Юзюм борла Ер юзюнде лап да тезги, сыйлы ва шолай да хайырлы кёп йыллыкъ культура оьсюмлюк гьисапда пайдаландырылып гелген. Демек, юзюм оьсдюрювчюню санияты да бырынгъы заманлардан тутуп юрюле ва айрыча гьюрметге лайыкълы десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас.
Юзюмчюлюк Дагъыстанда да алдан берли борлалагъа къуллукъ этегенлени ва юзюмню тюшюмюн къоллайгъан тайпаланы арасындагъы байлавлукъланы беклешдире гелген. Белгили болгъан кююнде, юзюм борла уьстде де эсгерилген кюйде, хайырлы оьсюмлюк буса да, ону оьсдюрмек учун толу тюшюм бермеге башлагъынча, азындан 5-6 йыл къуллукъ этмеге, гьар тюрлю агротехника чараланы тийишли болжалларында юрютмеге герек бола.
Айтмагъа сюегеним, юзюм борланы тюшюмюню оьзюне токътайгъан багьалары да къуллугъуна гёре оьзге юрт хозяйство маллардан эсе артыкъ болагъаны белгили. Шону алдын алмакъ учун, юзюм оьсдюрювчюлени къыйынын кепекге чыгъармайгъан кююнде не этмеге герек бола деген сорав негьакъ тувулунмай.
Гюз – йылны инг де гёзел, чинк де чомарт ва лап да берекетли вакътиси. Гюзню ахырында авлакъланы, юзюмлюклени, емиш оьсдюрюлеген бавланы тюшюмю къайтарылгъан сонг, оьсюмлюкчюлюкде мердешленген кююнде, етишилген натижаланы гьасиллери гёзден гечириле ва шону булан янаша гелеген йылны тюшюмюне, планларына байлавлу борчлар белгилене. Шолай гьакълашыв, сынав алышдырыв ёлугъувланы оьлчевюнде гьар йыл бизин республикабызны юзюм оьсдюрювчюлерини форуму да оьтгерилегени тергевню тартмай болмай.
Дагъыстанда совет девюрде оьтген асруну 60-70-нчы йылларында савлай республикабызда йылда 350- 380 тон татли емиш къайтарыла эди. Тюзю, эсгерилген йылларда юзюм борла оьсдюрюлеген майданлар да умуми кюйде алгъанда бизин республикабызда 50-60 минг гектарлардан кем тюгюл эди. Белгили себеплеге гёре, ХХ-нчы асруну 80-нчи йылларында савлай зор уьлкебизде йимик Дагъыстанда да сыйлы ва хайырлы борла «балтаны» тюбюне тюшюп ёкъланды. Бузма тынч, тизмеге къыйын. Муна шо саялы да, бу гьалиги базар аралыкълар оьмюр сюреген янгы девюрде юзюм борла ёкълангъан уллу майданланы янгыдан яшавгъа къайтармагъа четим бола.
Буссагьатгъы вакътиде бизин республикабызда борласы тюшюм береген 26 минг гектаргъа ювукъ юзюмлюклерибиз бар. Оьтген йыл савлай республикабызда шолай майданлардан 140 минг тонгъа ювукъ юзюм салкъын къайтарылды. Шо да – алдагъы йылларда бизин республикабызда къайтарылагъан ломай тюшюмню уьчден бир пайындан артыкъ тюгюл. Тюзюн айтсакъ, гьалиги заманда бизин республикабызда да юзюмлюклени майданлары артагъанда йимик, борла елеген авлакълардан къайтарылагъан тюшюмню къадары да къолайлашып тербей.
Тек не этерсен, къайтарылагъан тюшюмлени еринде ишлетмеге, сакъламагъа ва сатывгъа чыгъармагъа онгайлыкълар, имканлыкълар ёкъ саялы, юзюм оьсдюрювчюлени къайратлы загьматы тийишли даражада къыйматланмай. Къазанчы-хайыры рази къалдырмай. Лап да яманы, алда йимик юзюм оьсдюрюв булан машгъул болагъан районларыбыздагъы юзюмню къабул этип ишлетеген заводлар ишлемейгени саялы юзюмню чагъыр учун оьсдюрюлеген журалары Дербент ва Къызлар шагьарлардагъы монополия даражалагъа заводлагъа тапшурула. Сатагъанны амалы ёкъ, алагъанны иманы деген кюйде, эсгерилген заводлар юзюмню юзюм оьсдюрюв булан машгъул болагъан ГУП-лардан – юзюм оьсдюрегенлерден оьзлер салагъан учуз багьаларына сатып ала. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, къабул этив багьасы толу 20 манатгъа да етишмей. Шо гьакъда бугюнлерде ДР-ни Гьукуматыны янында болгъан юзюм оьсдюрювчюлени генгешинде де ачыкъдан эсгерилди. Генгешде буса ДР-ни Башчысы Владимир Васильев де ортакъчылыкъ этди.
– Алда оьзюбюз оьсдюрген юзюмню еринде чагъыр заводларда оьзюбюз ишлетип хайырына ес бола эдик, – деди шо ёлугъувну ортакъчысы, Къаягент райондагъы «Кировский» деген ГУП-ну директору белгили юзюм оьсдюрювчю Бурлият Агьматпашаевна Гьажиева. – Шону яхшылыгъындан гьар йылны ахырында юзюм оьсдюрювчюлени къазанылгъан манатыны уьстюне хайыргъа гёре къошум гьисапда, азындан, бирдагъы манат къошула эди. Бу йыл мен оьзюм башчылыкъ этеген предприятиени юзюмлюклеринден 4 минг тонгъа ювукъ юзюм салкъын къайтарма умут бар. Шону авадан пайы – юзюмню ишлетилинеген «Ркацители» журасы. Амма шондан бизин коллективге де хайыр болсун учун, къайтарылгъан юзюмню къайда, кимге тапушуражагъыбыз белгисиз.
Бай сынаву булангъы касбучу, ёлбашчыны рагьатсызландырагъан ойлары бизге де тезден белгили. Шону гьисапгъа алып, ДР-ни башчылары да ерлердеги аграр тармакъны юрютеген тайпаланы талапларына къулакъасар, тийишли онгайлыкълар болдуражагъына бизге де инамакъ къала.
