Эрпели ва Ишарты

Кимни тирменине сув тёгесен, гьей «алим»…



Дагъыстанда чыгъагъан федерал газетлени арасында тарихни масъалаларына  айрыча тергев береген, бетлеринде залим шаршав чакъы макъалалар ерлешдиреген биргине-бир газет бар. Шо да – «МК в Дагестане» деген жумалыкъ газет. Озокъда, тарихге багъышлангъан макъалалар къайсы охувчуну да  тергевюн тарта. Шогъар тамаша да болма тюшмейдир. 



Тек «МК-да»  чыгъагъан макъалаланы аслам пайы неге буса да  къумукъланы тарихи булан байлавлу. Олар язагъангъа инанса, Эндирей де Эндирей тюгюл, Яхсайны да къумукълар кюрчюлендирмеген, шавхаллар да  бир заманда да къумукълар болмагъан,  игитлерибизни де бизин миллет булан бир аралыгъы да ёкъ, миналы топуракъларыбызны да бир ерлерден гёчюп гелип елегенбиз.



Газетни бетлеринден таба къалп тарихни яягъан Марко Шагьбанов  (бир-бирде Хапизов деп де языла), «МК-ны» къошум гьисапда чыгъагъан Дагъыстан бёлюгюню редактору Юсуп Шагьбановну  ювукъ къардашы бола. Сёз ёругъунда эсгерип къойма тюшедир, къошум сагьифалар Авар маданият автономияны акъчасына чыгъа, редакциясы да шо жамият къурумну бинасында ерлешген.



Терс гьаракатын токътатмай,  М.Шагьбанов газетни артдагъы номерлеринде гезикли  тарихи уюдурмасын аян этген. Ол язагъан кюйде,  къарачибийлер авар ханны тухум-тайпасындан  чыкъгъан чанкалар болгъан. Шо чанкаланы  Исма­йыл дегени эжелги заманларда  Эрпели амирликни къургъан экен. 


Амирликге Эрпелиден къайры, Къаранай, Агьатлы ва Ишарты юртлар да гире болгъан. Бырынгъы къумукъ юртланы герти аты да Эрпелиб ва Ишарталиб болгъан экен. Оюндан чыгъаргъан бош хабарын узата туруп, автор  шо герти авар  юртлагъа бир вакъти Къыбла Дагъыстандан ва Азербайжандан тюрк къавумлар гёче дей. Оланы таъсири булан амалсыз ерли  халкъ ана тилин унутуп, къумукъча сёйлеме башлагъан ва шондан берли бу эки де юрт  къумукъ юртлар гьисаплана.



Я бу не сандыракълай деп, тарихлеге чомулуп, гьар тюрлю мисаллар гелтирип, шо къалп калималаны  гери урмакъны маънасын гёрмеймен. Ону гьар язгъанына сесленип турмакъ парз тюгюлдюр. Тек шону булан байлавлу тувулунагъан бир нече соравлагъа жавап излеме тюшедир.



М.Шагьбанов  артдагъы вакътилерде  Россияны илмулар академиясыны Дагъыстан илму центрыны Тарих, археология ва этнография институтуну илму къуллукъчусу деп гьисаплана.  Ол тарих илмуланы кандидаты да дюр. Алим деп юрюле болгъан сонг, мен англайгъан кюйде, ол  гьар язагъанына инамлыкъ тувулунсун учун, документлеге таянгъан мекенли далиллер гелтирме борчлу эди. Тек макъаласыны тюбюнде берилеген сиягьда  оьзю йимик къалп тарихни устасы  Булач Гьажиевден къайры, гьеч биревню  аты эсгерилмей. Документлени чи айтма да айтмайман.



М.Шагьбановну алим болгъан кюю де бир тюрлю шекленивлени тувдура.  Институтну экономика факультетин охуп битдирген адамны бирден Дагъыстан илму центрны тарих институтуна ишге ала, айрыча онгайлы кабинет де бере. Биревлер онда йыллар булан ер къаравуллай. 


Аслу касбусуна гёре бир гюн де ишлемеген инсан оьзюне тарихни тармагъында азыкъ таба. Узакъ къалмай, ол Москвагъа кандидатлыкъ ишин якълама бара. Якълав РАН-ны Этнология ва антропология институтуну «Кавказны халкълары» деген бёлюгюнде уьстюнлю кюйде оьтгериле. 


Институтну шо бёлюгюне РАН-ны член-корреспонденти, эрменили  С.Арутюнов башчылыкъ эте. Мен алимни миллетин эсгерегеним негьакъ тюгюл. М.Шагьбановну кандидатлыкъ иши Азербайжанда яшайгъан аварланы тарихине багъышлангъан. Илму ахтарывунда М.Шагьбанов азербайжанланы тарихин бизин къумукъланы тарихи йимик шекли суратлай.


Якълавдан сонггъу шатлы банкетде ичилген гьаракъыны ийиси тайып битгинче, янгы алимни Еревандагъы «Иран ва Кавказ» деген халкъара илму конференциягъа чакъыралар. Онда М.Шагьбановгъа  уллу доклад этме имканлыкъ берелер ва сёйлевюнден сонг гючлю харс урувлар булан узаталар. 


Ону янгы «ахтарывлары» бир нече ерли газетлерде чыгъа.  Докладны аслу маънасы, аварланы миналы ерлери янгыз Азербайжанда тюгюл, Иранда да ерлешген. М. Шагьбанов шондагъы ва Азербайжандагъы аварланы къыйыкъсытывлары токъталсын учун, олагъа айрыча автономлукъ берме тюше деген ойгъа геле. М.Шагьбанов кимни тирменине сув тёгегени англашылмай тюгюлдюр. Гьали огъар Азербайжан республиканы дазуларына гирме ихтияр берилмей.


Озокъда, гьар адамны оьзюню пикрусун айтма ихтияры бардыр. Тек илму идарада ишлейген къуллукъчугъа тарихи далиллеге асасланмайлы сёйлеме де, язма да ихтияр берилмей. Мишикге шит демейли, ерин билмес деп айтыла гелген халкъ арада. Дагъыстанлы алимлеге де къатты сёзюн айтып, къалп тарихчини ерине салма заман болгъан.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля