Къандавуравул


(Хасавюрт район)

 


КЪУМУКЪ ЮРТЛАР ОЬЗЛЕНИ БАЙ ТАРИХИ АГЬВАЛАТЛАРЫ БУЛАН ДАГЪЫСТАННЫ КЪЫСМАТЫНА БЫРЫНГЪЫ ЗАМАНЛАРДАН БЕРЛИ ДЕ ТАЪСИР ЭТЕ ГЕЛГЕН. УЛЛУСУ, ГИЧЧИСИ БУЛАН ОЛАНЫ САНАВУ 60-дан АРТЫКЪ. ИНГ УЛЛУЛАРЫ ТЁБЕН КЪАЗАНЫШДА, КЪАРАБУДАГЪГЕНТДЕ ГЬАРИСИНДЕ 18 МИНГЛЕГЕ ЮВУКЪ АДАМ ЯШАЙ. ИНГ ГИЧЧИЛЕРИНДЕ – 2 МИНГ АДАМ. «МЕНИ ГИЧЧИ ВАТАНЫМ» ДЕГЕН САГЬИФАНЫ АЧА ТУРУП, БИЗ БУ ГЕЗИК ХАСАВЮРТ РАЙОННУ ГИЧЧИ ЮРТЛАРЫНЫ БИРИ САНАЛАГЪАН КЪАНДАВУРАВУЛ ЮРТУНА КЪОНАКЪЛАЙ БАРДЫКЪ.


ГАЗЕТНИ ГЕЛЕГЕН НОМЕРЛЕРИНДЕ ДЕ ШУЛАЙ КЪУМУКЪ ЮРТЛАНЫ ГЬАРИСИНИ ГЬАКЪЫНДА АЙТЫЛА ТУРАЖАКЪ.



Хасавюрт шагьардан 10 чакъырым ариде ерлешген Къандавуравул юрт 18-нчи асруда къурулгъан деп де айтыла. Ерли администрацияда магъа англатгъан кюйде, 1610-нчу йыл къурулгъан. Ону башлапгъы аты – Салаюрт. Бу ерге Эндирейни «Сала авулундан» чыкъгъан адамлар уьй-эшик къуруп, юрт къурулгъан дей. Сала оьзденлер Солтамутну заманында бий инанагъан ва аркъа таяма болагъан оьгюзю, сабаны, эркинлиги бар тайпа болгъан.


Салаюрт не учун Къандавуравулгъа айлангъан? Бу соравгъа жавап излей туруп, белгили тарихи ахтарывчу ва язывчу Баммат Атаев эсгереген кюйде, бир вакъти Эндирейни бийи Солтамут оьзюню бавтогъайлы Беге деген адамын Салаюртгъа гьаким этип белгилей. Ону авлетини авлетини аты Къандавур болгъан. Шо себепден юртну аты алышынгъан деген пикру бар.


Совет девюрде «Къандавуравул» деп юрюлсе де, халкъ арада юртну бырынгъы аты «Къандавур» деп де айтыла гелген.


Тарихи кагъызланы бирисинде язылгъан кюйде, къандавурлулар оьсдюреген пастан-харбуз Дагъыстанны темиркъазыкъ боюнда айрокъда белгили болгъан.


Шо кагъызда булай язылгъан. «Гьар юртну оьзюню юрт агьлюлери юрютген касбугъа, ишге байлавлу болуп айтыла гелген айрыча хас белгиси де бола. Эндирейни – жиеси. Боташюртну – помидору, Къарланюртну – емиш бавлары. Оьзге юртлар да башгъа белгилер булан эсгериле. Къандавуравул буса хасавюртлуланы, районлуланы да, ондан тышдагъыланы да харбуз-пастаны булан эсинде къалгъан».


Юрт оьзюню будайы, гьабижайы, арпасы, бахчалы оьсюмлюклери булан да айтыла гелген. Абзарларында юзюм оьсдюрегенлер гьали де бар. Язда салкъынлыкъ учун да къолланагъан юзюм борлалар къумукъ абзарланы берекетлилигин гёрсете болгъан. Юзюмню пайдасы нечик кёп экени айтмаса да англашыла.


Къандавурну тарихи оьмюрю 1610-нчу йылдан башлана деп айтыла. Бу тарх нечик токъташдырылгъаны белгисиз. Биревлер къабурлардагъы сынташлардан алынгъан дей. Ким биле, болма да ярай. Неге тюгюл, бу ерде юрт къурма бек онгайлы. Эркин авлакълар, къырыйындан агъагъан таза ичеген суву булангъы «Ярыкъсув» оьзен бар. Къышда якъма ­агъач излей туруп айланмайсан, агъачлыкъ юртгъа тийип тура. Къачан къурулса да, берекетли юрт болгъанына шек ёкъ.


Гиччи юртлар да оьсюп уллу бола­гъаны белгили. Къандавуравул, яшама шонча да онгайлы ер, не учун оьсюп уллу болмагъан экен деген ой тувула. Мени эсиме гелеген кюйде, огъар кёп тюрлю себеплени таъсири тийгендир.


Къандавур юртда инкъылапдан сонг юрт совети деген къурум иш башлай. Ону биринчи председатели этилип Хайрув Басхановну айыралар. Партия ячейкасы къурула. Секретары этилип Къайырхан Сотатов белгилене. Комсомол къурумну секретарыны къуллугъу да Гьайбулла Дукуев деп айтагъан адамгъа тапшурула.


Гиччи юрт буса да Къандавуравулдан чыкъгъан белгили адамланы атлары халкъ арада кёп айтыла. Оланы бирлерин эсгерме сюемен. Шихмурза Доветов 1898-нчи йылда Хасавюрт округну Къандавуравул юртунда тувгъан. 1937-нчи йылда гечинген. Ол охуйгъан замандан берли инкъылап пикрулар булан таныш болгъан. 1917-нчи йылда С. Къазбеков, У. Жамболатов ва З. Батырмурзаев булан бирче «Тангчолпан» деген яшёрюмлени яратывчулукъ группасын къургъан. Сек­ретарны къуллугъун юрютген.


Октябр инкъылапдан сонг Хасавюрт шагьардагъы ишчи ва асгер генгешге сайлана, большевиклени янын тута. ­Оьзюню ювукъ къурдашлары Солтан-Сайит, Зайналабит булан бирче Дагъыстанны темиркъазыкъ боюнда совет гьукуматны идеяларын яйма къаст эте. Биринчи Ватан давда толу кюйде ортакъчылыкъ этген. Деникинчилеге къаршы гьаракат юрюлеген заманларда Шихмурза Доветов Хасавюрт округдан Темиркъазыкъ Кавказны якълавну къурумуну вакили болуп ишлей. Дав-инкъылап трибуналны башы этилип сайлана. 1920-нчы йылда Шихмурза Доветов Хасавюрт ревкомну башчысы болуп ишлей. Шо вакъти Бакюде оьтгерилген Гюнтувуш халкъларыны къурултайында ортакъчылыкъ эте. 1922-нчи йылда Гьайдакъ-Табасаран округну партия комитетини секретары этилип белгилене.


1925-нчи йылда Хасавюрт округну исполкомуну председатели бола. Ондан алда большевиклени партиясыны Хасавюрт округуну комитетини биринчи секретары, башгъача айтгъанда, округну баш гьакими болгъан. Дагъыстанда совет гьакимликни токъташдырмакъ учун ал сыдыраларда ябушгъан. 1927–1930-нчу йыллар Кюра округну, сонг 1930-1931-нчи йылларда Аччыкъулакъ исполкомну башчысы болуп ишлей.


Ш. Доветовну охувун узатмагъа уллу иштагьлыгъы болгъан. 1931-1933-нчю йылларда Москвада Сталинни атындагъы Бютюнсоюз академияда охуй. Арадан эки йыл гетип, ону ВКП(б)-ни ЦК-сыны тапшурувуна гёре ­Къазах­с­­тангъа йибере.


1935-нчи йылда Дагъыстангъа къайта ва большевиклени партиясыны Бабаюрт район комитетини биринчи секретарыны къуллугъуна сайлана. 1937-нчи йылда Шихмурза Доветовну кулакланы якълай деп айыплай. ОГПУ-ну коллегиясыны къарары булан ол гюллелене. 1956- нчы йылда КПСС-ни XX съездинден сонг Дагъыстанны Оьр суду Доветовну айыпдан тазалай.


Ата юрт – гьар кимге де айрыча ювукъ ер. Ону уллусу, гиччиси болмай. О – инг де таъсирли сюювню яратагъан гиччи ватан. Къандавуравул да – шолай кёплени ата юрту, ана эли. Ону тарихине оьз къошумун этме бажаргъанлар – герти ватандашлыкъ гьислеге къуллукъ этген мекенли адамлар. Оланы атлары бир заманда да унутулмас.


Абдурагьим Къандавуров – тарих илмуланы доктору, профессор, Дагъыстан педагогика институтунда кафедраны заведующийи болуп ишлеген.


Магьаммат Къандавуров – Уллу Ватан давну ортакъчысы. Асгер лётчик. Тулпар Алибеков – Ватан давну биринчи даражалы ордени, «Макътавлукъну» 2 ордени булан савгъатлангъан.


Осман Къандавуров Уллу Ватан давну ортакъчысы, юрт школа ону атын юрюте. Исмайыл Къандавуров Къызыл Байракъ ордени булан савгъатлангъан. Агьмат Арсланалиев – Уллу Ватан давну ортакъчысы, Хасавюртда педучилищеде кёп йыллар дарс беривчю болуп ишлеген.


Арсланали Мантаев – Уллу Ватан давну ортакъчысы, ДАССР-ни Оьр Советини Президиумуну Председатели болуп ишлеген. 

 


Жамалдин Къазиханов – «Макътавлукъну» 2 ордени булан савгъатлангъан. Уьчюнчюсю, гьукму чыкъса да, берилмей къалгъан.


Измутдин Тотушев – юртда школаны директору, Хасавюрт районну билим берив бёлюгюню заведующийи, Хасавюрт шагьардагъы 9-нчу школаны директору, 11 номерли СПТУ-ну директору болуп ишлеген.

 


Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля