараланы оьтгеривню кёп уллу маънасы бар. Оьсюп гелеген яшланы, яшёрюмлени тарбиялавда бизин ата-бабаларыбыздан гелеген адат-къылыкъларыбызны унутма ярамай. Олардан къалгъан мердешлеге гьюрмет этме ва оланы эсге ала турма борчлубуз.
Гьалиги наслугъа хас болуп гелеген эдепсизлик, рагьмусузлукъ арта барагъаны гьакъда да ойлашасан. Болагъан оьлтюрювлер, атылтывлар биревню-биревге рагьмусуз эте. Шолай жинаятчылыкъгъа, давлагъа къаршылыгъыбызны билдире туруп, алда къатынгишини, ананы гючю нечик болгъанын гёрсетип де беребиз. Къатынгиши явлугъун ерге, эки къаршы тургъанны арасына ташлап, ябушувну токътатма алда гючю болгъан.
Оьтгерилеген гьаракатланы натижасы болуп, гележекде жамиятдагъы низам гётерилежегине де инанма сюесен.
Озокъда, музыка да, бийивлер де унутулмай. Къумукъ кюйлени де согъуп, къызланы, уланланы да бийитебиз.
– Гюлзагьра, башлап бугюнлерде савлай шагьарда оьтгерилген конкурсда биринчи ер алгъанлыгъынг булан къутлайбыз. Арив гёрдюк, сююндюк. Шо не чарадыр?
– Кёп савболугъуз, биз яшайгъан Пыть-яхда «Мой двор. Экология вторичное сырье» деген къужурлу конкурс гьар йыл язбашда оьтгериле буса да, ону гьасили шагьарны гюнюне гюзде чыгъарыла. Бу чара шагьарны гюнюне байлавлу да дюр. Мен де шонда оьзюмню ортакъчылыгъымны болдураман. Бош заманымда гьар тюрлю суратланы эте турма кёп сюегенлигимни айтгъан эдим. Ташлангъан не онгайлы зат болса да, шондан не буса да этмеге гьасирет боламан. Бу конкурсгъа пенопластдан кирпи, дракон, къувлар, мишик, дагъы да тюрлю жанлар этдим. Ташлангъан эсги дёгерчиклерден яшлар учун майданча, къапгъачлардан ёллар этдим. Кёплер гелип-гелип къарай да турдулар. Ушатгъан буса ярай дагъы, магъа биринчи ер берилди.
– Тюзюн айтса, сен этген безендиривлер кёбюсю яшлар бавларына бек къыйыша.
– Шолай болма да болду. Торунум юрюйген яшлар бавуна бары да этген ишлеримни савгъат этип бердим. Кёп ушатдылар, арив гёрюп къабул да этдилер.
– Кёп савбол, Гюлзагьра, дагъы да гележекде де сени патриот гьислеринг сёнмесин, сагъа Аллагь гюч де, савлукъ да берсин. Яшавунгда яхшылыкълар кёп болсун.
– Сиз де савболугъуз.
Язгъан Хадижат Жанболатова, Дагъыстанны маданиятыны
ат къазангъан къуллукъчусу.
Суратларда: Г. Бектемирова; Гюлзагьраны этген ишлери.
