Шагьарлагъа ювукъдагъы юртларыбыз къыйыкъсытывгъа тарый


       Дагъыстанда яшайгъан бизин гьар къайсыбызны да къысматыбыз юртлар булан тыгъыс кюйде байлавлу. Айтмагъа сюегеним, бизин яшавубузда оьмюр бою ойларыбыз тувгъан ерибизге, гиччи ватаныбызгъа, оьзюбюз не ерде бусакъ да, юрек гьаманда йимик шонда етишмеге алгъасай, сагъына…


Ери гелгенде эсгерип къояйыкъ, гьалиги базар аралыкълар гьукму сюреген янгы девюрде де да­гъыстанлыланы авадан пайы юрт ерлерде яшай. Дагъы да аянлашдырып айтсакъ, адамланы гьисабын токъташдырывгъа байлавлу артда оьтгерилген чараланы натижалары малим этеген кююнде, 1 миллион 689 адам уллу ва гиччи ватандашлар юртларда яшайлар. Шо да умуми кюйде алгъанда, дагъыстанлыланы 55 проценти бола.



Артдагъы йылларда Дагъыстанда да юртлардан шагьарлагъа гёчюп оьз мадарын этмеге къарайгъан тайпалар аз къаршылашмай. Шогъар да къарамайлы, Россияны оьзге регионлары булан тенг­лешдиргенде, бизин республикабызда юрт ерлерде яшайгъан ватандашлар белгили кюйде кёп де кёп.


Муна шо саялы да бизин учун яшавубузда къоллавчулагъа лап да тарыкълы авлакъ ниъматланы, сурсат малланы болдурагъан тайпалагъа загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню лап да асувлу къайдаларын пайдаландырмагъа тюше. Неге десегиз, гьалиги заманда дагъыстанлыланы кёплери, оьзлер юрт ерлерде гьисапгъа алынса да, тек шагьарларда яшай ва оьз мадарын этмеге белсенген.


Мен уьстде де эсгерген кюйде, юртлу загьматчылар, сабанчылар оьзлени сыйлы ва жаваплы борчларына намуслу кюйде янашып, бизин талапларыбызны яшавгъа чыгъарылывуна къол ялгъасын учун, олагъа да онгайлы шартлар яратмакъ парз. Дагъыстанны экономикасыны оьсювюнде юрт ерлердеги далаплы тайпаланы масъалаларына айрыча тергевню бакъдырмаса бажарылмай.


Артдагъы йылларда, шону гьисапгъа алып, Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильевни сиптечилиги булан белгиленген агьамиятлы милли проектлер юртларда да пайдаландырылагъаны гележек учун инамлыкъны тувдура демеге ярай. «Мени Дагъыстаным – мени Ватаным», «Савлукъ сакълав», «Билим берив», «Экология», «Яшав гьалланы яхшылашдырыв», «Увакъ ва орта далапчылыкъны оьсдюрюв», шолай оьзгелери аслу ва гёрмекли борчлардан санала. Шолайлыкъда, бизин республикабызны юртларында ёлланы янгыртыв, тазалыкъны болдурув, адамланы сув, табии ягъарлыкъ, электрик гюч ва оьзге тюрлю къуллукълары булан таъмин этив яшавгъа чыгъарыла­гъаны да айдан-айгъа, йылдан-йылгъа ачыкъ болуп гёрюне десек, гьакъыкъатгъа къыйышывлу болур.


Юрт ерлени оьсдюрювню масъалалары, озокъда, бир башлап аграр комплексини мердешли ва хайырлы тармакъларын янгыдан аякъгъа тургъузув булан тыгъыс кюйде байлавлу экени гьакъда унутмагъа тюшмей, демек, юртлуланы талапларын якъламакъ гьажатлы.


Республикабызны маълумат береген къуллукълары аян этеген кююнде, гьалиги заманда бизин республикабызда юрт хозяйство продукцияны авадан пайы уллу предприятиелерде тюгюл, оьзенчили хозяйстволарда ва сабанчы-фермер хозяйстволарда оьсдюрюлегени тезден белгили болгъан.


Биз уьстде де эсгерип гетген кюйде, республикабызны аграр тармагъында чалышагъан оьзенчили хозяйстволаны гьаракаты булан сурсат малланы авадан пайы болдурула. Олар оьз гьаракатына, гёрмекли натижаларына гёре пачалыкъны янындан техника, харж булан некъадар кёмек булан таъмин этиле деген сорав тувулуна.


Белгили болгъан кююнде, 2018-нчи йылда оланы гьаракаты булан бизин рес­публикабызда юрт хозяйство продукция­ны 77 проценти болдурулгъан. Савлай Россияда буса шо натижа 33 процент болуп токътады. Сынав ташдырагъан кююнде, арт вакътилерде аграр тармакъда оьтгерилген ахтарывланы гьасиллерине гёре бизин республикабызда оьзенчили хозяйстволар, 1990-нчы йылны натижалары булан тенглешдиргенде, 100 процентден 354 процентге ерли артгъан. Тек шогъар да къарамайлы, бизин рес­публикабызда чалышагъан оьзенчили хозяйстволаны авадан пайы пачалыкъны янындан башгъа-башгъа себеплеге гёре кёмекге гёрсетилеген тийишли къайтарыш харжлар булан таъмин этилмей.


Мисал учун айтсакъ, Татарстанны бюджетинде шону учун йылда 500-600 миллион манат акъча маялар айырыла ва пайдаландырыла. Шо кююнде хоншудагъы Ставраполь крайда да агьлю хозяйстволаны якълавда топлангъан сынавну пайдаландырылагъан ёллары тергевню тартмай болмай. Неге десегиз, бизин республикабызда чалышагъан агьлю хозяйстволарында юрюлеген ишлени машинлешдирив, сугъарыв акъсай. Муна шо саялы да бизин республикабызда олар болдурагъан продукцияны сан яны ва оьлчевлери алдынлы регионлар булан тенглешдиргенде осаллаша.


Гьали-гьалилерде Дагъыстан аграр университетде бизин респуб­ликабызны 30 юртун къуршап, илму экспедиция оьтгерилген эди. Шону натижасында айрокъда Дагъыстанны тав районларындагъы юртланы социал-экономика оьсювюню масъалаларына байлавлу болуп тийишли къурумлагъа хас таклифлер де берилди.


Озокъда, тюзлюк бойдагъы районланы юртларыны къоллавундагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракълары башгъа-башгъа себеплеге гёре къолдан чыгъарылагъаны тергевсюз къалмагъа да ярамай. Дагъысын айтмагъанда, тахшагьарыбызны гюнбатыш боюнда Агъачавулдагъы гьалны гёз алгъа гелтирсек де, айланадагъы кемчиликлер ачыкъ болуп гёрюне. Айтмагъа сюегеним, агъачавуллуланы оьзлени миналы топуракъларындан Магьачкъаланы пайдасы учун аслам пайлар алынса да, тек шону учун къайтарыш этилмейгени талчыкъдыра. Уьстевюне, Агъачавул бир райондан оьзге районгъа гёче туруп, социал-яшавлукъ талапларына тергев етишмей къалып турагъаны да ойлашдырмай болмай. Шолай гьал Буйнакск, Къарабудагъгент, Хумторкъали, Къаягент, Хасавюрт районланы юртларында да тувулуна.


Шолайлыкъда, Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерлигине ДР-ни экономика ва территорияланы оьсдюрювню масъалаларына къарайгъан министерлиги булан байлавлукъда юртланы айланасында тувулунгъан гьалланы ёрукълашдырмакъ муратда айрыча таклифлени эсгерсек асувлу болур.


Биринчилей, алда токътагъан агьамиятлы борчланы уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун, Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильевни сиптечилиги булан къурулгъан милли проектлени талап­ларын гьисапгъа алып, белгиленген борчланы яшавгъа чыгъарывгъа комплекс къайдада, гючлени бирлешдирип янашма тарыкъ бола. Шону учун бир башлап ерлерде алгъа салынгъан агьамиятлы борчланы йырмай иш гёрмекден, тийишли онгайлыкъланы болдурувгъа уьстденсув янашмагъа ярамай.


Экинчилей, Дагъыстанны экономикасыны оьсювюнде юртланы имканлыкъларын ахтарып, ерли муниципал къурулувларына, демек, ерли гьакимлик къурумлагъа оьз къошумун болдурмагъа таклиф этилегени де асувлу болур эди.


Уьчюнчюлей, юртларыбызны къысматына байлавлу уьстде эсгерилген масъалаланы гьисапгъа алып, жамлашдырып, оьсювге къошум этеген ёлланы белгилеп иш гёрмесе бажарылмай.


Дёртюнчюсю, юртлу загьматчылагъа пачалыкъны янындан гёрсетилеген кёмекни тийишли ёругъу булан къолламакъ учун банк къуллукъланы камиллешдирив агьамиятлы масъала экени гьакъда унутмагъа тюшмей.


Бешинчиси де, юрт хозяйствону оьсдюрювде ва ишлетивде экология талапланы бузмай иш гёрюв асувлу болур. Шо иш буса янгыз ерли муниципал къурулувларына тюгюл, гьар агьлюден, ясли-бавундан ва школалардан таба комплекс къайдада чечмеге герекли масъала.

 

 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля