Не чачсанг, шону аларсан

   



Айлар, йыллар, девюрлер гетген сайын, бизин яшавубуз да алышына. Инсанланы яшаву, турушу да тюрлю бола. Янгы къураллар арагъа чыкъгъан сайын, адамлар шоланы англамагъа, къоллап бажармагъа да къаст эте.



Артдагъы 15-20 йылланы боюнда адамлагъа, айрокъда яшлагъа бир тюрлю онгайлыкълар яратылды. Интернет, компьютер, гьар тюрлю сайтлар, программалар адамланы яшавуна гирди. Охувчулагъа, студентлеге, гьатта илмуну башын тутуп ишлейген алимлеге кёп тынчлыкъ гелтирди. Озокъда, Интернетни пайдасы кёп экенни барыбыз да билебиз. Тек шону булан бирче, айрокъда яшлар учун зараллы кёп янлары да бар. Охувчу яшлар бош заманында кёбюсю гезиклерде бютюн заманын Интернетге багъышлайгъанын, шу макъаланы охуйгъан ата-аналаны арасында да шолай яшлары бар экенин эсине алажакъ.



Интернетни пайдасы, гертилей де, билим алмакъ учун, пайдалы маълуматлар алып гьар тюрлю тармакъда англавун артдырмакъ учун къоллай буса артыкъ болажакъ эди. Тек, гьай аман, яшлар гиччиденокъ бир- эки кнопкагъа да басып, гьар тюрлю оюнлагъа байланып, шо оюнлагъа бюс- –бютюнлей ою-пикрусу булан тарып къала. Оюнланы чыгъарагъанлар да бир ерде токътап къалмай, оюнланы камиллешдирип, яшланы гьаваслыгъын артдырагъан кюйде янгыларын чыгъара. Яшлар оюнгъа къызышып къала. Яшлар чы нечик де, уллуланы арасында да бар шо оюн аврувгъа тарыгъанлары.



Оюн ойнагъан булан не зарал бар деп ойлаша­гъан яшлар бардыр. Инг башлап, оюнну заралы яшланы охувуна тие. Гьатта янгыз бешлеге охуйгъан яшлар да охувгъа тергев этмейген бола. Оьзю де билмейген кюйде осал охуйгъан яшланы арасына гирип къала. Озокъда, мунда ата-ананы гюнагьы да бар. Бир тайпа агьлюлени яшлагъа тындырыкълы кюйде тергев бермеге заманы ёкъ, неге тюгюл эртенден ахшам болгъунча ишде болалар. Шо вакътини ичинде яшлар башалман, оьзтёрече оьзлер сюйген кюйде заманны йибермеге ихтиярлы болуп къала. Башгъалары буса, уьйде турса да, оьзлени ишлери булан машгъул болуп, яшларын толу кюйде компьютерге, Интернетге аманат этип къоялар.



Интернетни «яхшылыгъындан» кёбюсю къыргъа чы­гъып ойнамайгъан, топ тойнап, топну артындан чабып къаркъарасын къыйнамайгъан болгъан десем де, къопдурув болмас. Интернет, шоллукъда яшланы савлугъуна да зарал гелтире. Яшлар уьйде шогъар алданып, таза гьавагъа чыкъмай, уьйде къамалып къалалар.



Янгыз компьютер тюгюл, яшланы гьалиги заманда телефонлары да Интернет булан. Охувчу яшланы къолларында гьар тюрлю Интернетни де къоллап болагъан багьалы телефонлар не учун герек деген сорав тувулуна.



Гетген йыл бизин республикабызны школаларында дарсланы видеогъа чыгъарып, Интернетде яйгъан гезиклер болду. Шондан сонг школаларда Интернети бар телефонланы яшлагъа алып гелмеге къоймайгъан да болду. Камерасы, Интернети бар телефонлар булан пайдаланып, охувчулар бири-бирин мысгъыллап, хорлап сёйлейген видеолар, муаллимлени айтгъанын этмей яман сёйлеген, дарсланы йырып гёрсетеген видеолар кёп керенлер арагъа чыкъгъан.



Гьали-гьалилерде Магьачкъала шагьарны 10 номерли школасыны бавунда оьрдеги класланы охувчулары бир къызъяшны къаргъа бёлей туруп, нас сёзлер де айта туруп чыгъаргъан видео Интернетде айланып турду. Сонг да, видеодагъы яшланы ата-анасы ва яшлар гечмекни тиледилер, школаны администрациясына да «таякълар» тийди. Тек булай ишлер гьар гюн дегенлей узатыла. Бирлери арагъа чыгъып сёгюлсе де, кёплери билинмей де къала. Яшланы тарбиясызлыгъы, англавсузлугъу ата-ананы да ерге ура, халкъны алдында къызарма, уялма борчлу эте.



Гьатта гиччипавлар къарайгъан мультфильмлер де ата-анагъа тынгламайгъан, айтгъанын этмесин деп уьйретеген мисаллар бар. Гиччипавлар буса мультфильмлерде гёрген затны такрарламагъа нече де бек сюе. Шо саялы гиччилей яшлар къарайгъан мультфильмлерден башлап, маънасына тергев этип, негер уьйрете, тарбиялав якъдан пайдасы бармы, ёкъму деп ахтарма герек. Айрокъда бир тайпа америкалы мультфильмлер маънасыз. Яшланы тынглавсузлукъгъа уьйретсе тюгюл, дагъы башгъа яхшы затгъа уьйретмей. Гиччипавлар къарайгъан мультфильм­лер дослукъгъа, гьюрмет этивге, абургъа, сыйгъа, рагьмулукъгъа уьйретмеге герек.



Яшланы гиччилей янгыз Интернетге, компьютерге, телефонлагъа таяндырып къоймай, загьмат ишлеге, айлана якъгъа, жанлы табиатгъа гьаваслыгъын артдырмагъа герек. Мал-матагьны, акъча къазанывну даим гьайында турмай, яшларыбызны гележеги учун ойлашмакъны къас­тын этейик. Яшлар бизин гележегибиз! Не чачсанг, шону аларсан деп уллулар негьакъ айтмагъан!



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля