Болгъан чакъы аяйыкъ



   Ана тиллени къысматына байлавлу масъалалар янгыз бизин уьлкени тюгюл, савлай дюньяны оьлчевюнде де аз санавлу халкъланы ойлашдыра. Артдагъы йылланы узагъында ЮНЕСКО къабул этген къараргъа гёре февраль айны 21-нде мердешли кюйде Ана тиллени халкъара гюню белгиленип гелегени де шону исбатлай.

Бир де къопдурувсуз айтгъанда, бютюн дюньяда аз санавлу халкъланы тиллери бугюнлерде къыйыкъсытыла. Биревлер шо гьалгъа айсениликни гёзюнден янашып сёйлей, башгъалары буса ана тиллени къорумакъны гьайын этип, къувун салып да айлана. Мен ойлашагъан кюйде де, ана тиллени сакъламакъ агьамиятлы. Шону агьамиятлыгъы оьзлюгюнден англашылып да къала.



Гьакимлик къурумланы янындан  умпагьатлы гьаракат юрюлмесе, озокъда, ана тиллени айланасында тувулунгъан гьалны бирден-эки алышдырмагъа бажарылмай. Тиллени сакъламакъны гьакъында нечесе керенлер асувлу чаралар гёрюлегенин гьисапгъа алгъанда, шо къурумланы янындан ана тиллеге байлавлу бир тюрлю чаралар да гёрюлмей деп айтмагъа да ярамай. Тек ана тиллени оьсювю бирдокъда гьис этилмей. Неге тюгюл, бугюнлерде янгыз шагьарларда тюгюл, юртларда да ана тилин аявлап-асырайгъан мердешлени инкар этип гелегенлер аз къаршылашмай. Айтагъаным, бир-бир ата-аналар авлетлери ана тилин осал билегенге, не де бирдокъда билмейгенге, айыпны оьзлерден тайдырып,  школа чагъына етишмеген гиччипавлар тарбиялана­гъан идараланы къуллукъчуларына ва охув ожакъланы муаллимлерине сала. Яш аслу гьалда агьлюде, ата-ананы алдында оьсегенин унута. Биринчи абатларын ата-ананы алдында алагъан  яш да шексиз кюйде биринчи сёзлерин олар сёйлейген тилде айта. Эгер агьлюде ана тилин инкар этип, орус тилде сёйлей буса, яш да бала чагъындан тутуп да ана тилин билмеге болмайгъаны оьзлюгюнден англашыла.



Сонг да, торайып гелеген яш наслуну  вакиллерини арасында ана тилине немкъорай янашагъанына бир тайпалар оьзлени авлетлери билим алгъан охув ожакълагъа гелип: «Мени яшым ана тил дарслагъа бармаса ярамаймы? Булай да ол къумукъча сёйлеп бола. Уьйге къайтгъанда башгъа дарслагъа гьазир болмакъ учун огъар заман етишмей», – деп сёйлеп, яшларын ана тилни уьйренивге бирден-бир гёнгюлсюз эте. Ата-ананы ана тилге тергев бермесе де ярай  деген шолай янашыву, озокъда, яшланы юреклерине де сингмей къалмай. Тергев берип къарагъанда буса, шолай ойну якълап  сёйлейгенлени яшлары ана тилин янгыз орам лакъырда тюгюл къоллап болмайгъанлыгъы ачыкъ болуп къала. Шону да мен узункъулакъдан эшитип тюгюл, шолай гьалгъа мухбирлик иш булан бирче юрт школада муаллим болуп ишлейген узакъ йылланы боюнда кёп керен раслашгъаным экенге айтаман.



Нечик алай да, яшлагъа буса янгыз ана тилинде сёйлемеге уьйренген булан битип къалмай. Олар янгылышсыз тюз язмагъа да, тюзевлю кюйде жумла тизмеге де, къумукъ тилни сёз байлыгъыны маънасын да толу кюйде билмеге герек. Шону булан бирге халкъ арада, эл арада оюн, пикрусун айтып уьйренмеге тарыкъ. Шондан къайры да,  къурдашлыкъгъа, ягь-намусгъа, инсаплыкъгъа, асилликге, адилликге байлавлу ойланы уятывгъа багъышлап машгъур шаирлер ва язывчулар яратгъан адабиятны гёрмекли асарларын уьйренгенде де яш наслуну къылыкъ-хасиятына мекенли кюйде таъсир этмеге болагъанын эсден тайдырмагъа ярамай.



Шо саялы бизин халкъ  бугюнлеге ерли етишдирген тамурлары асруланы теренин бойлайгъан ана тилибизни сёнмеге, дёнмеге къоймай сакъламакъны къастын биз де болдурайыкъ. Ана тилден магьрюм къалып, миллетни де ёкъ болуп къалардан сакълайыкъ. Оьз заманында дюнья оьлчевдеги тиллени бириси гьисапланагъан къумукъ тилни гьакъында белгили алим Абусупиян Акаев: «Тюрк тиллени инг асили бизде», – деп айтгъан сёзлерин унутмайгъан кюйде  азиз ана тилибизни болгъан чакъы аяйыкъ.



Бу калималаны айтып, ана тиллени агьамиятлыгъын ташдырып, мен янгылыкъ ачмайгъанымны билемен. Шо гьакъда кёп керенлер айтылгъан, язылгъан. Ана тилни масъаласына байлавлу бизин газетни бетлеринде алда да аз макъалалар чыкъмагъан.  Озокъда, гьали де охув ожакъларда ана тиллени дарсларын оьр даражада санлы кюйде юрютювге пуршавлукъ этеген кёп тюрлю себеплер ёлгъа йиберилип тура. Шо гьакъда лакъыр юрютмек гележекни ишидир
.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля