Насрулла Байболатов: «Яшлардан гёргенни де шиъруларда айтаман»



   Яшлар учун язагъан шаирибиз Нас­рулла Байболатовну гьали-гьалилерде «Алгъасайман оьсмеге» деген шиъру китабы чыкъды. Оьтген йыл Москвада чыкъгъан «Яшланы адабиятыны Бютюнроссия антологиясы» деген китапда да орусчагъа гёчюрюлген ону шиърулары ер тапгъан.



Шаирибизни янгы шиъруларын охувчуланы тергевюне беребиз. 



 



Адабият бёлюк.








Шиърулар



нечик тува






Бийик кёкдеги къушлар



Уча къанатын къагъып.



Бишген будайбаш ийип,



Чалкъына магъа багъып.






Шавденек кёл* чакъыра



Къанмагъа сувда юзюп.



Орман бой орам эте



Ал деп бир емиш уьзюп.




 



Янгыз шолагъа тюгюл,



Юваш елге тынглайман.



Гиччиден берли оьзюм



Ону тилин англайман.



 



Язагъан шиъруланы



Мен яшлагъа багъышлап,



Инан сен, шолар айта



Къулагъыма шыбышлап.



 



Оюмда да чакъда бир



Яшлыгъыма къайтаман.



Яшлардан гёргенни де



Шиъруларда айтаман.



 



Къумукъ тил




 



Айтмагъа арив, айбат



Къумукъ тилни агъымы.



Санларыма гюч бере



Сёзлерини тагъымы.



 



Оьзю де о къулакъгъа



Макъам йимик чалына.



Уьйренмеге енгили



Уьлгю болуп алына.



 



Амалгъа гелген ону



Тамурлары тюрк тилден.



Къумукъ тил булан бола



Айланып хыйлы элден.



 



Илгьам алып яшайман



Къумукъ тилден эпсиз бай. 



Тюзелер шо байлыкъдан



Къаст этген алмагъа пай.



 



Къумукъ тилни сёзлюгю




 



Къумукъ тилни сёзлюгюн



Къарай туругъуз ачып,



Сёз байлыгъын халкъымны



Турагъан бизге чачып.



 



Гьариси тенг алтынгъа



Шонда жыйылгъан сёзлер.



Хадирин билегенге



Битмес хазнадыр оьзлер.



 



Сёзлюкню къойгъан тизип



Къумукъгъа Зайнал Баммат*.



Тил сакълангъангъа гёре



Халкъгъа берилер къыймат. 



 



Шо гьакъда, яшлар, сиз де



Тюз ойлашып къарагъыз.



Ана тилни байлыгъын



Уьйренигиз, сорагъыз.



 



Ана тил дарсда




 



Ана тил дарсда яшлар



Бары гьюнерин салып,



Ялкъмай охуй къаст этип,



Яхшы билимлер алып:




Созукълар булан сёзню



Кюрчюсюдюр тутукълар.



Шо гьакъда тезден биле



Бизин гьакъыл къутукълар.



 



Тизимине гёре де



Сёзлени бола чечип.



Тамурун, къошумчасын



Битгенге оьзлер гечип.



 



Бувунлагъа да бёле



Гёрсетип къоймай тюбюн.



Охув китапдан кюте



Тапшурувланы кёбюн.






Жумланы уьюрлерин



Янгылышмайлы айтып,



Баш, къыя гелишлени



Такрарлап тура къайтып.



 



Тил гесимлер олагъа



Оьрлюк тюгюл етмейген.



Ана тил – байлыкъ, хазна



Бир заманда битмейген.



 



Китап тутгъан тюзелер




 



Китапны салмай къолдан,



Ону булан бол къурдаш.  



Шаирлер, язывчулар  



Болсун сагъа да сырдаш.  



  



Китап сапаргъа элтсин



Сени йыракъ ерлеге.



Кёпден гёрме гьасирет



Таныш тюгюл эллеге.



 



Саргъайгъан бетлеринден



Тарихни де билдирсин.



Оьзюнге хыйлы-хыйлы



Пайда-хайыр тийдирсин.



 



Билип къой, гьар заманда



Китап тутгъан тюзелер.



Илму-билим денгизинде



Олар эркин юзелер. 



 



Жаватны жавабы



 



Дарсда жавап бермеге



Жаватгъа гезик етген. 



Къара денгизни излеп,



Ол кёп заман тас этген:



 



–Шунда Къара денгиз ёкъ,



Мен оьзюм биле туруп.



Картагъа гьали багъып, 



Не этемен эретуруп?! –



 



Дей излегенин тапмай



Не тюпде, ол не уьстде. 



– Картадагъы денгизлер



Барысы да гёк тюсде.



 



Къуванаман анамдан



 



Йыгъылсам да тынаман



Гёзьяшым ютуп.



Йыламайман анамны



Къолундан тутуп:



 



Гьар гезик аварамны



Огъар тийдирмей,



Авуртгъанын къояман



Бир де билдирмей.




Уьйренемен этмеге



Оьзюмню гьайын.



Къуванаман анамдан



Гьар гёрген сайын.



 



Атамны кёп сюемен



(Гиччи къызым Жаминатны



 тилинден)




 



– Яшырмайман, атамны



Кимден де кёп сюемен.



Шогъар рази тюгюлге



Къашларымны тюемен. 



 



Гьар заманда мен ондан



Оьктем боламан оьзюм.



Къарасам да тоймайман,



Айырмай эки гёзюм.



 



Йыламайман, англайман,



Къойса да ол къарсалап.



Билемен, атам гьаман



Тюз сала магъа талап.



 



Оюнну да, ишни де



Кютемен огъар сорап.  



Савлукъ булан атама



Кёп яхшылыкъ да ёрап.



 



Гьалал къурдашым



 



Мени итим Алабай



Бизде йыл бою яшай.



Алдына салынагъан



Сюек-суякъны ашай.



 



Билемен, ону бир де



Ач къоймагъа ярамай.



Бугюн буса о авруп,



Шинтасына къарамай.



 



 



Мишикге багъып чабып,



Бутун майшатып къойгъан.



Аста гьанцыллай туруп,



Аш хапмаса да тойгъан.



 



Языкъсынсам да огъар,



Кёмек этме болмайман.



Тек Алабайны оьзюм



Гьали янгыз къоймайман.



 



Ювугъуна да барып,



Мен къучакълап аламан. 



Гьалал къурдашгъа гьаман



Амин кюйде къаламан.



 



Мени атым



 



Токътамай чаба атым



Талмай еллени озуп.



Туякълагъа къагъылгъан



Темир налланы тозуп.



 



Ярыш ала гьар заман



Ат чабагъан майданда.



Отламагъа йиберсем,



Къайтып геле къайдан да. 



 



Мен сыртына мингенде, 



Англай сёзсюз тилегим.



Ел де къойнума гирип,



Елпиллете гёлегим.



 



Хоншу яшлар сукълана



Артдан магъа къарагъан.



Къурдаш болажакъ атгъа 



Къоркъмай ялын тарагъан. 



 



Тамаша тюш



 



Гече гёрген тюшюмде



Агъачда гезеп талдым. 



Шонда итдей гьаплайгъан



Пилге урунуп къалдым.



 



Атланы бийип гёрдюм



Бёрю булан къарышып.



Арслан да сёйлеп турду



Къоян булан барышып.




Тюлкю олтургъан эди



Ялкъмай шиърулар охуп.



Атъялманлар да алды



Юнден ювургъан тохуп. 



 



Кирпи де къанды кёлде



Къайыкъгъа минип юзюп.



Жиелекни жыйды сонг



Бирин де къоймай уьзюп.



 



Жанлар тозулду къоркъуп,



Оьзюм шюшгюрюп бирден. 



Уяндым мен силкинип,



Тюшюп къалгъандай оьрден.



 



Янгы этиклерим



 



Анам сатып тюкенден



Янгы этиклер алгъан.



Аякъларымны къысмай



Арив ярашып къалгъан.



 



Тап-таза сакътияндан



Оьзлер тизив тигилген.



Этиклени бойлары 



Шынжыр булан бегилген. 



 



Мен шоланы гьар гезик 



Къызгъанаман гиймеге.



Юрюмеге къарайман 



Къоймай хавгъа тиймеге.



 



Уьйге етген заманда 



Жува туруп къаламан.



Гелген-гелген гёрсюн деп,



Канзи башгъа саламан. 



 



Анасын сагъынгъан



 



Ургъан ёкъ, урушгъан ёкъ,



Карав къычырып йылай.



Эртен башлагъан оьзю



Гёзьяш тёкмеге шолай.



 



Талаша, терлеп-бишип,



Биревге де тынгламай.



Оьзюнден уллуланы



Айтгъан сёзюн англамай.



 



Бетин-къолун да жувмай,



Чачын да ол тарамай.



Оюнчакъларына да



Бурулуп да къарамай.



 



Гийинмеге де сюймей–



Ташлангъан акъ гёлеги.



Гёзьяшларын сибире



Ёлакъ бетден билеги.



 



Къолуна не берсенг де,



Гьазир юмарлап атма.



Рази болуп да къалмай



Къайтып юхлама ятма.



 



 Хабып сама къарамай



Къолундагъы алмасын…



Йылайгъанын токътатды



Карав гёрюп мамасын.



 



…Сав гече ишде туруп,



Уьйге къайтгъан анасы.



Анасын сагъынгъангъа



Йылай болгъан баласы…



 



Юмунчукъ оюн



 



Шапини ишден ахшам



Ата-анасы къайтгъан.



Уьйдеги гьалны гёрюп,



Къарсалап булай айтгъан:



 



–  Бу не иш, не къалмагъал?



Айт, сен балам, не болгъан?



Яйылгъан опуракъдан



Аякъ тюп неге толгъан?



 



Тамдагъы сагьат тюшюп,



Неге ишлемей тынгъан?



Дадангны шанжалыны



Буту да нечик сынгъан?




Илмегинден юлкъунуп



Уьзюлген эшик перде.



Уьйде гьеч низам-ёрукъ



Болмагъан йимик бир де.



 



Сёз башлай Шапи ялкъып,



Кёп соравлар явгъангъа.



Айыплайгъангъа оьзюн



Гьатта диван авгъангъа:



 



–  Атам, анам, тынглагъыз,



Урушмагъыз, урмагъыз.



Бары да болгъан ишни



Янгыз магъа салмагъыз.



 



Сиз шулай тез гелер деп,



Ойлашып турмай эдик.



Къардашым Мурат булан



Юмунчукъ ойнай эдик.



 



Биринчи къар



 



Юртума биринчи къар



Явуп чыкъгъан эртенге.



Шек ёкъ о ёммакъдагъы



Аламатлагъа тенгге:



 



Йымышакъ оьзю таза,



Ерге ятгъан къув йимик.



Къолума тутсам ирип,



Агъып къала сув йимик.



 



Акъгъа боялгъан уьйлер,



Башгъа тюслер тас болуп,



Орамлар да гёрюнмей



Гёзге гьали нас болуп.



 



Акъ тюсде къалып юрюй



Аякъ гьызлар да гьатта.



Шо кюйде къалар уьстюн



Къар япмай къойса артда.



 



Алажымчыкъгъа – явлукъ



 



Къышны гюнюнде бирден,



Оьзю билмейген ерден,



Юммакъ тюшген уягъа



Алажымчыкъ бар янгъа.



 



Сююне Алажымчыкъ:



– Явгъан къар, не тюшген чыкъ



Аркъама гьеч тиймежек,



Санларыма оьтмежек.



 



Уьшюмесге, оьлмесге,



Аврув ювукъ гелмесге,



Юммакъдан сокъсам явлукъ,



Къыш бою болур савлукъ.   



 



Къышгъа



согъулгъан бёрк



 



(Гиччи ёммакъ)



 



Къалын этип бёрк сокъгъан



Къышгъа мия оьзюне.



Къар явгъанда къоймагъа



Тартып гийип гёзюне.



 



Сав гюн гьаракат этген



Биразгъа да ял алмай. 



Исси болсун деп башы



Сувукъгъа уьшюп къалмай.



 



Токътатмагъа да ишин



Тапмагъан о бир де кюй.



Торну йимик бир гёрсенг,



Тохугъан оьзюне уьй.



 



Тек эс этмеген мия



Къар явагъанын атып.



Язбаш гелгинче ятгъан



Татли юхугъа батып…








1. Шавденек – Къарабудагъгент юрт­ну ягъасындагъы кёлню аты.



2. Зайнал Бамматов – къумукъ тилни сёзлюгюн онгарып чыгъаргъан алим.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля