Эгер де жамият арада янгы йыл январ айда башлана буса, охувчуланы ва муаллимлени йылы биринчи сентябрде башлана. Школаны сагъынгъан охувчулар нечик школада охужагъыны уллу агьамияты бар.
Школа охув йылгъа эртерекден гьазир болма башлай. Охув йыл битгендокъ, класлар ва кабинетлер сырлана, айланасына киреч чабыла ва ярашдырыв ишлер юрюле. Охув йылны башына гьазирлик бары да школаларда бола, тек арадан эки ай да оьтгенче ерге салкъынлыкъ тюше ва школалар къышгъа онгарылма башлай.
Мен Хасавюрт районну билим берив управлениесини ёлбашчысы Къырымсолтан Арсланович Къабардиев булан ёлукъдум. Бизин лакъырыбыз билим берив идаралар къышгъа нечик экенни гьакъында башланды ва ЕГЭ булан тамамланды. Арабызда болгъан лакъырны сизин тергевюгюзге де беремен.
–Охув йыл башланып, эки ай да оьтгенче, школаларда класланы иссилик булан таъмин этив масъала биринчи ерге салына. Райондагъы билим берив идараланы къышгъа гьазирлиги нечикдир?
– Хасавюрт районда 55 билим берив охув ожакъ бар ва шоларда 25 мингге ювукъ яш охуй. Шолай да, 11 яшлар баву бар. Билим беривде 3 мингден де къолай муаллим бар. Оланы борчу – яшлагъа толу билим бермек, бизин буса борчубуз – шолагъа толу кюйде имканлыкълар болдурмакъ. Шо имканлыкъны аслусу – школагъа гёрсетилген иссиликни бермек. Шо ишни де биз сувукълар етишгенде тюгюл, яйдан башлайбыз. Демек, къышгъа гьазирлик яйда башлана. Шону учун да управлениеде мени заместителлерим ёлбашчылыкъ этеген эки комиссия къурула. Шолар бары да школаланы тергеп чыгъа ва справка гьазирлей. Жыйында шолар топлана ва биринчилей не ишлер этме гереклиги ачыкъ бола. Олар билдиреген кюйде, гьал яман тюгюл. Аз-маз затланы директорлар оьзлени гючю булан этип бола, кёп харж герек буса, бизге билдириле ва биз шону этме тарыкълы харжны гёрсетебиз. Ишлер дагъы да кёп буса, администрацияны ЖКХ бёлюгюне айтыла.
Биз бу йыл школалагъа иссиликни 15-нчи октябрде берме башладыкъ. Охувчулар каникуллагъа чыкъгъанда иссиликни аз этсек де, гьали тарыкълы даражада беребиз. Бугюн мен сагъа токъташдырып айтып боламан – райондагъы бары да школаларда толу иссилик бериле.
–Мен англагъан кюйде, райондагъы уллу деп гьисапланагъан эки школада иссилик береген имаратларын ярашдырыв гьали де давам этиле…
–Ботаюртдагъы ва Тотурбийкъаладагъы школаларда ярашдырыв ишлер юрюлюп тура. Шолар Дагъыстанны Башчысыны сиптечилиги булан ишге салынгъан проектге гёре юрюле. Гёрсетилген харжгъа школаны ичиндеги не ишни де этме ярай, гьатта къалкъысына ерли алышдырма яда айланып сырлама бола. Бизин школаланы ёлбашчылары буса шо харжны бир пайын иссиликни сакъламакъ учун къоллай. Бузулгъан буса, полларын ярашдыра ва агъач терезелени пластик терезелеге алышдыра. Тарыкъ буса, иссиликни болдурагъан котельныйны ва батареяланы алышдырма да бола. Мен эсгерген эки де школа республиканы Башчысыны «100 школа» деген проектине гирген.
Англатыв:
Охув ожакъланы гьалын яхшылашдырмакъ учун Дагъыстанны Башчысы В. Васильевни таклифи булан «100 школа» деген проект гьазирленген. Шогъар гёре школагъа пачалыкъны янындан 2 миллион манатгъа ерли харж бериле. Район яда шагьар администрация буса оьзюню бюджетинден гёрсетилген харжгъа 5 процентден кем болмайгъан кюйде акъча къоша. Дагъы да, шо проектни ёлгъа салмакъ учун бажарывлу адамланы (меценатлар) тапма герек ва шолар да эсгерилген харжны 15 процентин берип кёмек этме бола. Бу йыл шо проектге Дагъыстандагъы 117 школа гирген, шолардан экиси – Хасавюрт районда.
–2 миллион манатгъа да кёп иш этип бола… Мисал этип айтсакъ, къошулагъан харжлар да топланса, нечакъы бола?
–Мен башындан тутуп айтайым. Бизге шо проект билдирилгендокъ, биринчилерден болуп Ботаюрт школа бары да документлерин гьазирледи ва бюджетден 2 миллион манат гёрсетилди. Район администрация оьзюню янындан 600 минг манат къошду. Ботаюртлу Руслан Бийболатов деген бажарывлу улан да 600 минг манат берди, демек, шо проектге гёре школагъа 3200000 манат гелди. Шо харжгъа кёп иш этме бола. Тотурбийкъалада да шолай, далапчы адамлар 410 минг манат берген. Айтагъаным, документлени гьазирлеп, школагъа кёмек къолун узатып болагъан адам тапсакъ, гелеген йыл дагъы да школаланы шо проектге гийирип болажакъбыз.
–Шо школаларда ишлер юрюле дейсен, шо ишлени сан янына къараламы?
–Муна гьали бир гюн Хасавюрт районну башчысы Жамболат Салавовну тапшурувуна гёре, жамият палатаны председатели Къалсын Акъгёзов, мен ва ишни кютеген къуллукъну директору Анварбек Гьажиев де булан бирге эки де юртда школалар ярашдырылып турагъан кюйню тергедик. Ботаюртда ишлени 80 проценти битген. Школада бары да исив береген алатлар алышынгъан, агъач терезелер тайдырылып, пластикден салынгъан, такъта поллар тайдырылгъан ва кафель тутулгъан. Тотурбийкъалада буса ишлени 70 проценти этилинген.
–Шо школалардагъы ишлер англашыла. Башгъаларындагъы гьал нечикдир?
–Охувчуланы гюзлюк каникулларыны бар вакътисинде чакъ шайлы сувукъ болду, тек бары да школалар толу иссилик берип ишлей. Муцалавулдагъы 2 номерли школада аз-маз ишлер бар эди. Шолар да этилип тура. Къысгъача, иссилик берилмей деп охумайгъан школа ёкъ. Дагъы да айтсам, ток береген трансформаторланы, багъаналаны, газ ва сув быргъыланы, котельныйланы тергегенбиз. Гьар тюрлю къуллукълагъа кемчиликлени язып бергенбиз. Токну айтсакъ, районда багъаналаны ва трансформаторланы алышдырыв давам этиле. Газ булан таъмин этивге байлавлу лакъыр болгъан. Айтагъаным, къышны сувукълары етишме кёп къалмагъан, бизге ва оьзге къуллукълагъа ишлени этип, тергеп турса таманлыкъ эте.
Шолай да, бир-бир школаларда терезелени гьалы осал, шолагъа эки къат шишалар салма тюшежек. Демек, иссиликни сакъламакъ учун къошум чаралар гёрюлежек. Дагъы да айтсам, юрт администрацияланы башчылары булан да ёлугъувлар оьтгерилген ва къышгъа къошум гьисапда бир нече мотор-насос гьазир этмек де айтылгъан. Башгъа янын айтсам, Роспотребнадзор, от тюшювню алдын алыв, къоркъунчсузлукъ болдурагъан ишлер де яхшы юрюле.
Демек, школалар къышда тетиксиз ишлесин учун бары да къуллукъдагъылар ишлеме герек. Биз имканлыкълар болдурсакъ, муаллимлер де тарыкълы билим берсе, шо заманда биз яхшы натижалагъа етишме болабыз. Ишде къыйын масъалалар болмай къалмай, болса да, жаваплы къуллукълар ва район администрация булан тыгъыс байлавлукъда ишлейбиз.
–Къырымсолтан Арсланович, эсги школалар дегенге гёре айтаман, районда 3 сменде охуйгъан нече школа бар ва шону тайдырмакъ учунгъу проектге гёре не айтып боласан?
–Районда 11 школада яшлар 3 сменде охуй. Бу охув йылны башында Къарланюртда 502 яшгъа ва Къадиротарда 120 яшгъа гьалиги талаплар булан къурулгъан 2 школа ачылды. Гьали де уьч сменде Эндирей, Хамавюрт, Къандавуравул, Османюртну гьисабындагъы Кимсиюрт, Акъболатюрт, Муцалавул, Янгы Кёстек, Солнечное, Борагъангечив, Теречное юртлардагъы школаларда гьал шолай. Теречное юртда янгы школагъа кюрчю салынгъан, мен айтгъан башлапгъы алтавунда 2019-нчу йылда янгы школалар къурулажакъ деп айтыла. Мен англагъан кюйде, шолар федерал проектге гирген.
Бирдагъы янын айтсам, райондагъы эки юртда ярты къурулгъан школалар бар. Кёкрекдеги ва Янгы Кёстекдеги къурулушлар давам этилсе, масъалалар дагъы да кемий. Шолай да, гелеген йыл Эндирейде яшлар бав этме де гёз алгъа тутулгъан.
–Муаллимлери гьар школаны гюзгюсю, бети деп айтма ярай. Оланы билим береген кююнден ва къастындан яшланы билим даражасы да гьасил бола. Бары да дарслардан муаллимлер етишеми, яш муаллимлени гьакъында ойлашынамы?
–Сен бек тюз айтасан, муаллим гьюрметли касбу болгъандан къайры да, жаваплы касбу да дюр. Оланы билиминден ва къастындан охувчу яшны гележеги, дагъы да уллу этип айтсам, яшаву гьасил бола. Муаллимлер янгы заманны талапларына гёре дарс берме герек. Шону учун да биз оланы гезик булан билимлерин камиллешдирме йиберебиз. Озокъда, бизде математика, ингилис ва башлапгъы класланы муаллимлери етишмей, шону учун да биз школалардан шо касбуланы тангласын деп англатыв иш юрютебиз. Шолагъа охуп битгенде ишлеме ерлер де гьазирлейбиз.
Озокъда, биз билим беривге яш касбучуланы кёп гийирме къарайбыз. Кёп йыллар ишлеген муаллимлени иш сынаву артыкъ буса да, яш муаллимлер гьалиги талаплагъа гёре ишлейлер, оланы барысы да компьютерни биле. Шо буса оланы гьар янгылыкъны билме ва шоланы ишде къоллама имканлыкъ бере.
–Гьали школаланы иши ЕГЭ-лени берген кюйден багьалана. Районда йылдан-йылгъа натижалар яхшылаша деп айтыла, сени оюнг нечикдир?
–2018-нчи йылда охувчулар ЕГЭ-ни яхшы натижалар булан берди. Гьатта бир нече охувчуларыбыз бир-бир дарслардан 100-ер баллар да алдылар. Йылдан-йылгъа натижалар къолайлаша. Эгер де алдагъы йылларда яшланы ЕГЭ-лерине ата-ана чабып айлана эди буса, гьали гьал алышынгъан. Яшлар экзаменлени оьзлер берелер. Ата-ана школада алгъан билимге къошум гьисапда уьйде уьйретеген муаллимлер тутуп да яшны билимин артдыра. Булай да бола, яш сав йыл школада бек арив охуп тура, ЕГЭ-ге баргъанда буса, адашып къала. Бизге шолайлар булан да ишлеме тюшежек.
– Артдагъы вакътиде билим беривде не алмашынывлар болгъан?
–Кёп йылланы узагъында бизде яшланы экиге бёлюп турду: сав яшлар ва сакъат яшлар. Артда айтылгъан яшлар охувда да, яшавунда да оьзлени толу кюйде гёрсетмей эди. Гьали шо аралыкълар тайгъан деме ярай. Районда уьйлеринде туруп ва тарыкъ-гереги болдурулуп охуйгъан яшланы санаву да 77 бар. Шоланы 47-вюне тувра къатнамай охутма болагъан кюйдеги чаралар гёрюлген. Айтагъаным, яшлар бары да сан янлы билим алсын учун гьайы этиле. Башгъа пачалыкъларда сакъат яшлар сав яшлар булан бир класда охуй, оланы бирев де мысгъылламай. Шолай этсе, оланы аралыгъындагъы башгъалыкъ да тая. Сакъат яшлар да оьзлени толу ватандашлар йимик гьис этип яшай, оьзлер сюеген касбуну танглай.
–Баянлыкъны ахырын не сёзлер булан битдирме сюесен?..
–Яшлагъа айтма сюемен: школада охуйгъан йыллар – адамны оьмюрюндеги ярыкъ ва сююнчлю заманы. Шону учун да школадан башлап, яхшы билим ва яхшы амаллар алыгъыз. Шолар сизин гележегигизге бек тарыкъ болажакъ. Оюгъузгъа яхшы ва тарыкъ умутлар тутугъуз, шоланы яшавгъа чыгъарма къаст этигиз. Яшланы ата-аналарына буса чыдамлыкъ, савлукъ, аманлыкъ, муаллимлеге де янгы ойлар ва шоланы яшавгъа чыгъармакъ учун уьстюнлюклер ёрайман!
Бизин маълумат:
Къырымсолтан Арсланович
Къабардиев 1983-нчю йылда Узунотар (гьалиги Тотурбийкъала) юртда тувгъан. Ол 2000-нчи йылда ерли школаны битдире ва Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетге тюше. Шону битдиргенде тюрлю-тюрлю йылларда школада муаллим, Хасавюрт районну билим берив управлениесини начальнигини заместители болуп ишлей. 2014-нчю йылда ону Тотурбийкъала орта школаны директору этип чыгъара. 2018-нчи йылны сентябр айындан берли Хасавюрт районну билим берив управлениесини начальниги.
Къ. Къабардиев район жыйынны депутаты. Дагъыстанны билим беривюню отличниги, Россияны умуми билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу. Ишинде етишген оьрлюклер учун Россияны билим берив конкурсуну алтын медалы булан савгъатлангъан. Агьлюсю булан 2 яшны тарбиялай.
