«АЛЛАГЬ УЧУН БЕРЕМЕН»

Мени атамны атасы Акай Дёргелиден тавгъа киреге бара. Булар токътап, ашамагъа олтура. Эки арбачы булагъа гьалпама элте. Ари таба орус асгер болгъан. Олардан булагъа бири аш тилеме геле. Уллатам гьалпаманы бёлюп, огъар яртысын бере. Орус гьалпама берген гишини атын, юртун сорагъан, гьасили, бары затны язып алгъан.

Ол гетгенде, уллатамны ёлдашлары кюлеп:

– Сени ишинг энни оьрде! – дегенлер.

– Къайырмас, Аллагь учун бергенмен, – деген уллатам.

Арадан бир нече йыл оьтген. ­Янгурлар явмай, къургъакълыкъ болуп, дёргелилилер ашлыкъ алма арбалар булан Къызлар якъгъа гетгенлер. Шоланы арасында уллатам да болгъан.

Бир орус юртгъа гирип, сатыла­гъан ашлыкъ ахтаргъанлар. Къараса, бир орус гиши къапу алда олтургъан. Ол булар булан сорашгъан, къайдан гелгенни сорагъан. Булар дёргелилилер экенни билгенде, ол гиши булагъа Кёрагълуну уланы Акайны таныймысыз деп, оьзюне гьалпама берген гишини сорагъан. Акай менмен деген. Орус гиши шо тилеме гелген оьзю экенни айтгъан. Булар бек сююнген.

Ол орус оьзюню гьамарына барып, онда арбаны будайдан толтуруп:

– Сизге Аллагь учун беремен, – деген.

ГЕЛИН АВРУВ

–Гьейлер, билмеймен не болгъан экен, гелинибиз эртенден берли башын гётермей ята, гелип къара хари, – деп тилей гелинни къайнанасы хоншу къатынгъа.

Ол гелинни мангалайына тийип къарагъан сонг:

– Башгъа болгъан зат ёкъ, баягъы, гелин аврув. Бир янгыз да талчыкъма, тюшге таба тайып къалажакъ, – дей.

– Гьуя, бу не дей, гелгени бираз заман тюгюл болмай, сен айтагъан кюйде чи аврумайдыр хари, – дей дагъы да къайнана.

– Башгъа этилме герекли иш бармы эди? – деп сорай хоншусу.

– Бар чы дагъы: тюнегюн уьйлени бошатгъан эдик, акъчапма герек эди, – деп талчыгъа ол.

– Олай буса, яхшы тюгюл: гелинингни авруву эки-уьч гюн узатылма имканлы, – дей хоншу къатын.

ЁЛДА БОЛГЪАН ИШ

Гьюсен деген бир гиши геч вакъти арбасында да олтуруп юртгъа къайтып геле болгъан. Бирден муну алдына кёп атлылар чыгъып къала. Бу тамаша бола, болса да, бир кююн эки де этмей, арбаны гьайдап тура. Булар атларын токътатып, муну аралап алалар.

– Савутунг бармы? – дей бириси.

Гьюсен хынжалын гёрсете.

– Бер ону бери, – деп алалар. Чыгъарып арбадан атны да алалар. Гьюсен дагъы да бир зат да айтмай. Арадан мычыгъыш къачакъланы башчысы алгъа чыгъып:

– Къайда, сен гьали къатынча бийи чи! – дей.

Гьюсен бираз ойлашып, салып уланча бийип йибере.

– Гьей, сен агьмакъ, сагъа мен чи къатынча бийи дедим, сен магъа нечик бийийсен?! – деп акъыра ол.

– Мен этип турагъан зат башдан тюпге де къатынча, – дей ол.

Олар бары да кюлеп, къатып къала. Башчысы, яхшы кюлеп битип:

– Беригиз къайтарып муну хынжалын да, атын да! – деп, гьайдап атларын, къачакълар гетип къала.

Байлыкъны да багьалап болма герек

Бир ярлы гиши лоторея булан «Волга» машин утгъан болгъан. Бу бек къуванып, машинни къувалап гьайдап юрюй. Яшаву алгъа барма башлагъанда, алда тергев бермей къоягъан кемчиликлени де эс этме башлай.

Бир гюн эсирип гелип, абзарда эретуруп, къатынына:

– Асият! Ва Асият! Сени чи аякъларынг маймакъ экен, – дей.

Яшаву алгъа гетгенде къатыныны аякълары маймакъ экенни билген.

Арадан бираз заман да гетмей, «Волгасын» терекге уруп, оьзю герти маймакъ болуп къалгъан.

ШАЙТАН ВА АДАМЛАР

Бир гишини бек чабагъан аты болгъан. Бир зат чы муну аранда гьеч иннемей турма къоймай болгъан. Гече ат даим атыла болгъан, есисини де ичибуша, тек этме амал тапмай. Эртенге атны гьар янында ялындан тохулуп йигирма дёрт чач бола болгъан. Оланы чечемен десе де, муну сав гюню гете болгъан.

Гентде Будун деген бир бек билеген гиши болгъан. Атны еси шону янына бара, нетме герек деп сорай. Будун айта, гече атны аркъасына лаваш сюртюп, арангъа гийир, эртен артына къарарбыз деп. Бу да Будун айтгъанны эте.

Эртен бакъса, атны уьстюнде чонкъайып ябушуп къалгъан шайтан болгъан. Оьзю гиччинев маймунгъа ошай, гёзлери адамланыки йимик къарамай, бармакълары бир-бирини уьстюне минип тура.

Бугъар къарама гентни бары да халкъы жыйыла. Огъар сорайлар:

– Сен не этме бажарасан, не зарал къолунгдан геле? – деп.

Шайтан айта:

– Мен бир уьфюрсем, адамны къатдырып къойма боламан. Мен бир къолумну селпсем, адамны къы­нгыр этип къояман.

– Сен не ерлерде яшайсан? – деп сорай халкъ.

– Мен чёп тёбелерде, къарангы ерлерде, бош отавларда, зийретлени алдында боламан, – деп жавап бере шайтан.

– Сени дагъы не затгъа гьюнеринг бар? – деп сорай халкъ.

– Адам бир арив сёйлей тура буса, ичине гирип, гьассилендирме боламан. Барагъан ери бар буса, бир де бармасдай этип къайтарма боламан. Адамланы ябушдураман, бир-бири булан татывсуз этме къолумдан геле.

– Дагъы да не этме боласан? – дей халкъ.

– Эртен болгъанда адамланы юхусундан турма къоймайман, мени бир уллу киш тонум бар, шону уьстюне атаман, арив исси болуп юхлап къалсын, танг намазгъа турмасын деп. Адашдырып, бир янгъа элтип къояман, зийретлени алдындан оьтме къоймайман, мени бир сенегим бар, шону булан тюртемен.

– Сагъа къаршы не бар дюньяда, не этсе арчылма бола сен этген зулмудан? – деп сорай халкъ.

– Мен этген зулмудан арчылта­гъан дюньяда бир дарман бар: мингсиз къара тавукъну союп, шону къаны булан бир алим адам битик язса, шо – дарман, – дей шайтан.

«ГЕЧЕ-ГЕЧЕ АЯЗ БОЛСУН…»

Янгыз оьзю авлакъда къотанда турагъан сынчы къойчу болгъан деп айтыла. Къыш заман болгъан. Гьар гюн эртен ала къаргъа гелип, къошну алдында да къонуп: «Гече-гече аяз болсун, гюндюз-гюндюз туман болсун, арыкъ токълу къырылсын, ала къаргъа семирсин», – деп къычыра болгъан.

Къойчу муну сёзюн англап, бир гюн сертме салып, ала къаргъаны тутуп, бары да тюгюн юлкъуп, ялангъач этип, йиберип къоя. Сонг ала къаргъа шулай айтып: «Гече-гече туман болсун, гюндюз-гюндюз аяз болсун, арыкъ токълу семирсин, ала къаргъагъа тюк битсин», – деп къычыра болгъан.

АЮВ НЕ ДЕП ШЫБЫШЛАГЪАН?

Орманны яны булан барагъан эки адамны алдына аюв чыгъа. Оланы бириси тез чабып, терекге мине, биревюсю буса, этме зат билмей, не сюйсе болсун деп, ерге багъып ятып къала.

Аюв буса гелип, аста муну къулагъын ийислеп, гетип къала.

Аюв гетгенде, ондан къутулгъан гиши эретура, терекдеги гиши де тюшюп гелип, бугъар:

– Я гьей, аюв сени къулагъынга не шыбышлады? – деп сорай.

– Сени йимик осал ёлдаш булан дагъы ёлгъа чыкъма деди, – дей ол гиши.

ЖАНЛАНЫ ТИЛИН БИЛЕГЕН ГИШИ

Бир гиши жанланы тилин билеген болгъан.

Бир гюн ол абзарында олтуруп яйылгъан яйывну уьстюндеги ашлыкъны ашайгъан жымчыкълагъа къарап турагъанда, къатыны чыгъып къумманны ала.

Жымчыкъны уллусу:

– Не яхшыдыр онда барагъаны, бизин къувалар деп тура эдим, – дей. Абзардагъы эркек кюлеп йибере. Къатыны огъар:

– Гьей, сен магъа не кюлейсен? – деп айта.

– Я, къатын, сагъа кюлемеймен, бир затлар эсиме тюшген эди, – дей эри.

Жымчыкъланы уллусу дагъы да:

– Яйывну уьстюндегилерин ашагъыз, ерге тюшгенлери олай да бизинки, – дей.

Эркек дагъы да кюлеп йибере. Къатын дагъы да жибинленип йибере:

– Сен магъа кюлейсен! – деп.

– Я, къатын, кюлемеймен, мени къой дагъы, – деп эри айтгъанда, къатын къыргъа чыгъа.

Къатын къайтып гелеген заманда, абзардагъы хораз, бары да тавукъланы арбаны тюбюне де жыйып:

– Бир къатынны эбинден гелип болмай, мен буса шунчакъы къатынны оьзюм айтгъан кюйде юрютемен! – дей.

Эркек дагъы да кюлеп йибере.

– Гьуя, гьали чи магъа кюлединг хари, гьали мен дагъы чыдап болман, айрыламан, – деп, хоншуларын чакъыр­ма деп гете.

Хоншуларын да жыйып:

– Шу эркекни магъа гёнгю неге кюлейгенни айтмаса, мен шону булан яшамайман, – деп токътай. Эри:

– Я, къатын, ярамай магъа шону айтмагъа, мен шону айтсам, сен мени дагъы гёрмежексен, шогъар разимисен? – дей. Къатыны:

– Мен шону билсем, не болса да къайырмайман, – дей.

Шонда эркек олтуруп, таягъын ерге тюрте-тюрте туруп, айтма башлай. Айтып битгенде шо тюртюлген таягъы къалып, эркек ёкъ болуп къала.