Агьмат Багьамаев: «Заралсыз иш хайыргъа токътар»


Къаягент къорукъ Дагъыстанны къыбла боюну ортасында, Гьамри оьзенни эки ягъасында, Къаягент ва Сергокъала районланы топуракъларында ерлешген. Республикабызны оьзге районларыны къорукълары булан тенглешдиргенде мунда яшавлукъ учун оьз мадарын этив булан машгъул болагъанлар кёп. Айтмагъа сюегеним, къорукъну ичинде уллу ва гиччи юртлар 20-гъа ювукъ бар…



«Къаягент» къорукъну топуракълары, умуми кюйде алгъанда, 30 минг гектарлагъа етише. Шону тенг яртысын агъачлыкълар елеген. Къалгъан майданлары мердешли юрт хозяйство тармакъланы талаплары учун пайдаландырыла…



Артдагъы йылларда Къаягент районну юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыны, оьзге табии байлыкъларыны имканлыкълары нечик ва некъадар асувлу кюйде къоллана? Ерли юрт хозяйство экономиканы оьсдюрмек муратда белгиленген жаваплы борчланы, пачалыкъ тапшурувланы яшавгъа чыгъарывгъа байлавлу гьаракатында айлана якъны къорувну масъаласына янашыву рази къалдырамы?



Уьстде эсгерилген ва оьзге тюрлю масъалалагъа байлавлу болуп бугюнлерде «Ёлдашны» редакциясыны бёлюгюню редактору Къарамагьаммат Къараев Къаягент районда болгъанда, «Россельхозцентр» деген федерал къуллугъуну Дагъыс­тан бёлюгюне таби болагъан район къурумуну башчысы, усталыгъы савлай республикагъа белгили оьр билимли агроном Агьмат Абдуллаевич 
Багьамаев булан лакъырлашгъан. Шо лакъырлашыв тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де бериле.


– Агьмат Абдуллаевич, лакъырлашывну башында Янгы йылыгъыз булан къутлай туруп, гележекде де сизге алда токътагъан сыйлы ва жаваплы борчланы яшавгъа чыгъарывда уьс­тюнлюклер, савлукъ булан аманлыкъ ёрамагъа сюер эдим.



– Савбол. Сизин де Янгы 2019-нчу йылыгъыз, яшав-турушугъуз берекетли болсун! Шону учун, айтагъаным, гьар не заманда да, къайда да заралсыз иш, таза гьаракат хайыргъа токътай, тас этивлени алдын ала. Шону гёз алдан тайдырмайлы, биз де топуракъ, сув ва оьзге байлыкъларыбызны асырап, къоруп къоллавда тас этивлени алдын алагъан ёлланы, къайдаланы пайдаландырмагъа къаст этебиз.


– Райондагъы шолай жаваплы къуллукъну башын тутгъан сонг, озокъда, алда токътагъан борчлагъа намуслу кюйде янашмаса бажарылмайгъаны англашыла. Кемчиликлер къаршылашагъан ерде тас этивлени алдын алмагъа четим экени де гьакъ. Айлана якъдагъы тазалыкъ къорулмаса, яшавлукъ шартлар да къыйынлаша. Оьсюмлюклени, топуракъ байлыкъланы, гьайван-малны тас этивлерден къорумакъ муратда оьтгерилеген чараланы барышы, натижалары гьакъда не айтмагъа сюер эдигиз?



– Оьсюмлюклени, гьайван-малны, къушланы зараллы аврувлардан ва зиянлы жанлардан къорув, дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, алдын алыв бизин къуллукъ учун лап да агьамиятлы борч санала. Гьалиги заманда шо тынч масъала тюгюл. Арадан заман гетген сайын, жамиятда йимик, табиатда да тюрленивлеге расланасан. Бизин ишде де шону гьисапгъа алмагъа тюше. Неге десегиз, йылдан-йылгъа башгъа-башгъа зараллы аврувлар, зиянлы жанлар амалгъа геле. Шону учун олагъа къаршы янгы гьар тюрлю дарманланы-химикатланы къолламагъа тарыкъ бола. Къоллагъынча оланы пайдаландырагъан къайдаларына байлавлу асувлу таклифлени ахтармагъа да заман герек. Тюзюн айтгъанда, алдагъы совет девюрден эсе шоланы къоллайгъанлар аз болгъан. Алда, мисал учун, юзюмлюклеге 8-10 керен дарман урула эди буса, артдагъы йылларда 3-4 керен дарман этив булан дазуланмагъа тюше. Неге аз къоллана? Биринчилей, агъулу химикатлар къоллайгъанлар учун оьте­сиз багьа токътай. Экинчилей, оланы комплекс къайдада къоллайгъан биодарманлар чыгъарыла. Уьчюнчюлей де, юрт хозяйство тармакъларда  
оьсюмлюклени ва гьайван-малны зараллы аврувлагъа ва зиянлы жанлагъа чыдамлы журалары ва жынслары ахтарыла, танглана…


– Агьмат Абдуллаевич, районда оьсдюрюлеген авлакъ ниъматланы, емишлени, отлайгъан гьайван-малны аманлыгъы гьакъында айтдыгъыз. О англашыла. Буса да, зараллы аврувлар, зиянлы жанлар къайдан, нечик къабуна?



– Зараллы аврувланы ва зиянлы жанланы яйылыву табии шартлар булан байлавлу. Исси, бавукъ ерде йимик, олар къургъакъ вакътиде де яйылмагъа имканлы. Мисал учун айтсакъ, ченгертки ва шолай оьзге аврувлар да, зиянлы жанлар да, агъулу чёп отлар да…Лап да яманы, гьалиги заманда ер есилер ва топуракъны ижарагъа алып ишлетегенлер авлакъланы, оьсюмлюклени къуллукъсуз-къаравсуз къоягъанындан да кёп тас этивлер бола. Райондагъы муниципал къурулувларында, гёчювюл гьайванчылыкъны СПК-ларында зараллы аврувланы ва зиянлы жанланы яйылывуну алдын алыв республикабызны оьзге районларында йимик осал салынгъан.


– «Россельхозцентр», «Россельхознадзор» къуллукъланы Дагъыстан бёлюгю ва ерлердеги къурумлары йиберилеген кемчиликлени алдын алмакъ учун чаралар гёрмеге герекмейми?



– Гьали-гьалилерде «Россельхозцентр» Къаягент районда оьтгерген ахтарывланы натижасында бир минг гектар ерге «горчак» деген чёп от яйылгъаны гьакъда маълумат берди. Оьзге районларда да шолай гьал тувулунгъан – къайсында кёп, къайсында аз. Озокъда, бизге оьз тергевлерибиз булан дазуланмайлы, экология къурумну ва шолай да орманчылыкъ хозяйствону, сугъарыв ишлеге къарайгъан управлениени къуллукъчулары булан байлавлукъда иш гёрсек, къаршылашагъан кемчиликлени уьстюн ачма ва гележекде бирлешип алдын алмагъа хыйлы рагьат болажакъ. «Горчак» деген чёп от – агъулу оьсюмлюк. Уьстевюне, сув булай да къыт топуракъланы дымлыгъын къоймай, тас этивлеге тарыта. Шолай чёп отлар яйылгъан майданларда гербицидлени къолламаса бажарылмай.


– Агьмат Абдуллаевич, къоллама тюшегени англашыла, шону учун ра­йонда имканлыкълар бармы?



– Заралгъамы яда хайыргъамы, тек къоллайгъанлар кёп бар. Касбучуланы, юрт хозяйство коллективлени-предприятиелени башчыларыны бажарывлу­гъундан, сынавундан уьлгю алагъанлар асувлу кюйде чалыша. Хыйлы йыллар «Чкаловский» ва «Гьюсемегент» ГУП-ларда жаваплы агроном ёлбашчы къуллукъларда чалышгъан Ибрагьим Къубатов, Ислам Къурбаналиев оьз ишини усталары гьисапда уьлгюге лайыкълы. Сонггъу наслуну гьакъында айтсам, ра­йондагъы экология комитетни башчысы Будай Къараев, ветеринар управлениени начальниги Равил Къурбаналиев оьзлени алдына салынгъан борчланы кютювде, яйылма имканлы зараллы аврувланы ва зараллы жанланы алдын алывда къоллавчуланы янындан разилик къазана демеге ярай.


– Къаягент районда юзюмчюлюк ерли экономиканы аслу тармагъы санала. Йылда 30-40 минг тонлагъа ювукъ юзюм салкъын къайтарыла. Шону булан янаша артдагъы вакътилерде ашлыкълар чачывгъа да бир къадар тергев бериле. Юрт хозяйствода арадан белгили болжал оьтген сонг бир ва кёп йыллыкъ оьсюмлюклени ерлерин алышдырып оьсдюрмеге таклиф этиле. Шолай агротехника талаплар Къаягент къорукъну топуракъларында некъадар яшавгъа чыгъарыла?



– Оьсюмлюклени ерлерин алышдырып чачыв (севооборот), гертиден де, топуракъ байлыкъларыбызны заралланывуну, осаллашывуну алдын алагъан сынавда токъташдырылгъан къайда. Тюзюн айтсам, республикабызны оьзге бойларында йимик, бизин районда да шону имканлыкъларын толу кюйде пайдаландырыв рази къалдырмай. Овощлар, бахча-авлакъ ниъматлар оьсдюрювде де шо – бек агьамиятлы къайда. Топуракъланы ишлетегенлер айлана якъдагъы сынавну гьисапгъа алмаса бажарылмай.


– Агьмат Абдуллаевич, овощланы гьакъында сёз чыкъгъан сонг, мен шу ерде Къаягент районну юртларында теп­лицаларда овощлар оьсдюрегенлени къысматы гьакъда сорамай болмайман. Оланы ишлерине, натижаларына не къыймат бермеге боласыз?



– Теплицаларда овощлар оьсдюрюв авлакъда оьсдюрювден эсе хыйлы учуз токътай. Теплицаланы пайдаландырма башлагъан сонг болдурулагъан продукциясы да хыйлы учуз токътай. Зараллы аврувлагъа ва зиянлы жанлагъа къаршы дарман эки керен кем урула, сугъарыв да тутумлу юрюле. Айтмагъа сюегеним, теп­лицаларда оьсдюрюлеген оьсюмлюклени гьар тюрлю къуллукъларын кютмеге рагьат. Шолайлыкъда, болдурулагъан продукцияны тазалыгъын къорума имканлыкълар да яратылына.


– Теплицаларда къолланагъан топуракъда, оьсдюрюлеген оьсюмлюклерде зараллы аврувлар, жанлар къабуна­гъан гезиклер болмаймы?



– Яшырмагъа негер тарыкъ. Шону учун оьз заманында ахтарывлар оьтгерип, анализлени гёзден гечирсе, хайырлы болур. Амма шолай анализлени оьтгереген ерлер-лабораториялар республикада кёп тюгюл. Анализлени аслу гьалда Магьачкъалада «Россельхозцентргъа» яда буса Аграр университетге барып оьтгермеге тюше. Тюзюн айтгъанда, теплица хозяйстволаны ишин ёрукълашдырывда «Югагрохолдинг» деген компанияны башчысы Шарип Исмайылов тарыкъ-герегибизни ахтарып кёмек этме муштарлы. Шо да гележек учун инамлыкъны тувдура.


– Юрт хозяйствода болдурулагъан сурсат малланы тазалыгъы ва аманлыгъы этилинеген къуллукъланы сан янындан, белгиленген болжалларында оьтгериливюнден гьасил бола. Шону гьисапгъа алып, бизин рес­публикабызда юрт хозяйсто маллар оьсдюрюв булан машгъул болагъан тайпалагъа не ёрамагъа, таклиф этмеге сюер эдигиз?



– Озокъда, гьар не ишни башлагъынчагъа мекенли токъташма герек. Алда йимик уьстден план гележек деп къарап турмайлы, гьалиги далапчы тайпалар этеген кюйде, бизнес-план къурма тюше. Шонда агропромышленный тармакъда чалышма муштарлылар учун бары да агротехника талаплары, къуллукълары ва этилинеген харжларына гёре къайтарышы да гёз алгъа тутула.





Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля